49
Elbo-insulo distancas 50 kilometrojn de Korsiko, la
insulo kie naskiĝis Napoleono. Ĝi mezuras 223 kva-
dratajn kilometrojn kaj en tiu epoko ĝi havis kelk-
milon da enloĝantoj, kiuj akceptis kun granda res-
pekto la alvenon de la eks-imperiestro. Tiam li estis
pretersuperinte sian deprimon kaj eble estis komenc-
ante pensi ke sia politika vivo ankoraŭ ne estis finiĝ-
inta. Lia edzino Maria-Ludovikino rifuzis akompani
lin al tiu ekzilo. Tamen, jes ja, li ricevis tie la viziton
de sia patrino Letizia kaj de la grafino Maria Valevs-
ka kun la filo de ambaŭ, interalie. Dum sia ekzilo en
Elbo, Napoleono eksciis pri la forpaso de lia unua
edzino Jozefina, kio tre tristigis lin.
En Vieno, la monarĥoj kaj la diplomatoj intencadis
kune reorganizi la eŭropajn aferojn. Dum Maria Lu-
dovikino, la edzino de Napoleono senĉese festenadis
kun sia amanto, la eks-imperiestro dediĉiĝis demarŝi
la regadon de sia eta ŝtato. Li igis konstrui ŝoseojn,
unu hospitalon kaj unu teatron. Li ankaŭ igis nov-
plugi terojn por kultivado. Eble li estus rezigniĝinta
al tiutipa vivo se akompanus lin sia edzino kaj sia fi-
lo. Lia patrino, kiu instaliĝis en Elbo kaj ofte vizita-
dis lin, konsilis al li adaptiĝi al tiu situacio kaj ne
entrepreni danĝerajn aventurojn. Dume en Francio,
dank’ al la fremdaj armeoj, la Borbonoj estis reku-
perintaj la tronon. La grafo de Provenco, frato de la
reĝo Ludoviko la 16-a, gilotinita dum la Revolucio,
iĝis reĝo de Francio sub la nomo Ludoviko la 18-a.
Kvankam la juna filo de Ludoviko la 16-a neniam
efektive reĝis, oni respektis al li la titolon Ludoviko
la 17-a. Komence la nacio restis indiferenta, kom-
prenante ke la restarigo de la monarkio estis unu el
la kondiĉoj de la pac-negocado, sed la teniĝo de la
nobelaro kaj la klerikaro, kiuj revenis al Francio ku-
ne kun la Borbonoj kaj komencis postuli la redonon
de la bienoj kiujn oni konfiskis al ili dum la Revolu-
cio, vekis la malkontenton de la novaj proprietuloj,
la kamparanoj kaj la burĝaro. La malkontento estiĝis
ankaŭ en la militistaj sektoroj de la revolucia kaj la
bonapartista etapoj, kies soldo estis duonigita, kaj vi-
dis ke la komandado de la trupoj pasadis al junaj ofi-
ciroj devenantaj de la vicoj de la rojalista nobelaro.
La blanka flago kun la lili-floroj, per kiu la Borbonoj
anstataŭigis la trikoloran flagon de la Revolucio kaj
la Imperio, estis por ili alia kaŭzo de iritado, ĉar en
ĝi ili vidis la simbolon de la elmigrintaj perfiduloj
kontraŭ kiuj ili tiel longe bataladis kiam oni devis
kontraŭrezisti la fremdan invadon.
Pri tiuj cirkonstancoj kaj pri la misagado kaj la t. n.
“blanka teroro” far la borbona kamarilo eksciis Na-
poleono en Elbo. Senĉese alvenadis ĉe li informacio
pri la konfliktoj okazigitaj de la unuaj dispozicioj de
la regantaro de Ludoviko la 18-a kaj pri la malstabila
situacio de la internaciaj rilatoj. Ĉe lia cerbo naskiĝis
espero pri ebleco profiti la okazon por restarigi sian
povon kaj komencis maturiĝi ideoj pri la maniero
atingi tiun celon. Nutris tiun esperon la scio ke
grandparto el la militistaro daŭre sentis fidelecon al
li. Krome li povis pensi ke estis kialoj por ke li timu
pri sia vivo. Talleyrand ofte diradis ke oni devus li-
beriĝi el “la homo de Elbo-insulo”. Jozefo, ekde Svi-
sio, avertadis sian fraton pri la ebleco ke murdistoj,
50
ĉu ĉuanoj aŭ prusoj, atencus kontraŭ li. Verdire, la
aliancanoj ne havis planojn pri tiutipa perforto kon-
traŭ la persono de Napoleono, sed ili, jes ja, estis
pretaj akcepti la anglan proponon enkarcerigi lin en
la insulon Sankta-Helenon. Sed tiu plano devis esti
prokrastigata pro la disvolviĝo de la situacio. Iuj vi-
zitantoj, venintaj el Francio, komunikis al Napoleo-
no ke la respublikanoj kaj la bonapartistoj konspir-
adis kontraŭ Ludoviko la 18-a kaj ke, se Napoleono
ne haste agadu, povus profiti la okazon la duko de
Orleans. Ĉiukaze, la aŭdaca karaktero de Bonaparto
pelis lin al la agado. La 26-an de februaro de 1815 li
foriris el la insulo Elbo kun trupo konsistanta el nur
milo da homoj. Liaj solaj armiloj estis la memoro pri
dekkvin jaroj de gloro, la amo de lia popolo kaj la
fideleco de liaj soldatoj. Antaŭ la forlaso de Elbo, li
publikigis manifeston per kiu proklamis ke la aglo
de la naciaj koloroj flugos de kampanilo al kampan-
ilo ĝis la turoj de Notre-Dame. Post elŝipiĝi, la 1-an
de marto, en la golfo de Sankta-Johano, proksime al
Kanno, lia magra armeo adresiĝis norden, direkte al
Parizo. Survoje tiudestine, la rojalistaj trupoj send-
itaj por haltigi lin, vol-
onte sin metis liaflan-
ken. Grenoblo malfer-
mis al li siajn pordojn,
kaj same faris Liono.
Senĉesa vivuado al la
imperiestro signis lian
iradon ĝis la ĉefurbo.
Tutaj regimentoj apo-
gis la imperiestron ĝis
la formado de armeo
kiu, eĉ se eta, estis su-
fiĉe potenca por kapti
Parizon. La 19-an de
marto, Ludoviko la 18-a kaj sia tuta familio fuĝis di-
rekte al Belgio. Sekvinttage Napoleono eniris en Pa-
rizon, kies loĝantoj jubile akceptis la politikan ŝan-
ĝon. Ŝajnis nekredeble: sen armeo, sen unu sola pa-
fo, sen ia ajn batalo, en la daŭro de 19 tagoj, li trairis
tutan Francion, ekde la Mediteraneo al Parizo, por
detronigi la Borbonojn kaj repreni la sceptron.
Ion estis lerninta Napoleono el sia malfeliĉa sperto.
Li venis al la konkludo ke la senlima ambicio kiu
puŝis lin dum la triumfaj jaroj kaj inspiris lian politi-
kon vekis malamikecon kiun oni estus povinta eviti
per pli prudenta politika agado. Do li tuj manifestis
dezirojn de paco kaj libereco por la franca popolo.
Lia nova regad-stilo konkretiĝis en tio ke li kondutis
kvazaŭ konstitucia reĝo, kun la apogo de la Asem-
bleo kaj la demokratoj. Sed kun la enmigrintoj. t. e.
la revenintaj elmigrintoj, li kondutis pli rigore ol an-
taŭe: konfiskis ties bienojn kaj aliajn posedaĵojn,
maldungis la reĝan gvardion kaj revokis la antikvan
nobelaron. Aliflanke, li entreprenis la redaktadon de
nova Konstitucio por la franca popolo. Tiu nova po-
litika leĝaro enhavis ĉiujn elementojn de iu moderna
demokratia konstitucio. Ĝi estis pli progresa ol la an-
gla politika leĝaro kaj de tiam ĝi fariĝis la modelo
por ĉiuj leĝofarantoj de la 19-a jarcento. La nova
konstitucio estis aprobita per plebiscito, sed estis ne
granda partopreno da voĉdonantoj. Napoleono volis
ke la ĵuro de la konstitucio estu ceremonio simila al
tiu de Karlomagno en la Marso-Kampo. Li kaj siaj
fratoj prezentiĝis vestitaj laŭ la romia stilo. Ĉu tiu
politiko estis la plej konvena en la tiamaj cirkonstan-
coj, aŭ estus prefere deklari alarmo-staton, fari ĝene-
ralan alvokon preni la armilojn kaj starigi militistan
diktaturon?
Ĉiukaze eble estus same, ĉar la scio pri la reveno de
Napoleono konsternis la alianculojn, kiuj tuj ekpret-
iĝis por plua militado kontraŭ li. Tamen nur la reĝoj
kaj la princoj de la aliancitaj potencoj volis la mili-
ton. La popoloj de ties landoj emis la pacon same ki-
el la franca popolo. Ĉi-foje, ankaŭ Napoleono volus
ne plu militadi, sed ne estis alternativo por li. Inter
majo kaj junio de 1815 la imperiestro sukcesis re-
kruti duon-milionon da soldatoj. Dume la alianculoj
mobilizis unu milionon
da homoj. Krome Wel-
ligton stimulis novajn
disturbojn en La-Ven-
dée cele senmovigi tie
25.000 francajn solda-
tojn, kiuj estis tre ne-
cesaj en aliaj lokoj.
Entute, tiu dua Imperio
de Napoleono daŭris
malmulte pli ol tri mo-
natoj; ĝi estis nomita
“La Centtaga Imperio”.
La imperiestro, do, de-
vis batali kontraŭ la fortaj armeoj de la malamikaj
potencoj. La kontraŭfrontiĝo komenciĝis la 16-an de
junio en Ligny kaj kulminis du tagojn poste en Va-
terloo, proksime al Bruselo. Tie li devis batali kon-
traŭ grava armeo komandata de la prusa generalo
Blücher kaj la angla Welligton. La aliancanoj, kvan-
kam ili suferis gravajn perdojn, fine definitive ven-
kis la francan imperiestron. Verdire, kvankam Na-
poleono estus venkinte en tiu batalo, sia imperio es-
tus perdita ĉar la forto-rilato estis malfavora al li, kaj
pli malpli frue iĝus senutila la rezistado kontraŭ tiel
potenca koalicio.
Kiam la imperiestro, post sia malvenko, revenis al
Parizo, la politikaj fortoj de la Parlamento postulis
lian abdikon, dum la laboristaj kvartaloj de la urbo
oferis al li sian apogon por daŭre kontraŭrezisti la in-
vadantojn. Sed Napoleono estis perdinte la apogon
de la burĝaro, sur kiu baziĝis lia tuta regado. Li
komprenis ke ĉio finiĝis por li kaj abdikis duafoje.
La 28-an de junio Napoleono eliris el Parizo kun la
intenco enŝipiĝi en la Haveno de Rochefort destine
Batalo de Vaterlo
51
al Ameriko, sed la angla floto blokis la elirejon de la
haveno por malebligi tiun fuĝon. Dume oni infomis
al li ke Ludoviko la 18-a estis enirinte en Parizon
eskortata de la trupoj de la aliancanoj. Do, estis ne-
eble al li fuĝi per sia fregato kaj ankaŭ ne eblis re-
veni al Parizo. Tial li sin metis en la manojn de la
angloj kiel prizonulo. Unue li estis kondukita al An-
glujo per la ŝipo Bellerphon, kiu estis ankrita en Ro-
chefort. Eble Napoleono esperis pli favoran trakton
de la angloj ol tiu kiun li fakte ricevis. Post sia en-
ŝipiĝo, la 15-an de junio, li estis translokita al alia
ŝipo, kiu forportis lin destine al Santa-Heleno.
Sankta-Heleno estas malgranda insulo en la Atlanti-
ka oceano, tre malproksime de la Afrika kontinento.
Akompanis lin en tiu ekzilejo malgranda grupo da
servistoj kaj amikoj. Kelkaj el ili iom-post-iom for-
lasis lin laŭlonge de la malmultaj jaroj kiujn li pas-
igis tie antaŭ sia morto. Dum tiu tempo, neniam estis
bonaj la rilatoj de la eks-imperiestro kun la guberni-
estro de la insulo, la militisto Hudson Lowe, kiu
troviĝis ĉiam sub la timo ke la prizonulo sukcesus
fuĝi denove. Sen alia tasko kiu altirus sian atenton,
Napoleono dediĉiĝis dikti al Les-Cases la t. n. Me-
moraĵoj de Sankta-Heleno, per kiu li priraportis kaj
analizis sian politikan historion, siajn militajn kam-
panjojn… Per tiu verko, kiu restis nefinita, li prita-
ksis sian propran agadon, tion kion li faris kaj tion
kion li ne faris, siajn erarojn, ĉefe en kio rilatas al la
invadoj de Hispanio kaj Rusujo. Sed, la ĉefa celo de
tiu verko estis plibonigi sian famon kaj reputacion.
Ekde la jaro 1819 malboniĝis la sanstato de Napo-
leono kaj ankaŭ sia mensa stato. Kaj de tiam, dum
du jaroj, senĉese malboniĝis lia sano. Li estis sufer-
ante kanceron similan al tiu kiu metis finon al la vi-
vo de sia patro. Kiam li troviĝis prosima al sia fino,
li diktis al Montholon sian testamenton, per kiu li es-
primis sian deziron ke siaj postrestaĵoj ripozu en Pa-
rizo “apud la Sejno-rivero”. Du semajnojn antaŭ sia
morto li diktis kroman testamenton, ĉi-foje temis pri
politika testamento destine al lia filo, dokumento tu-
te senutila ĉar la adresato neniam regis, fakte li mor-
tis juna kaj krome li sciis preskaŭ nenion pri sia pa-
tro. Iamaniere, tiu dokumento esprimas ian ideon pri
unueciĝo de Eŭropo, kaj ankaŭ tiurilate oni povas
konkludi ke ĝi estis senutila ĉar la du jarcentoj pas-
intaj de tiam montris ke Eŭropo ne permesas ke oni
unuecigu ĝin.
La 5-a de majo de 1821, je la sesa horo vespere, Na-
poleono Bonaparto forpasis. Post kvar tagoj, li estis
entombigita en tiu insulo mem, tre malproksime de
la mondo kiu konis lian gloron. Mondo al kiu, eĉ
post du jarcentoj, rezultas malfacile pritaksi homon
kiu finestingis la Francan Revolucion sed tamen por-
tis foren de la francaj limoj la ideojn de tiu Revo-
lucio kaj kreis la kondiĉojn por la pludisvastiĝado de
tia idearo. Ĉiuj konsentas, tamen, pri tio ke li estis
geniega de militista vidpunkto. Neniu generalo de
sia epoko estis komparebla al li sur la batalkampo,
oni povis venki lin nur per tre superaj fortoj.
En junio de 1815, post la batalo de Vaterlo, multaj
francoj sentis malamon al Napoleono tial ke li lasis
al ili landon invaditan de malamikaj potencoj. Sed
baldaŭ poste, laŭ la pasado de la tempo kaj la kom-
paro inter li kaj la Borbonoj, kaj la kono de la rapor-
toj pri lia enprizona vivo kaj morto, ŝanĝis la senton
de la francaj popolanoj. La popolo neniam ĉesis ri-
latigi la memoron pri Napoleono kun tiu pri la Revo-
lucio. En 1830 la bonapartistoj kaj la jakobenoj
alianciĝis por denove forpeli la Borbonojn. Tiam an-
koraŭ plurestis la monarkio en Francio, sed en la
persono de la duko de Orleans, la filo de tiu “Filipo
Egaleco” kiu, post kunlabori en la unua epoko de la
Revolucio, estis gilotinita en la plej kruela etapo de
la Teroro de la Konvencio. Konkrete, tiu politika
ŝanĝo de 1830 estis nova burĝa revolucio contraŭ la
restaĵoj de la reĝa absolutismo reprezentita de la las-
taj borbonoj. Tiu revolucia procezo etendiĝis al aliaj
eŭropaj landoj kaj iome efikis ankaŭ en Anglion per
la apero de la laborista movado de la “kartistoj”.
Menciindas ke kadre de tiu nova politika situacio la
figuro de Napoleono Bonaparto estis rehonorigita.
Liaj postrestaĵoj estis translokitaj el Sankta-Heleno
por entombigi ilin sub la kupolo de la pariza preĝejo
de la Hôtel de Invalides. Britio konsentis pri tio: la
ĉiam ŝanĝiĝanta politika situacio ebligis ke en la tia-
maj cirkonstancoj tiu oficiala funebraĵo de Napoleo-
no, kiu cetere tre vekis la popolan entuziasmon, estu
interesa tiel por la franca registaro de la reĝo Ludo-
viko Filipo de Orleans kiel por la angla registaro.
Tiam estis pasintaj 19 jaroj post la morto de la fama
imperiestro, kaj notindas ke kiam tio okazis, en la ja-
ro 1840, estis pasintaj nur kvar jaroj ekde la morto
de lia patrino Letizia Ramolino. Ŝi atingis la aĝon je
86 jaroj, kaj kiam ŝi mortis restis vivantaj nur kvin el
ŝiaj dek-tri gefiloj. Jozefo Bonaparto mortis en 1844
en Florenco, tri jarojn post reveni el sia ekzilo en
Usono.
Aliaj protagonistoj de la etapo de Napoleono spertis
diversan sorton. Talleyrand, kiu perfidis unue la Re-
volucion kaj poste Bonaparton, daŭre plenumis poli-
tikajn rolojn kaj fine perfidis ankaŭ la Borbonojn por
ebligi la kronadon de L. Filipo de Orleans. Retiriĝ-
inta el la politiko, li mortis en 1838. Alia perfidulo,
Bernadotte iĝis reĝo de Svedio, kaj lia posteularo re-
ĝas ankoraŭ en tiu lando. Ankaŭ Murat havis reĝan
posteularon sed li, post perfidi Napoleonon en 1814
por konservi la tronon de Napolo, perfidis ankaŭ la
aliancanojn dum la Cent-taga imperio por la sama
celo, sed post Vaterlo li estis enkarcerigita, juĝita kaj
mortpafita.
Iuj francaj institucioj, kiuj ankoraŭ pludaŭras, estas
kreitaĵoj de la genia organiz-kapablo de Napoleono.
La franca popolo agnoskas ke li modlis la landon ne
malpli ol la Revolucio kiu ebligis lian agadon.
