Kompreneble, pri la vivo, regado, militoj kaj eĉ la

privata vivo de la franca imperiestro oni publikigis

multenombron da verkoj. Krome abundas tia verk-

aro en ĉiuj lingvoj, t. e. en la plej gravaj lingvoj,

kvankam tute ne en Esperanto.

La unua el tiuj biografioj de Napoleono estas tiu

respegulas la ideon kiun Napoleono havis pri si

mem, sed ĉefe la bildon kiun li volis lasi pri si kaj

sia regado. Interalie, li klopodis refuti la akuzojn

kiujn oni estis farante kontraŭ li, ĉefe tiun aserton

ke li tre estis militema. Li argumentis ke li deziris

dediĉiĝi nur al la interna administrado de Francio,

sed li ĉiam vidis sin devigita alfronti militojn kiujn

oni trudis al li, kaj ke post ĉiu batala venko li in-

tencis negoci kaj certigi la pacon. Tiaj asertoj ne

estas tute malveraj sed ankaŭ ne tute veraj; pri liaj

pri lia persono kaj regado dum la 19-a jarcento.

Inter la unuaj elstaras Émile Marco de Saint-Hilai-

re kun sia verko Histoire populaire de Napoléon

et de la grande armée, kun multaj nostalgiaj me-

moraĵoj de la epoko de la imperio kiun li travivis,

publikigita en 1843.

la disvolviĝon de tiu milito, ties batalojn kaj cete-

rajn militistajn aspektojn. La teksto estas objektiva

en kio koncernas al la priskribo de la militaj ope-

racioj, sed oni ne povas trovi en ĝi politikajn pri-

konsiderojn de la agado de la franca imperiestro;

la autoro, ja, troviĝis je ĉi ties flanko.

Alia samtempulo de Napoleono kiu verkis pri li,

en la jaro 1827, estis la fama brita novelisto Wal-

ter Sccot. La aŭtoro mem titolis sian verkon: “Sen-

partieca portreto de Napoleono Bonaparto”. En tiu

cento pri Napoleono kaj ĉi ties regado estis, ne

biografioj aŭ raportoj sed dokumentoj generitaj

dum la regado mem de la imperiestro. Granda ko-

lekto da tia materialo estis publikigita dum la t. n.

“Dua Imperio”, sed krom en la franca lingvo, oni

povas trovi el tiu dokumentaro nur parton en la an-

gla, nenion en aliaj ligvoj.

Ne eblas recenzi ĉiujn prinapoleonajn verkojn el-

donitajn dum la 20-a jarcento. Iu el la plej gravaj

verkistoj pri tiu temo en la unuaj jardekoj de tiu

“Historio de Napoleono” kaj “La marŝaloj de Na-

poleono”. Ankaŭ tiu de David Candler: “La kam-

panjoj de Napoleono”. Ĉi lasta priskribas tre deta-

le la batalojn kaj la militajn operaciojn gviditaj de

Bonaparto mem ekde tiu Tulono ĝis tiu de Va-

terlo, kun speciala atento al la kampanjoj de Italio,

Egiptujo kaj Rusio. La angl-lingva verko de Chan-

dler, publikigita en 1973, estis poste reeldonita

plurfoje kaj tradukita al aliaj lingvoj, inter ili al la

hispana.

anto, sed ankaŭ –kaj ĉefe– pri la homo, lia privata

kaj familia vivo, liaj sentoj kaj timoj, lia soleca vi-

vo kaj morto en Sankta-Heleno… Vincent Cronin

indikis en la antaŭparolo de la libro siajn kialojn

por verki pluan biografion pri Napoleono krom la

multaj jam verkitaj de aliaj. La unua kialo estis ke

ekde 1951 estis malkovrita nova materialo kiel

amleteroj de Bonaparto al Desirée k. a.

Temante pri literatura materialo dediĉita al Napo-

leono oni nepre devas mencii la francan verkiston

te en la jaro 1995, estis eldonita la verko de Al-

berts Manfred, “Napoleono Bonaparto”, kiu estis

tradukita al aliaj lingvoj, inter ili al la hispana. Sed

multaj aliaj verkoj de tiu jarcento pri la franca im-

periestro kaj ĉi ties epoko ne estis tradukitaj al

aliaj lingvoj krom tiuj en kiuj ili estis verkitaj. Ek-

Alan Schom, William Wilkins, Paul W. Schroe-

der, J. M. Thompson, Frank McLynn kaj multaj

aliaj. En la franca, la verkoj de Patrice Gueniffey,

Adolphe Thiers, Lionel Jospin, Hippolyte Taine,

Louis Antonine Fauve De Bourrienne… kaj mul-

taj aliaj. En la itala, la verko de Albert Lumbroso

Ai tempi di Napoleone, tiu de Luigi Salvatorelli

Leggenda e realtà, krom tiuj de Aldo Valori,

Alessandro Criscuolo, Ligi Mascilli Migliorini,

Guido Gerosa, Antonio de Spinosa, kaj multaj

titolita: NAPOLEONO, publikigita en la jaro 2012

kaj tradukita al kelkaj lingvoj, inter ili la hispana.

Tulard dediĉis preskaŭ duon-jarcenton al la es-

plorado de la historio de Napoleono kaj ĉi ties

epoko. En sia verko, Tulard kombinas la intereson

pri la ĝeneralaj aspektoj de la biografio de Napo-

leono kun pli profundan atenton pri la politikaj kaj

religiaj ideoj de la franca imperiestro, la morto de

la duko de Enghien kaj la kialoj de la malsukceso

en Rusujo.

franca invado al tiu lando.

Dum la 15 pasintaj jaroj de la 21-a jarcento la

eldonado de verkoj pri Napoleono kaj ties epoko

estis eĉ pli ofta ol dum la 20-a. Al la jam menciitaj

ni aldonu iujn kiuj meritis esti tradukitaj al aliaj

lingvoj, ekzemple: “La armeo kiu venkis Napoleo-

non”, de Walter Browlee, publikigita en la jaro

2001, “La epoko de Napoleono”, de la brita ĵur-

nalisto Alistair Horne, publikigita en 2005, “Na-

poleono, imperiestro de la francoj”, de la usonano

leono”, de la sama aŭtoro, publikigita en la jaro

2006. La hispano Miguel Martín Mas verkis kel-

kajn historiajn librojn pri Napoleono kaj ties mili-

toj, ĉefe rilate al la interveno de la franca armeo en

Hispanio kaj gravaj bataloj en la ĉi-landa teritorio,

kiel tiuj de “Bailén” kaj “Arapiles”.

iu grava verko titolita “Borodino 1812: La lastaj

lumoj de la Imperio”. Ĝi estis kunverkita de José

Carlos Gracia Yagüe kaj María del Carmen Bobi

Miguel. En la hispana, ni volas mencii ankaŭ la

verkon, eldonitan en 2014, “Napoleono kaj Joze-

fina. Leteroj, en la amo kaj en la milito” de iu as-

tura verkistino kaj ĵurnalistino, Ángeles Caso, nas-

kiĝinta en nia urbo, Gijón.

Kompreneble, multaj el la verkoj pri Napoleono

aperintaj ekde la jaro 2000 ankoraŭ ne estis tra-

tes; Napoleon and the Trans-

formation of Europe, de Ale-

xander Grab. En 2004: The Billy

Ruffian: The Bellerophon and

the Downfall of Napoleon, de

David Cordingly. En 2005: Life

of Napoleon Bonaparte, verkita

de John Abbott. En la jaro 2006:

Waterloo Lectures: A Study Of

The Campaign Of 1815, de

Glory: Napoleon's Military Cam-

First Total War, de David Bell;

Death Mask of Napoleon, de

Neil Fulghun. En la jaro 2008:

Napoleon: The Path to Power,

de Philip Dwyer; The Death of

Napoleon, Cancer or Arsenic? ,

de J. Thomas Hindmarsh. En 2010: Napoleon: A

Political Life, de Steven Englund. En la jaro 2013:

Napoleon in Power, verkita de la jam menciita

Philip Dwyer. Eldonitaj en la jaro 2015: Napole-

ils racontent estas kolekto da raportitaj atestoj de

soldatoj, oficiroj kaj aliaj personoj kiuj akompanis

la imperiestron dum ĉi ties glora jardeko, de 1805

al 1815. Michel Vergé-Francheschi verkis libron

kiu estis publikigita en aprilo de 2014. Ĝia titolo

bazis sian analizadon de la karaktero de Bonaparto

sur ĉi ties korsika deveno, la influo de la korsika

kulturo, tre malsimila ol ties de la eŭropa konti-

nento. En majo de 2014 aperis la libro: Napoléon

et les Français: 1799-1815, verkita de Jean-Paul

Bertaud. La aŭtoro priraportas per ĝi la regadon de

Napoleono kaj ties multenombrajn militojn rigard-

antajn de vidpunkto de la 31 milionoj da francaj

enloĝantoj kiuj travivis tiun etapon en kondiĉoj de

ekstrema malriĉeco kaj suferis la penojn de la mi-

Heleno. La teksto de la libro estas ekstraktoj de

libro publikigita en 1843 far Knight Beauterne. La

jam menciita Jean Tulard publikigis en monato

oktobro libron titolitan Petit dictionnaire amo-

léon, ĉef de guerre. En ĝi oni atentas, ĉefe, pri la

lerteco kaj kapablo de Napoleono gvidi kaj gajni

batalojn, t. e. Napoleono kiel generalo kaj strategi-

isto. Male, la verko Napoléon Bonaparte: le noir

génie, de Gérard Grunberg, atentas pri Napoleono

kiel politikisto kaj insistas pri tio ke li estis tiel

lastaj libroj estas kritikaj kun diversaj aspektoj de

la napoleona regado, la alia verko publikigita en

aprilo de 2015, Napoléon, le héros absolu: l'hom-

estas apologio de Napoleono kaj ĉi ties tuta karie-

ro kiel soldato, kiel politikisto kaj imperiestro. La

libro estas kolekto de tekstoj el diversaj aŭtoroj de

la du jarcentoj pasintaj ekde la finiĝo de la napole-

ona etapo. Teksto-kolekto estas ankaŭ la libro Na-

poléon: du soleil d'Austerlitz au crépuscule de

2007. La unua, de 1912, titoliĝis Napoleono kaj

ĝia reĝisoro estis Louis Feuil-

lade. La reĝisoro de la dua, kun

la sama titolo, de 1927, estis

Abel Gance. En 1929, kun

Lupu-Pick kiel reĝisoro kaj

Werner Krauss kiel ĉefa aktoro,

estis filmita Napoleon auf St.

Helena. En 1937, sub la di-

rektado de Clarence Brown kaj

aktoroj estis sama Curt Goetz

kaj Valérie von Martens.

Pli gravaj kaj kvalitaj estis la

filmoj faritaj post la Dua Mond-

Milito. En la jaro 1954 estis prezentita la filmo

Desirée. La aktoro kiu ludis la rolon de Napoleono

en tiu filmo estis Marlon Brando. La temo de la

filmo nur flanke rilatas al Bonaparto. Desirée Cla-

ry estis kurtatempa fianĉino de Napoleono sed ŝi

ace (Milito kaj Paco), bazita sur la verko de León

Tolstói. La temo rilatas al la epoko de Napoleono

kaj la milito de ĉi tiu en Rusujo. En 1960 la franco

Abel Gance reĝisoris la filmon Austerlitz; la rol-

ludanto kiel Napoleono estis la aktoro Pierre Mon-

dy. Dek jarojn poste, en 1970, estis prezentita la

Bondarchuk. La aktoro kiu ludis la rolon de Napo-

leono estis Rod Steiger. Tian rolon ludis Armand

Assante en iu filmo, ne tre grava, de la direktoro

Richard T. Heffron farita en 1987 kaj titolita «Na-

poleono kaj Jozefina: unu historio pri amo» kun

Jacqueline Bisset en la rolo de Jozefina. Alia fil-

mo, ĉi-foje portelevida, titolita ankaŭ ĝi Napo-

león, aperis en la jaro 2002, reĝisorita de Yves

Simoneau. La ĉefaktoro estis Christian Clavier kaj

mencindas ankaŭ la partopreno de Gerard Depar-

regado de Napoleono sed rigardate de hispana

ins. Al Napoleono estis dediĉita unu el la epizodoj

de la serio, kiu atentas pri la etapo kiam Napoleo-

no komencis fariĝi fama persono en Francio.

Se ni faru resumon por la studantoj de la historio,

ni devas aserti ke por la kono de la epoko de Na-

estis registritaj kaj metitaj je la dispono de la stud-

antoj de la historio. Tial, tiuj, kiuj intencas eltiri el

la historio utilan instruon por la plibonigo de la

socio –kio, ja, estas la celo de la historio– devas

kompletigi sian esploron per la studado de aliaj

disciplinoj: psikologio, sociologio, ekonomio…