Obra, en español, de Mariano Corbí Quiñonero. Editado por PPC, Editorial y Distribuidora, S.A. Año 1996

Encontré en este libro dos o tres capítulos bastante aceptables, en concreto, los primeros capítulos, en los que se describe la evolución de las sociedades humanas y la relación de la religión con el grado de desarrollo de esas sociedades en lo que se refiere a la lucha por la existencia. Leyéndolos, pensé que todo el libro sería del mismo estilo, que yo definiría como “alta sociología”. Especialmente, me gustó la parte que dedica a describir la dinámica sociedad actual industrializada y tecnificada, en la que ya no sirven los antiguos esquemas religiosos de las épocas preindustriales.

Verkita, en la hispana lingvo, de Mariano Corbí Quiñonero. Eldonita de PPC, Editorial y Distribuidora, S.A. Jaro 1996

Mi trovis en tiu ĉi libro du aŭ tri ĉapitrojn sufiĉe akcepteblajn, konkrete, tiuj unuaj ĉapitroj en kiuj oni priskribas la evoluadon de la homaj socioj kaj la rilato de la religio kun la disvolviĝ-grado de tiuj socioj en kio koncernas al la batalo por la ekzistado. Legante tiujn ĉapitrojn, mi pensis ke la tuta libro havus saman stilon, kiun mi difinus kiel "alta sociologio". Speciale, plaĉis al mi tiu parto dediĉita al la priskribado de la dinamika nuna socio industriigita kaj teknikigita, en kiu jam ne plu utilas la antikvaj religiaj skemoj de la antaŭ-industriaj epokoj.

También es bastante certera la crítica que hace de la religión tradicional: jerárquica, autoritaria, dominante, dogmática… y es evidente que el cristianismo organizado que conocemos tiene mucho de eso y que debe ser superado.

Estas sufiĉe taŭga ankaŭ la kritiko kiun oni faras en tiu libro al la tradicia religio: hierarkia, aŭtoritatema, superreganta, dogmema... kaj estas evidente ke la organizita kristanismo kiun ni konas havas multe da tio ĉi kaj ke tio devas esti pretersuperita.

Lo que no es aceptable es la alternativa que propone. Hablando claramente: la Religión, con mayúscula y que es su propuesta, que contrapone a la religión, con minúscula y que se refiere a la práctica religiosa que está caducando, es simple y llanamente budismo. De las dos principales corrientes budistas: el lamaísmo y el budismo Zen, nuestro Mariano Corbí se atiene al segundo a la hora de proponer soluciones a la problemática religiosa de nuestro mundo.

Kio ne estas akceptebla estas la alternativo kiun la aŭtoro proponas. Klare parolante: la Religio, per majuskla komenclitero, kiu estas lia propono kaj kiun li kontraŭmetas al la religio, per minuskla komenclitero, kiu temas pri la kadukanta religia praktikado, simple kaj sincere estas budhismo . El la du ĉefaj budhismaj branĉoj: la lamaismo kaj la Zen-budhismo, nia Mariano Corbí sin tenas al la dua kiam li proponas solvojn al la religia problemaro de nia mondo.

A lo largo de toda la obra utiliza a menudo la expresión “los maestros”, pero lo hace de una manera ambigua que puede hacer pensar que se refiere a todos los iniciadores o fundadores de religiones, pero esto es sólo una apariencia. Para él no hay más maestro que Buda, y como mucho, se podrían añadir los hinduistas y teosofistas que están en la misma línea budista. Su libro contiene muchas citas textuales de Buda, y las pocas veces que menciona a Mahoma y a Jesús es para deformar su enseñanza hasta extremos increíbles y extraer de ella una idea y una lectura budista que no se encuentra en absoluto en los textos del Corán y del Evangelio a los que se refiere.

Laŭlonge de la tuta verko, ties aŭtoro ofte uzas la esprimon "la majstroj", sed li faras tion tiel ambigu-maniere ke oni povas pensi ke li temas pri ĉiuj iniciatintoj aŭ fondintoj de religioj, sed tio estas nur ŝajno. Por li ne estas alia majstro krom Budho, kaj maksimume, oni povus aldoni la hinduistojn kaj teosofistojn kiu staras sur la sama budhisma linio. Lia libro prezentas multajn laŭtekstajn citaĵojn de Budho, kaj kiam tre malofte li citas Mahometon aŭ Jezuon estas por deformi ilian instruon ĝis nekredebla grado kaj eltiri el ĝi ian ideon kaj ian interpretadon kiu tute ne troviĝas en la tekstoj de la Korano kaj de la Evangelio kiujn li pritemas.

Volviendo al ideal religioso que propone como alternativa para nuestra sociedad moderna, vemos que tal modelo no tiene nada de moderno, en realidad es unos quinientos años más antiguo que el cristianismo. Se trata del ideal budista del Nirvana. Su descripción está llena de expresiones y conceptos que nos remiten a la doctrina budista: “religión no teísta”, “conocimiento silencioso”, “camino interior”, “proceso interior”, “silenciamiento del deseo y de la necesidad”, “aceptación de la realidad tal como es”…

Revenante al la religia idealo kiun li proponas kiel alternativo por nia moderna socio, ni vidas ke tia modelo tute ne estas moderna, verdire ĝi estas kvincent jarojn pli antikva ol la kristanismo. Temas pri la budhisma idealo de la Nirvano. Ties priskribo estas plena da esprimoj kaj konceptoj kiuj aldirektas nin al la budhisma doktrino: "ne-teisma religio", "silenta kono", "interna vojo", "interna procezo", "silentigado de la deziro kaj de la bezonoj", "akceptado de la realaĵo tia kia ĝi estas"...

Sobre todo, llama la atención la extraña idea budista de una religión no teísta, es decir, una religión sin Dios, una Religión sin religión, que, precisamente, es el título del libro. En su razonamiento, las diversas doctrinas religiosas, así como los mitos religiosos, son símbolos que deben ser superados y transcendidos para acceder a la realidad a la que se refieren. Esta idea, que en principio puede ser aceptada, se hace especialmente extraña cuando reduce a la condición de mito-símbolo incluso la propia idea de Dios. No puedo aceptar eso; cuando rezo el Padre Nuestro no me estoy dirigiendo a ningún símbolo sino a un Dios o Ente personal que, en la idea transmitida por Jesucristo, se trata de un padre amoroso. Cuando se es símbolo, se es símbolo de algo. ¿Qué es, pues, lo que –según Corbí- simboliza la idea de Dios? Él no lo dice expresamente pero de toda su obra se deduce que se está refiriendo a esa realización personal, en un estado silencioso, sin necesidades y sin deseos, etc. al que el budismo denomina Nirvana.

Estas speciale atentinda la stranga budhisma ideo de ne-teisma religio, tio estas, iu religio sen Dio, iu Religio sen religio, kiu, ĝuste, estas la titolo de la libro. Laŭ la rezonado de la aŭtoro, la diversaj religiaj doktrinoj, samkiel la religiaj mitoj, estas simboloj kiuj devas esti superitaj kaj transcenditaj por aliri al la koncernaj realaĵoj . Tiu ĉi ideo, kiu principe povas esti akceptata, fariĝas speciale stranga kiam li reduktas al la karaktero de nura mito-simbolo eĉ la propran ideon de Dio. Mi ne povas akcepti tion; kiam mi preĝas: Patro nia... mi ne aldirektiĝas al iu ajn simbolo sed al iu persona Dio aŭ Ento kiu, laŭ la ideo komunikita de Jezuo-Kristo, estas ia amanta patro. Kiam oni estas simbolo, oni estas simbolo de io. Do, kio estas tio, kion -laŭ Corbi- simbolas la ideo de Dio? Li ne respondas tion eksprese sed el lia tuta verko oni povas dedukti ke li temas pri tiu persona realiĝo, en silenta stato, sen bezonoj kaj sen deziroj, k.c. kiun la budhismo nomas Nirvano.

Lo más paradójico es que propone como alternativa religiosa para una sociedad super-tecnificada ese modelo budista que demostró su incapacidad para construir algo progresista. Esta aseveración puede parecer muy aventurada y discutible, por lo que me veo obligado a hacer un poco de historia sobre el budismo y su expansión.

Sed la plej paradoksa estas tio ke la verkisto proponas kiel religia alternativo por alte teknikigita socio tiun budhisman modelon kiu pruvis sian nekapablon konstrui ion progresisman. Ĉi tiu aserto povas ŝajni tre temerara kaj diskutebla, pro kio mi sentas min devigata iomete pritrakti la budhismon kaj ties disvastigadon.

El budismo, aparecido en la India unos cinco siglos antes de nuestra Era, tuvo desde sus comienzos una vocación y una capacidad expansionista notables. Pero ocurrió algo curioso: en su expansión hacia Oriente el budismo tuvo mucho éxito, llegando a China, Sudeste Asiático e incluso Japón, mientras que la expansión hacia Occidente fracasó ostensiblemente. Esto no ocurrió por casualidad; hacia Oriente había un enorme vacío religioso, el Sintoísmo de China y Japón casi no era una religión, ni siquiera mitológica. En cambio al Occidente de la India la situación religiosa era muy distinta. En Persia se estaba implantando la religión –teísta- de Zoroastro. Más al Oeste, se estaba implantando la religión judía, también teísta, y de ésta surgió después el cristianismo, no menos expansivo que el budismo. Todo esto acabó constituyendo una barrera infranqueable para el budismo. Incluso las religiones politeístas de Grecia, Siria, Egipto… aunque inferiores a las otras religiones monoteístas mencionadas, eran bastante refractarias a la religión sin dios del budismo. De hecho, resultaron después más vulnerables frente al monoteísmo cristiano. Todo lo más que consiguió el budismo en Occidente fue influir un poco en las religiones allí implantadas o en vías de implantación. Esa pequeña influencia se concretó en el monaquismo, el monaquismo esenio en el mundo judío y el primer monaquismo cristiano de las tebaidas de Egipto y los cenobios de Siria. En todo caso, los esenios fueron un fenómeno muy minoritario y marginal dentro de la sociedad judía y, además, como se puede comprobar por los manuscritos de Qumram, no aceptaban la realidad tal como era, según postula el budismo Zen, sino que tenían proyectos y esperanzas de una transformación del mundo en el sentido mesiánico judío. Y en lo que se refiere al cristianismo, el primer monaquismo, que fue el más nefasto y el que más se aproximaba a la filosofía budista, fue después sustituido por otras formas más acordes con el espíritu cristiano, es decir, desaparición de los monjes embarcados en una búsqueda personal y que sólo se reunían para finalidades de defensa e intendencia, y su sustitución por los frates, frailes, hermanos, que seguían una regla colectiva, comunal y que hacían de la comunidad o convento un objetivo, un modo de vida y hasta un sacramento. El siguiente paso fue aún más progresista: se abandonaron los últimos restos budistas de la vida conventual: el silencio, la contemplación y todas esas chorradas; las nuevas órdenes de frailes: franciscanos, dominicos, jesuitas… se sacuden la vida contemplativa para trabajar en el mundo, en la enseñanza, la evangelización misionera, actividades de beneficencia y en algunos casos incluso actividades políticas.

La budhismo, aperinta en Hindujo proksimume kvincent jarojn antaŭ nia erao, havis ekdekomence tre rimarkindajn alvokiĝon kaj kapablon pri disvastiĝado. Sed okazis io kurioza: en sia disvastiĝo al Oriento la budhismo tre multe sukcesis, alvenante al Ĉinio, Azia Sudoriento kaj eĉ Japanio; dume la disvastiĝado al Okcidento rimarkinde fiaskis. Ĉi tio ne estis hazarda okazaĵo; En Oriento estis enorma religia vakuo, la sintoismo de Ĉinio kaj Japanio preskaŭ ne estis religio, eĉ ne mitologia. Male, Okcidente de Hindujo la religia situacio estis tre malsama. En Persujo estis tiam enradikiĝanta la religio -teisma- de Zoroastro. Pli Ŭeste, estis enradikiĝanta la juda religio, akaŭ ĝi teisma, kaj el tiu ĉi naskiĝis poste la kristanismo, ne malpli disvastiĝema ol la budhismo. Ĉio ĉi fine konstituis nevenkeblan baron por la plietendiĝo de la budhismo. Eĉ la politeismaj religioj de Grekujo, Sirio, Egiptujo... kvankam ili estis pli feblaj ol la ceteraj menciitaj monoteismaj religioj, tamen estis sufiĉe imunaj al la sendia budhisma religio. Fakte, ili poste rezultis pli vundeblaj antaŭ la kristana monoteismo. Kiel plej multe la budhismo en Okcidento atingis etan influon sur la religioj tie enradikiĝintaj au tiam enradikiĝantaj. Tiu eta influo konkretiĝis en la anakoreta monakismo, la esena monakismo en la juda mondo kaj la unua kristana monakismo de la egiptaj tebaidoj kaj la siriaj anakoretejoj. Ĉiukaze, la esenoj konstituis tre minoritatan kaj marĝenan fenomenon ene de la juda socio kaj, krome, laŭ oni povas konstati per la manskribaĵoj de Kumramo, ili ne akceptadis la realaĵon tia kia ĝi estis, laŭ la postulo de la Zen-budhismo, sed male ili havis projektojn kaj esperojn pri transformigo de la mondo laŭsence de la juda mesiismo. Kaj en kio koncernas al la kristanismo, la unua monakismo, kiu estis la plej noca kaj tiu plej proksima al la budhisma filozofio, estis poste anstataŭita de aliaj formoj pli akordigeblaj kun la kristana spirito, tio estas, malapero de la anakoret-monaĥoj dediĉitaj al sol-persona esplorado, kiuj kuniĝadis nur por celoj de sindefendo kaj nutrado, klaj ties anstataŭado fare de konvent-fratoj, vivantaj laŭ komuna, kolektiva regularo, por kiuj la konvento aŭ komunumo estis celo, vivmaniero kaj eĉ sakramento. Sekvinta paŝo estis ec pli progresisma: oni forlasis la lastajn budhismajn restaĵojn de la konventa vivo: la silento, (mem)kontemplado kaj similaj idiotaĵoj; la novaj ordenoj de konvent-fratoj: franciskanoj, dominikanoj, jezuitoj... forskuis la kontempl-vivadon por labori en la mondo, en la instruado, la misiista evangelizado, bonfarado, kaj en iuj kazoj eĉ politika agado.

Vemos, pues, dos filosofías contrapuestas, dos formas muy distintas de contemplar la religiosidad. Para el budista la religión consiste en una búsqueda que incluso cuando es colectiva, conventual, tiene una finalidad personal, el Nirvana, que es una meta personal y una soledad personal que excluye no sólo a la divinidad sino incluso a los demás budas que alcanzaron esa meta. En su idea de una ausencia de necesidades no hay lugar siquiera para la necesidad, tan humana, de compañía. El cristiano, por el contrario, aspira a una comunidad o comunión con la divinidad y con todas las criaturas. Cristo y sus seguidores no aceptan el mundo tal como es, quieren cambiarlo y transformarlo en el Reino de Dios, y se juegan la vida en el intento. En el libro que comentamos, al definir la religiosidad que su autor postula, aparece con frecuencia la palabra “silencio”: búsqueda silenciosa, conocimiento silencioso… El Jesús de los Evangelios tenía una idea muy distinta. Seguramente respondía a un budaízante cuando decía: No penséis que he venido a traer paz a la tierra. No he venido a traer paz, sino espada… Es claro que Jesús no estaba haciendo una apología de la violencia; en el texto evangélico abundan las condenas de la violencia. Lo que estaba haciendo al decir eso era una apología de la controversia. Jesús y su mensaje están en controversia y contradicción permanente con el mundo, un mundo al que se trata de cambiar, y anticipa su victoria sobre él cuando dice: No temais, yo he vencido al mundo. Vencer al mundo es vencer la miseria, la injusticia, el subdesarrollo, la falta de amor… Es decir, Jesús y sus seguidores portan el aguijón del profetismo. Esto es algo totalmente ausente en todas las modalidades de budismo y demás filosofías hinduistas. No es casualidad que en la India, la cuna del budismo, sea una orden cristiana, la fundada por la madre Teresa de Calcuta, la que se ocupa de los menesterosos. Los budistas de ese país, y de todos los demás países, pueden pasarse siglos en su búsqueda silenciosa interior, aceptando la realidad tal como es, sin enterarse ni preocuparse por la problemática de su sociedad.

Ni vidas, do, du interkontraŭantajn filozofiojn, du malsamajn formojn prikonsideri la religiecon. Por la budhisto la religio konsistas el iu esplorado kiu eĉ tiam, kiam ĝi estas kolektiva, konventa, havas porpersonan celon, la Nirvano, kiu estas iu persona celo kaj iu persona soleco kiu ekskludas ne nur la Dion sed eĉ ankaŭ la ceterajn budhojn kiuj atingis tiu celon. En sia ideo pri manko de bezonoj eĉ ne estas loko por la bezono, tiel homa, de akompano. La kristano, male, aspiras al ia komuneco aŭ komunio kun Dio kaj kun ĉiuj kreaĵoj. Kristo kaj ties sekvantoj ne akceptas la mondon tia kia ĝi estas. Ili volas ŝanĝigi kaj transformigi ĝin en la Dian Regnon, kaj riskas ilian vivon en la klopodo. En la libro kiun ni prikomentas, difinante la religiecon kiun ĝia aŭtoro postulas, ofte aperas la vorto "silento": silenta esplorado, silenta kono... La Jezuo de la Evangelio havis tre malsaman ideon. Eble li estis respondante al iu budhaiganto kiam li diris: Vi ne pensu ke mi venis por alporti la pacon al la Tero. Mi ne venis por alporti pacon, sed glavon... Estas evidente ke Jezuo ne estis faranta tiam iun apologion pri la perforto; en la evangelia teksto abundas la kondamnojn pri la perforto. Tio kion li estis faranta dirante tion estis iu apologio pri la polemiko. Jezuo kaj ties mesaĝo estas en polemiko kaj kontraŭdiro kun la mondo, iu mondo kiun oni intencas ŝanĝigi, kaj li antaŭdiras lian venkon sur gí kiam diras: Vi ne timu, mi venkis la mondon. Venki la mondon estas venki la mizeron, la maljuston, la subevoluon, la manko je amo... Tio estas, Jezuo kaj ties sekvantoj portas la spronon aŭ pikilon de la profetismo. Ĉi tio tute mankas en ĉiuj formoj je budhismo kaj ceteraj hinduismaj filozofioj. Ne estas hazardo tio ke en Hindujo, la lulilo de la budhismo, estas iu kristana ordeno, tiu fondita de patrino Tereza de Kalkuto, kiu okipiĝas pri la bezonuloj. La budhistoj de tiu lando, kaj de ĉiuj ceteraj landoj, povas pasigi plurajn jarcentojn dediĉitaj al ilia silenta interna esplorado, akceptante la realaĵon tia kia ĝi estas, sciante nenion kaj zorgante nenion pri la problemaro de ilia socio.

Sí, el cristianismo institucional (Iglesias) ostenta una serie de lacras de las que el budismo carece: intolerancia, dogmatismo, jerarquías dominantes y entrometidas, con un sentido antinatural de la moralidad sexual, autoritarismo… y un largo etcétera que merece tratamiento aparte y del que debe depurarse. Pero debe depurarse de sus lacras y sus limitaciones dentro del propio marco del cristianismo, sin orientaciones que lo desnaturalizarían y empobrecerían. El resultado actual, tras 25 siglos de budismo y 20 de cristianismo es que la sociedad a la que el cristianismo dio a luz ha alcanzado el más alto grado de desarrollo técnico, científico, cultural... que la humanidad haya conocido hasta la fecha, y eso tras haber superado el bache de la crisis de la sociedad romana en la que actuaba y la invasión de los bárbaros, y aunque está aún muy lejos de ser esa meta ideal del Reino de Dios, el cristianismo puede, mientras se mantenga fiel al Espíritu de su fundador, mejorar a esa sociedad a la vez que se mejora a sí mismo. En cambio, el budismo que conoció a las civilizaciones India y China en el estado floreciente en que se encontraban en el siglo V antes de nuestra Era, las condujo al estado de postración, atraso y estancamiento en el que llegaron a encontrarse en los siglos XIX y XX y del que sólo empiezan a recuperarse actualmente en la medida en que se sacuden ese marasmo cultural budista y asumen los valores más dinámicos de la sociedad occidental.

Jes, la institucia kristanismo (Eklezioj) elmontras serion da putraĵoj kiuj mankas en la budhismo: maltoleremo, dogmismo, premantaj kaj entrudemaj hierarkioj, kun iu kontraŭnatura senco de la sekseco, aŭtoritatemo... kaj multe pli da misaĵoj kiuj meritas apartan priatenton kaj kiuj devas esti forigitaj. Sed ĉio ĉi devas esti forigita en la propra kadro de la kristanismo, sen orientiĝoj kiuj koruptus kaj malriĉigus ĝin. La nuna rezulto, post 25 jarcentoj da budhismo kaj 20 da kristanismo estas tio ke la socio naskiĝinta el la kristanismo atingis plej altan gradon je teknika, scienca, kultura... disvolviĝo ĝis nun konata, kaj eĉ post la superado de la depresio pro la krizo de la romia socio en kiu ĝi agadis kaj la invado de la barbaroj, kaj kvankam ĝi troviĝas ankoraŭ tre malproksima el tiu ideala celo de la Dia regno, la kristanismo povos, dum ĝi sin tenu fidela al la Spirito de ĝia fondinto, plibonigi tiun socion dum pliboniĝos al si mem. Male, la budhismo kiu konis la Hindian kaj la Ĉinian civilizaciojn en tiu floranta stato en kiuj ili troviĝis en la 5a jarcento antaŭ nia erao, kondukis ilin al la stato de depresio, subevoluo kaj stagniĝo en kiu ili estis dronantaj dum la 19a kaj 20a jarcentoj kaj el kiu ili rekuperiĝas nuntempe laŭmezure ke ili forskuas tiun kulturan budhisman marasmon kaj alprenas la pli dinamikajn valorojn de la okcidenta socio.

En este contexto me parece que resulta inasumible la propuesta de cambio religioso propuesto en su obra por Mariano Corbí.

Prikonsiderante ĉion ĉi ŝajnas al mi ke estas tute ne alprenebla la propono pri religia ŝanĝo kiun faras pere de sia verko Mariano Corbí.

Faustino Castaño Vallina
Gijón, 20 de abril de 2007