52
Aŭ Cezaro aŭ nenio. Tiu ĉi esprimo estas uzata de iuj homoj por indiki ke ili volas ne akcepti ian postenon aŭ res-
pondecon malpli gravan ol tiu kiun ili celas. Tiutipaj personoj neniam konsentas esti duaranguloj pri iu ajn afero.
Oni atribuas la frazon al Cezaro Borgia, la filo de la papo Aleksandro la 7-a, kiu ambiciis atingi tre altan povon
kompareblan al tiu de la romia Cezaro. Ŝajnas ke ankaŭ Napoleono Bonaparto esprimis tiun penson; ĉiukaze ĝi tra-
fe montras la filozofion kiu inspiradis lian agadon. Kelkfoje dum sia fulma kaj brila politika kariero li riskis perdi
ĉion celante la plej altan pinton de la povo. «Cezaro aŭ nenio»; fakte li atingis ambaŭ celojn: li iĝis imperiestro kaj
fine perdis ĉion. Lia pasado tra la historio estis brila, brutala kaj subita kiel fulmo, kaj samkiel fulmo, lia efiko estis
notinda kaj daŭra. Multaj nuntempaj aferoj, iuj institucioj, en Francio kaj alikloke, estas rezulto de lia agado. Li tre
influis ankaŭ sur la politika situacio de nia lando kaj ties evoluo dum la lastaj du jarcentoj. Pri ĉi lasta afero ni
okupiĝis aliokaze. Nun ni rememoru la plej gravajn datojn de la eksterordinara biografio de tiu ekstertipa homo.
1769
1779
1784
1785
1786
1788
1789
1790
1791
1792
La 15-an de augusto naskiĝas Napoleono en Ajaccio, la ĉefurbo de Korsiko. La insulo iĝis franca
posedaĵo la antaŭan jaron tial ke akiris ĝin el Ĝenovo Ludoviko la 15-a kontraŭ la popola rezistado
gvidata de Paoli.
Karolo Bonaparto, patro de Napoleono iras al Francio kiel korsika deputito. En majo oni donas al
Napoleono ŝtatan subvencion por studi en la militista lernejo de Brienne.
La 22-an de oktobro Napoleono atingas lern-postenon je artilerio en la militista lernejo de Parizo.
En februaro mortas Karlo Bonaparto de la aĝo de 39 jaroj. Napoleono translokiĝas al Valence kiel
oficiro.
En monato septembro, la oficiro Napoleono Bonaparto revenas en Korsikon kun permeso.
De januaro al aprilo, Napoleono denove estas en Korsiko kun permeso. En junio li revenas al sia
regimento.
Franca Revolucio. Napoleono ludas gravan rolon en la rezistado de Korsiko.
En julio revenis Paoli al Korsiko. Napoleono, kiu denove estis kun armea permeso, intervidiĝis kun
li kaj iome elreviĝis pri la korsika lidero.
Napoleono mendas kroman armean licencon. Li emas plendediĉiĝi al la korsikaj aferoj.
La 14-an de januaro Napoleono estis nomumita komandanto de la Nacia Gvardio en Ajaccio. Dum
la sekvintaj monatoj li sin vidas implikita en la malordo kaj konfuzo de la politika situacio en la in-
sulo. En majo li devas iri al Parizo por sin defendi pri la akuzoj formulitaj kontraŭ li en Korsiko. En
julio oni sentencas liafavore kaj li estas promociita al la rango de kapitano. En aŭgusto, antaŭ lia
reveno al Korsiko, li travivas en Parizo la revoluciajn okazintaĵojn de la alsalto al la Tuilerioj, la en-
prizonigo de la reĝo Ludiviko la 16-a kaj la masakroj de septembro en la parizaj prizonoj. En okto-
bro li reprenas sian postenon de komandanto de la Nacia Gvardio en Ajaccio.
53
1793
1794
1795
1796
1797
1798
1799
1800
1801
1802
1803
1804
1805
Post la fiasko de la franca milita operacio, en kiu Napoleono intervenis, de la revolucia Francio
kontraŭ la insuloj de la sarda regno, li sin vidis malamiko de la korsika regantaro de Paoli kaj preta
batali kontraŭ ĉi tiu. Fiaskinte lia komploto, la 25-an de majo la domo de la familio Bonaparto en
Ajaccio estas disrabita de la partianoj de Paoli. La patrino kaj la gefratoj de Napoleono ekziliĝis en
Francion. En Oktobro oni nomumis lin komandanto de bataliono de artilerio en la sieĝo al Tulono.
La 22-an de decembro li estis plialtrangigita al generalo de brigado laŭ propono de iuj membroj de
la Konvencio kiel Robespiero kaj Barras.
En marto Napoleono estas destinita al Italio por pristudi eblan ofensivon en tiu lando. En julio, la
puĉo de Termidoro en Parizo metas finon al la povo de la jakobenoj. Kiam Napoleno revenas al la
lando estas arestita kaj dum dek tagoj restas enkarcerigita en Antibes. Post sia liberiĝo. li demisias
el la aktiva servo kaj malfacile travivas la vintron de tiu jaro.
En aŭgusto Napoleono estas nomumita generalo de artilerio en la fako de topografio de la Komitato
pri Publika Savo. En oktobro Barras nomumas lin komandanto de la garnizono de la ĉefurbo por
sufoki monarkisman ribelon. Napoleono savas la Konvencion kaj estas nomumita ĉefgeneralo de la
enlanda armeo.
La 2-an de marto Napoleono estas plialtrangigita al la estreco de la armeo de Italio. La 9-an de mar-
to li edziĝas al Jozefina, vidvino de la generalo Beauharnais. La 27-an de marto la itala armeo
komandata de Napoleono kaptas Nicon. La 10-an de majo li atingas venkon en la batalo de Lodi.
La 15-an de majo Napoleono triumfe eniris en Milano. De la 15-a al la 17-a de novembro okazas la
batalo de Arcoli. La Direktoraro intencas limigi la povon de Bonaparto en Italio sed fine devas cedi
la iniciaton al li tial ke li estis atingante gravajn venkojn en tiu milito.
La 14-an de januaro okazas la batalo de Rivoli, kroma venko de la armeo de Napoleono en Italio.
La 18-an de aprilo Napoleono subskribas en Leoben paco-traktaton kun la aŭstroj. La 17-an de
oktobro estas la Traktato de Campofrio, tre favora por Francio. Napoleono aneksas la teritoriojn
ceditajn de Aŭstrio.
La 19-an de majo Napoleono enŝipiĝas destine al Egiptio. La 1-an de julio li alvenas al Aleksandrio
post la kapto de Malto-insulo. La 21-an de julio estis la batala venko de la Piramidoj. La 24-an de
julio eniras la francoj en Kairo. La 1-an/2-an de aŭgusto la angla floto komandata de Nelson detruas
la francan eskadron en Abukir. Napoleono kreas la Instituton de Egipto.
De la 19-a de marto al la 10-a de majo okazas la franca sieĝo al Akko, kiu fiaskas. Reveninte al
Egiptio, la franca armeo venkas la turkojn en la batalo de Abukir. En aŭgusto Napoleono forlasas
Egiptujon. La 16-an de oktobro li estas reveninta en Parizon. La 19-an de Brumero (10-an de no-
vembro) demisias la membroj de la Direktoraro kaj la Asembleo aprobas novan konstitucion laŭ kiu
Bonaparto fariĝas konsulo kune kun Sieyès kaj Roger Ducos. La 25-an de decembro estas aprobata
la nova konstitucio kaj Napoleono fariĝas Unua Konsulo por la sekvaj 10 jaroj.
En februaro Napoleono fondas la Bankon de Francio, centralizas la administracion kaj kreas la pre-
fekturojn. En marto li reformas la leĝo-sistemon. Printempe Aŭstrio reigas la militadon, kaj en majo
Napoleono gvidas sian armeon tra la mont-pasejo Sankta-Bernardo. La 14-an de junio okazas la ba-
talo de Marengo. La 24-an de decembro okazas atenco kontraŭ Napoleono.
La 9-an de februaro Napoleono subskribas paco-traktaton kun Aŭstrio; per ĝi Francio aneksas la
maldekstran bordon de la Rejno-rivero. La 23-an de marto estis murdita la caro Paŭlo la 1-a. La 15-
an de junio oni sub-skribas la konkordaton de Francio kun la Romkatolika Eklezio.
La 25-an de marto Francio subskribas la Traktaton de Amiens kun Anglujo. La 8-an de marto estas
fondata la Honora Legio. La 3-an de aŭgusto okazas la plebiscito kiu elektas Napoleonon kiel
dumviva konsulo.
La 7-an de aprilo la leĝo de la 12-a de Ĝerminalo fiksas la francan mom-sistemon. La 13-an de ma-
jo komencas generiĝi nova milito inter Francio kaj Anglio: la angloj rifuzas forlasi Malto-insulon
kaj ankaŭ la francoj retiriĝi el Nederlando, Svedio kaj Piemonto. La 9-an de majo okazas brita em-
bargo de francaj ŝipoj. Napoleono projektas invadi Anglujon.
La 9-an de marto estas abortita atenco kontraŭ Napoleono. La 20-an de marto estas ekzekutata la
duko de Enghien en Vicennes. La 18-an de majo la Senato oferas al Napoleono la imperiestran kro-
non. La kronado okazas la 2-an de decembro.
La 11-an de aprilo formiĝas nova koalicio kontraŭ Napoleono inter Anglujo, Rusio kaj Aŭstrio. En
majo Napoleono ricevas la feran kronon de la reĝoj de Lombardujo kiel reĝo de Italio. La 20-an de
oktobro okazas la batalo de Trafalgar per kiu estis detruitaj la flotoj de Francio kaj Hispanio far la
angla floto komandita de Nelson. La 2-an de de decembro estis la batalo de Aŭsterlitz, grava venko
de la franca armeo per kiu Napoleono restas kiel nediskutebla mastro en la kontinento. La 26-an de
decembro, per la Traktato de Presburgo, Napoleono formaligas la konkeron de la germanaj kaj ita-
laj provincoj de Aŭstrio, kiu perdas tiamaniere ĉiun alirecon al la maroj.
54
1806
1807
1808
1809
1810
1811
1812
1813
1814
1815
1816-21
1821
En januaro mortas la brita reganto William Pitt. En marto Jozefo Bonaparto, frato de Napoleono,
estas proklamata reĝo de Napolo, kaj Ludoviko Bonaparto, alia frato, estas nomumata reĝo de Ne-
derlando. Napoleono kreas en Germanio la Rejnan Konfederacion, el kiu ĝi nomiĝas Protektanto.
En aŭgusto finiĝas la t. n. Sakrala Romia Germana Imperio; ties imperiestro, Francisko la 2-a, res-
tas kiel nure Francisko la 1-a de Aŭstrio. La 14-an de oktobro okazas la bataloj de Jena kaj
Auerstadt, kromaj napoleonaj venkoj. La 21-an de novembro Napoleono dekretas kontinentan
komercan blokadon kontraŭ Anglio. Okazas la invado de Polujo kaj Napoleono konas kaj ekrilatas
kun Maria Valevska.
La 8-an de februaro okazas la batalo de Eylan, kaj la 13-an/14-an de junio tiu de Frieland. De la 24-
a de junio al la 9-a de julio, Napoleono intervidiĝis kun la caro Aleksandro la 1-a proksime al Tilsit.
La caro agnoskas la francajn konkerojn en Eŭropo kaj Napoleono konsentas ke Rusujo disetendu
ĝiajn landlimojn, inkluzivante Finlandon. La Vestfalia regno estas asignata al Jeromo Bonaparto,
alia frato de la imperiestro, kaj la Granda Dukujo de Varsovio al la reĝo de Saksio. La 27-an de ju-
lio Napoleono estas reveninta en Parizon. En novembro, kiam Portugalio rifuzas la blokadon kon-
traŭ Anglio, Napoleono sendas al Lisbono armeon komandatan de Junot.
La 3-an de februaro, la francaj trupoj, komandataj de Miollis, eniras en Romon tial ke la papo Pio la
7-a ne apogas la blokadon kontraŭ Anglujo. En marto Napoleono fondas la Imperiestran Uni-
versitaton. La privataj lernejoj estas metitaj subkontrole. En marto Murat okupas Madridon. En
aprilo iu popola ribelo devigas abdiki la hispanan reĝon Karolon la 4-an favole al ĉi ties filo Ferdi-
nando la 7-a. Napoleono retenas ambaŭ kiel prizonuloj en Bajono kaj nomumas sian fraton Jozefon
kiel reĝon de Hispanio. Murat anstataŭas Jozefon kiel reĝo de Napolo. En Hispanio okazas ĝenerala
ribelo kontraŭ la franca okupado. La 23-an de julio Dupont kapitulacas antaŭ la hispanoj en Bailén.
La 1-an de aŭgusto Weligton elŝipiĝas kun anglaj trupoj en Portugalio. En septembro intervidiĝas
Napoleono kun la caro en Erfurt. La 5-an de novembro Napoleono alvenas al Hispanio kaj okupas
Madridon.
En januaro la imperiestro revenas al Parizo post ekscii ke reiĝis la milito kontraŭ Aŭstrio kaj ke
konspiradis kontraŭ li Talleyrand kaj Fouché. La 13-an de majo Napoleono eniras en Vienon. La
10-an de junio li okupas Romon kaj la Ŝtatojn de la Eklezio. La papo estas ekzilita. De la 4-a al la
7-a de julio okazas la batalo de Walgram. La 14-an de oktobro oni subskribas la Traktaton de
Vieno. Aŭstrio devas cedi teritoriojn al la kontrolo de la franca imperiestro. La 16-an de novembro
estas nuligita la geedziĝo de Napoleono kaj Jozefina.
La 2-an de aprilo Napoleono edziĝas al la princino Maria Ludovikino de Austrio.
La 20-an de marto naskiĝas la filo de Napoleono, al kiu oni asignas la titolon de Reĝo de Romo.
La 25-an de aprilo estas ultimato de la caro Aleksandro al Napoleono por ke ĉi tiu forlasu Prusion.
La 20-an de junio, Napoleono eniras en Rusujon komandante la Grande Armée. La rusoj retretas.
La 17-an de aŭgusto Napoleono konkeras Smolenskon. La 7-an de septembro okazas la batalo de
Borodino. La 14-an de septembro Napoleono eniras en Moskvon kaj vane atendas rusan reagon. La
19-an de oktobro la franca armeo eliras el Moskvo kaj devas retiriĝi suferante vintran veteron. La
22-an de oktobro okazas en Francio intenco de puĉo komandata de Malet. La 25-an/27-an de no-
vembro la franca armeo transiras la Beresin-riveron en katastrofaj cirkonstancoj. La 18-an de de-
cembro Napoleono forlasas la armeon kaj revenas al Parizo.
La 28-an de februaro Prusio aliancas kun Rusujo kontraŭ Napoleono. La 2-an kaj la 20-an de majo
okazas batalaj venkoj de Napoleono en Lützeen kaj Bautzen. La 21-an de junio Weligton venkas la
francan armeon en Vitoria. La 10-an de aŭgusto Aŭstrio ekmilitas kontraŭ Napoleono. De la 16-a al
la 19-a de septembro okazas la t. n. Batalo de la Nacioj en Leipzig.
La 25-an de januaro la imperiestro eliras el Parizo. Li vidas lastfoje sian edzinon kaj filon. En fe-
bruaro kaj marto okazas francaj venkoj en Champaubert, Montmirail, Vauchamp kaj Montreau, sed
la aliancanoj daŭre avancadas. La 31-an de marto la caro kaj la reĝo de Prusio eniras en Parizon
kune kun siaj armeoj. La 6-an de aprilo Talleyrand formas provizoran registaron. La 2-an de aprilo
la Senato proklamas la falon de la imperiestro. La 6-an tiumonate Napoleono abdikas. La 20-an de
aprilo li ekiras destine al Elbo-insulo.
Sciinte ke respublikanoj kaj bonapartistoj konspiradas kontraŭ Ludoviko la 18-a, Napoleono deci-
das reveni en Francion. Post elŝipiĝi en Francio la 1-an de marto, Napoleono alvenas al Parizo la
20-an de tiu monato komandane etan armeon. La reĝo estis forfuĝinta. Repreninte la povon, Napo-
leono ellaboras kaj aprobas novan konstitucion. La 18-an de junio okazas la batalo de Vaterlo en
kiu estis finvenkita la franca armeo. La 22-an de junio Napoleono estas devigita abdiki denove. La
15-an de julio li kapitulacas antaŭ la angloj en la ŝipo Bellerophon.
En la insulo Sankta-Helena Napoleono diktas siajn memoraĵojn al Les-Cases.
La 5-an de majo mortas Napoleono.
