42
Temante pri la politika situacio en Francio post julio
de la jaro 1794, ĉu oni povas daŭre paroli pri “re-
volucio”? Ja, de tiam komenciĝis retroiro rilate al la
sociaj rajtoj akiritaj de la popolo en 1793 kaj registr-
itaj en la tiujara Konstitucio. Sed neniel estis restar-
igo de la situacio ekzistinta ĝis la jaro 1789. La no-
belaro ne reakiris ĝian antaŭan povon kaj posed-
aĵojn. Venkis en tiu procezo la burĝklaso. La jakobe-
na Konvencio de la vintro kaj la printempo de 1794
tre damaĝis la popolan povon per la senkapigo de la
lideroj de la plej radikalaj organizaĵoj de la movado
de la senkulotuloj. Sed kvankam la supervivantaj
cordeliers, aŭ hebertistoj kunlaboris kun la ceteraj
konspirantoj en la falo de Robespiero, la malapero
de la jakobena povo efikis malfavore por ili kaj la
ceteraj popolaj organizaĵoj samkiel por la interesoj
de la malaltaj klasoj de la socio. Tio estas, la jakobe-
na frakcio en la Konvencio kaj la ŝtata povo ĝenerale
ne estis anstataŭita de alia pli radikala. Kvankam ne
tute ĉesis tiam, la granda amasmovado kiu impulsis
la revolucion ĝis tiam eniris en veran retroiron. Ta-
men decas ke ni pristudu ankaŭ ĉi tiun procezon de
malfluso de la revolucio ĉar ankaŭ, kaj ĉefe, el tiu-
tipaj fiaskoj oni povas eltiri instruon, kaj jen ĉi tiu
estas la vera celo de ĉiu prihistoria studo. Krome, ni
vidos en sekva ĉapitro –temante pri la Konspiro de
la Egaluloj– ke ankaŭ la tiamaj popolaj amasoj, ĉefaj
protagonistoj de la revolucio, lernis lecionon el la
soroj kaj soboj de la revolucia procezo.
Nu, ĝenerale la historiistoj konsideras la falon de la
jakobenoj kiel la ĉarnira punkto de la Franca Revo-
lucio. Ekde julio de 1794, la procezo regresas kaj re-
iras al la vojo de la revolucio de kaj por la burĝaro
laŭ la skemo profilita inter 1789 kaj 1791. Unu-
flanke, oni reprenis la politikon de repaciĝo: oni li-
berigis la politikajn arestitojn de la 2-a jaro de la
Respubliko kaj revenis al la Asembleo 75 iamaj ĝi-
rondistoj. Aliflanke, spite al la laŭleĝa abolo de la
Teroro, oni entreprenis tion kio estis konata kiel la
“Blanka Teroro”. Neleĝa Teroro realigata de la pro-
fitantoj de la nova “Respubliko de proprietuloj”. La
vera klasa revenĝo estis entreprenita ĉefe de alt- kaj
mez-burĝaro. En Parizo efektivigis la subpremadon
junularaj bandoj de mezklasuloj kiuj nomis sin mem
“ora junularo”. Ili enrompadis en la popolajn kvarta-
lojn kaj batadis laboristojn kaj ĉiujn ajn kiuj estis
ligitaj al la senkulotuloj aŭ la jakobenoj. Per la samaj
metodoj ili alprenis la povon de la urbaj sekcioj, ek-
de kie ili lanĉis veran ĉasadon de la revoluciuloj. La
popolo nomis tiujn elegante vestitajn kaj parfumitajn
junulojn muscardins, laŭlitere “mosko-odoraj”, kun
la signifo de “dandaĉoj”. La estro de tiuj ne-leĝaj
bandoj estis, ĝuste, iu iama “teroristo” (Louis-Marie
Stanislas Fréron). Dum la jakobenismo li tre insistis
pliprofundigi en la Teroron kaj poste li batalis apud
siaj antikvaj malamikoj. Ekster Parizo la subprem-
ado estis multe pli feroca, ĉefe en la departementoj
kiujn la Konvencio kaj ĉi ties armeoj estis rekonker-
inte per sango kaj fajro. Oni amase murdis prizon-
ulojn en la malliberejoj aŭ arestitojn survoje al la
prizonoj, kaj oni realigis ekzekutojn per subakvigado
en riveroj, kaj ĉiujtipaj aliaj metodoj.
Estis renversigitaj ankaŭ la leĝaj dispozicioj kiuj
fikslimigis la prezojn de la necesaj nutraĵoj kaj pli-
ampleksigis la politikan partoprenon de la popolo.
En la ekonomia tereno, la reveno al la principoj de la
liberalismo okazigis veran ĥaoson kiu draste dama-
ĝis la vivkondiĉojn de plejparto el la loĝantaro. Tiuj
kiuj devis alfronti la senprecedencan inflacion per
fiksitaj enspezoj, neeviteble falis en mizeron. La pre-
zoj plialtiĝadis senĉese. La nutraĵ-porcioj kiuj ekde
la 2-a jaro de la Respubliko estis garantiitaj por la
plej malriĉaj civitanoj, estis kelkfoje malgrandigataj
laŭ kvanto kiu ne garantiis minimuman nutradon.
Paralele, la salajroj draste falis. Samtempe akceliĝis
la pliriĉiĝo de la “novaj riĉuloj”. Tiuj kiuj estis aĉet-
intaj terojn kaj bienojn de la Eklezio, de la nacio aŭ
de la elmigrintoj kaj devis pagadi po-kvote la valo-
Malfluso
de la
revolucia
procezo
43
ron de la aĉetoj, la senvaloriĝo de la revolucia paper-
mono signifis likvidi siajn ŝuldojn per ridinda mon-
sumo. Simila retroiro okazis en la politika tereno. Eĉ
antaŭ tiam, kiam la politika dekstren-turno ne estis
respegulita en iu nova Konstitucio, la demokratiaj
rajtoj malaperis el la ĉiutaga vivo. La malkaŝa sub-
premado, kvankam ne oficiale akceptita de la regist-
aro, estis sekvita de la fermo de la kluboj. En no-
vembro, la jakobena klubo estis devige fermita. Iom-
ete poste okazis la samo al la ĵus formita klubo de la
nov-hebertistoj, kiuj povis konstati ke la komploto
kiun ili estis apogintaj sin turnis kontraŭ ili. Al ĉi tiu
klubo apartenis Jean-François Varlet, iama rabiulo
(enragé), kaj Grachuss Babeuf. La Pariza Komun-
umo estis abolita kaj oni anstataŭigis la 48 sekciajn
asembleojn per nur 12 dikstriktaj komitatoj. Ties so-
cia komponado ŝanĝiĝis, kaj tiuj kiuj estis antaŭe de-
lokitaj per la radikala elturniĝo denove okupis poste-
nojn. Oni nuligis la dispozicion pagi al la ĉeestantoj
de la kunsidoj kaj ĉi-ties frekvencoj estis malgrand-
igitaj de du ĉiusemajne al unu ĉiu deka tago. La ter-
midoranoj krome ekagadis kontraŭ la simboloj de la
jakobena respubliko: la postrestaĵoj de Marat estis
demetitaj el la Panteono kaj oni detruis la bustojn de
la “amiko de la popolo”.
Kiel reago kontraŭ la katastrofa situacio en kiun oni
estis droniginta la francan popolon, la senkulotuloj
realigis tiujn kiuj estis la lastaj grandaj insurekcioj
de la revolucia periodo. La 12-a de ĝerminalo de la
3-a jaro de la Respubliko (1-a de aprilo de 1795), vi-
roj kaj virinoj de la plej malriĉaj distriktoj de Parizo
alsaltis pano-vendejojn kaj marŝadis direkte al la
konvenciejo. Kvankam ili tre estis malsataj, iliaj
postuloj temis ne nur pri pano. Ili petadis ankaŭ la
restarigon de la Konstitucio de 1793 kaj la liberigon
de la enkarcerigitaj patriotoj. Sed la reago de la reĝi-
mo estis pli rapida. Naciaj gvardioj kaj muscardins
estis koncentritaj en la konvenciejo kaj, per ilia
minacanta ĉeesto devigis la senkulotulojn disiĝi. Tuj
oni deklaris Parizon en sieĝo-stato kaj oni pliintens-
igis la raziojn en la popolajn kvartalojn por senarm-
igi kaj aresti ties enloĝantojn. Spite al ĉio-ĉi, la 20-
an de majo de tiu sama jaro, la senkulotuloj efektiv-
igis novan insurekcion: tiu de la 1-a de prerialo de la
3-a jaro. Kunvokita pere de iu manifesto titolita In-
surekcio de la Popolo por atingi Panon kaj rekon-
keri siajn Rajtojn, la ribelo montris tiun kombinon
de tujaj priekonomiaj kaj politikaj sloganoj kiuj ka-
rakterizis la insurekciojn ekde julio de 1789. La slo-
gano Pano kaj la Konstitucio de 1793! resumis tiun
duoblan aspekton. Ĉi tiu insurekcio estis pli forta ol
tiu de ĝerminalo. Batalionoj de la distriktoj kaj de la
sekcioj de la urba periferio alsaltis la Asembleejon
kaj postulis ke oni aŭskultu iliajn petojn. Tamen, la
manko je decidemo pri kion oni farus poste, perme-
sis al la termidoranoj reagi kaj alvenigi siajn pro-
prajn batalionojn kaj elpeli la ribelintojn el la sa-
lono. Dum kelkaj horoj, la senkulotuloj sukcesis teni
la kontrolon de la legenda kvartalo Saint-Antoine.
Sed sen gvidantaj lideroj kaj sen iu programo kiu
kontemplus ĉiujn problemojn de la momento, fine ili
akceptis la “paŭzon” oferitan de la konvencianoj kaj
retiriĝis hejmen. Dum la nokto, 20-mil homoj send-
itaj de la Konvencio invadis la kvartalon. La sub-
premado kiu sekvis al ĉi tiu lasta batal-tago de la
senkulotuloj estis la definitiva bato por la popola kaj
radikala movado kiu ĝis tiam estis la ĉefrolanto de la
Franca Revolucio. Iu militista komitato procesis 149
personojn; 36 el ili estis mort-kondamnitaj, aliaj es-
tis ekzilitaj aŭ enprizonigitaj por multaj jaroj. La 14
deputitoj de la «Montaro» kiuj estis apogintaj la
petojn de la insurekciantoj estis arestitaj kaj 6 el ili
ekzekutitaj. Per la aresto de 1200 personoj kaj la
senarmigo de kromaj 1700, la senkulotuloj ĉesis ek-
zisti liel politika kaj militista forto. Per iu dekreto de
la 24-a de prerialo (12-a de junio) oni proskribis la
vorton “revoluciulo” kaj la 5-an de termidoro (23-a
de junio), la tagon kiam oni prezentis la projekton de
nova Konstitucio, oni decidis la detruadon de la sid-
ejo de la jakobenoj. La mosko-odoruloj pludaŭrigis
la revenĝan agresadon kontraŭ la jakobenoj kaj sen-
kulotuloj, sed baldaŭ evidentiĝis ke ili estis danĝero
ankaŭ por la Asembleo ĉar ilia politika tendenco es-
tis ne liberala sed monarkisma. Ili komencis perse-
kutadi la aktorinojn kiuj estis partoprenintaj en la
Festo de la Racio en 1793. En kelkaj departementoj,
subgvide de la reakcia klerikaro oni persekutadis an-
kaŭ la burĝulojn kiuj estis aĉetintaj la konfiskitajn
bienojn de la Eklezio kaj la nobelaro.
La 8-an de junio estis mortinta en la pariza fortreso
de la templ-kavaliroj la juna filo de la reĝo Ludoviko
la 16-a. Sekve, en Verono, la grafo de Provenco, fra-
to de tiu reĝo, sin proklamis reĝo de Francio kun la
nomo Ludoviko la 18-a, respektante la titolon je Lu-
doviko la 17-a por la ĵus forpasinta kaj neniam reĝ-
inta princo. Li pretendis restarigi la absolutisman
monarkion. Laŭ lia deklaro, oni devus restarigi la
regad-tipon kiu estis dum jarcentoj la gloro de
Francio kaj la delico de la francoj. Sed en la militaj
frontoj la situacio daŭre estis malfavora por la mo-
narkistoj. La anglaj trupoj konsistantaj el pli ol 4.000
homoj komanditaj de la admiralo Warren estis blok-
itaj de la respublikana generalo Lazare Hoche, en ju-
lio de 1795, en Carnac. Belgio kaj Nederlando estis
rekonkeritaj de Francio far la norda armeo. La trupoj
de la generaloj Lazare Hoche, François Séverin Mar-
ceau kaj Jean-Étienne Championnet alvenis ĝis la
linio de la Rejno-rivero. Unu nederlanda floto de 14
ŝipoj kaj 850 kanonoj estis kaptita kun ĝia admiralo
kaj la tuta ŝipanaro en Tesel-insulo far eskadrono de
husaroj komandita de la leŭtenant-kolonelo Louis
Joseph Lahure. Ankaŭ en la printempo de 1795 la
hispanaj trupoj estis forpelitaj el la franca teritorio
far la armeo de la Respubliko kiuj krome invadis
poste Hispanion tra Katalunio kaj Eŭskio. Post tio,
Hispanio subskribis pacan interakordon kun la fran-
44
ca Respubliko. Same faris aliaj landoj de la kontraŭ-
revolucia koalicio. Aŭstrio kaj Prusio restis for de tiu
procezo, sed tamen ili ne povis pluteni la ofensivon
kontraŭ la Franca Respubliko.
En tiu 3-a jaro de la Respubliko oni ellaboris novan
Konstitucion. Ĝi estis aprobita la 22-an de aŭgusto
de 1795. Ĝia celo estis defendi la proprieton, la po-
sedaĵon de la riĉuloj. Oni nuligis, do, la jakobenan
tekston de 1793. La rajtoj de la homoj kaj la civit-
anoj, laŭ la nova konstitucia teksto, estis, same kiel
en 1791: libereco, egaleco, sekureco kaj proprieteco.
Sed evidentis ke la posed-rajto rangis pli ol la egal-
eco ĉar tiu konstitucio establis laŭ-censan voĉdon-
adon, tio estas, la rajto partopreni en la politika voĉ-
donado dependis de posedado de difinita kvanto da
bienoj aŭ rento. Laŭ tiu sistemo nur ok procento da
personoj de la franca loĝantaro rajtis voĉdoni por
elekti la deputitojn de la Asembleo. La Asembleo,
male ol la antaŭaj, estis duĉambra, laŭ la angla mo-
delo: iu konsilantaro konsistanta el 500 membroj,
aĝante almenaŭ 30 jarojn, rajtis iniciati la leĝojn, kaj
iu Senato de 250 deputitoj pli aĝaj ol 40 jaroj, kiuj
rajtis voĉdonadi. La regantaro estis iu Direktoraro
konsistanta el kvin membroj, elektitaj, far la senat-
anoj, por kvin jaroj, el iu listo proponita de Kvincen-
ta Konsilantaro, renovigante unu el la kvin ĉiujare.
La termidoranoj de la Konvencio prave timis ke la
nova balotado alportu amason da moderaj deputitoj
al la Asembleo, do ili elpensis manovron kiu provo-
kis kroman krizon. La Konvencio decidis ke du tri-
onoj el la nov-elektotoj devus aparteni al ĝia tiama
membraro. Ĉi tiu dispozicio estis aprobita far iu tut-
landa referen-dumo en kiu, tamen, estis eksterordi-
nare malgranda partopreno.
Tio ruinigis la esperon de la monarkistoj pri la ŝan-
ĝoj kiujn la Konstitucio povus alporti por ilia celo.
Ja, post la fiasko de la fremdaj fortoj de la koalicio,
la monarkistoj metis sian esperon sur la pribalota
procezo por renversi la ŝanĝojn faritajn post 1789.
Do, kiam ili vidis fermita la vojon al la politika povo
pro maĥinacio de la tiama plimulto de la Asambleo,
ili kromanfoje alkuris, kiel sola elir-vojo, al la per-
forta agado. Kaj kromanfoje estis Parizo la scenejo
de la decidaj okazaĵoj. La muscardins, kiuj tiam es-
tis nomitaj “nigraj korvoj” mobiliziĝis por efektivigi
perfortan premon sur la Konvencio. Sed dume tiu
Asembleo devis alfronti aliflankan kaj samtempan
oponon de la respublikanaj kaj popolaj fortoj mal-
kontentaj pro la derivo de la politika kaj socia situa-
cio. Kaptita inter ambaŭ fajroj, la Konvencio abĵuris
tiel de la antikvaj teroristoj kiel de la novaj monark-
istoj. En septembro okazis kelkaj tumultoj en Parizo
kaj aliaj kontraŭrevoluciaj incidentoj en Ĉartro kaj
Dreux. La 3-an de oktobro okazis ribelo de sep pari-
zaj sekcioj kontrolitaj de la monarkistaj “nigraj kor-
voj”. Por alfronti tiun situacion la Konvencio haste
formis tri batalionojn da senkulotuloj elirintaj el la
suburboj kaj la prizonoj, kiujn oni nomis “patriotoj
de la jaro 1789”, subgvide de la generalo Jean-Fran-
çois Berruyer. Sed ne sufiĉis 1.500 homoj por al-
fronti 25.000 kontraŭrevoluciajn aktivulojn. Restis
nur la armeo. Iu eksterordinara komitato, formita
kun Paul Barras kaj Philippe-Antoine Merlin de
Douai, metis sian esperon sur la 4.000 homoj de la
ĉef-generalo de la interna armeo, Jacques de Menou,
sed ĉi tiu emis intertrakti kaj konformiĝi kun la mo-
narkistoj. Barras sin direktis, do, al ĉiuj generaloj
kiuj tiam troviĝis en Parizo: Guillaume Marie-Anne
Brune, Jean-François Carteaux, Pierre Antoine Du-
pont kaj Napoléon Bonaparte. Ĉi lasta, pere de la
kanonoj de lia subulo Achille Murat, la 13-an de
vendemiero (5-a de oktobro de 1795) sufokis la
ribelon. La monarkistoj estis kanon-bombarditaj ĝis
la ŝtuparo de la preĝejo de Sankta Roĥo kie ili serĉis
rifuĝejon.
La popola movado jam estis frakasita en prerialo, la
monarkista movado ĵus estis detruita en vende-
miero: en ambaŭ kazoj, la Konvencio kaj la Respu-
bliko estis savitaj de la armeo. La generalo Vende-
miero, kiel tiam estis konata Bonaparte, estis, sen-
dube, la ĉefa beneficulo de la operacio… En tiaj cir-
konstancoj, dubindas ĉu la Konvencio transdonas al
la Direktoraro ian vere firman situacion, ĉar, se la
novaj institucioj povas fakte funkcii, la ekonomia si-
tuacio daŭre estas katastrofa. La termidoranoj havis
en la Revolucio ian vere nedezirindan kaj malbrilan
rolon: transiran taskon. Inter du nerepacigeblaj kaj
minacantaj opozicioj, kiuj respegulis la interklasajn
kontraŭdirojn de la lando, la popola radikalismo kiu
postulis pliprofundigi en la socialisman enhavon de
la Revolucio kaj la monarkistoj kiuj emis reveni al la
feŭdismo, la alvoko al la armeo, konstituis fortan
solvon por malforta reĝimo, enkondukis ian novan
danĝeron. Tamen oni devas agnoski kelkajn meri-
tojn de tiu reĝimo: ĝi sukcesis plifirmigi la naturajn
limojn de la franca teritorio. En la socia tereno oni
akcelis la vendadon de la nacia bienoj, po malgran-
daj parceloj akireblaj de la kamparanoj, pageblaj per
assignats, la elvalora paper-mono de la Revolucio.
La aĉetantoj estis ĉefe kamparanoj, ĉu etproprietuloj
aŭ burĝuloj de la urboj; la popolanoj de la vilaĝoj
kaj la kampar-laboristoj restis for de tiu merkato.
Sendube la plej rimarkinda atingo de la termidoranoj
estis en la eduk-sistemo, kvankam la baza instruado
ne restis senpaga kaj deviga kiel volis la deputitoj de
la «Montaro». La duagrada instruado estis asignita al
centraj lernejoj altkvalitaj, en kiuj, krom la klasikajn
lingvojn, oni komencis instrui ankaŭ sciencojn kaj
vivantajn lingvojn. La supera instruado estis asignita
al altlernejoj kiel la Kolegio de Francio, la Muzeo de
la Artoj, la Politektnika Lernejo kaj la Normala Su-
pera Lernejo, samkiel specialaj lernejoj kiel la Kon-
servatorio de Artoj kaj Oficoj, kaj la Lernejoj pri
Sano de Parizo, Strasburgo kaj Montpeliero. La poli-
tika etapo de la Konvencio kaj ĉi ties anstataŭo far la
novaj institucioj okazis la 26-an de oktobro de 1795.
