38
La politiko de la imperiestro por kontraŭbatali la britan
povon rezultis pli domaĝa ol la problemo kiun oni in-
tencis solvi per ĝi. Ja, la kontinenta blokado al la ko-
mercado kun la angloj estis ruiniga ankaŭ por la landoj,
aliancitaj aŭ submetitaj, kiuj efektivigis tiun blokadon,
kaj eĉ por Francio mem. Komenciĝis organiziĝi kon-
trabando, kelkaj havenoj estis malfermitaj al la anglaj
ŝipoj, Svedio komercadis kun Britio, ankaŭ la ŝtatoj de
la Eklezio. Pli grava estis la kazo de Portugalio, kaj an-
kaŭ Hispanio zorgigis Bonaparton: la Iberia duoninsulo
estis ĉirkaŭata de maroj kontrolataj de la angla floto
kaj en tiaj cirkonstancoj rezultis neeble garantii la
aplikadon de la dekreto pri blokado. Napoleono konce-
ptis politikan planon por pli efika kontrolo de Hispanio
kaj Portugalio. Krome li ordonis al la generalo Miollis
okupi Romon, kio okazigis konflikton kun la papo. Du-
me, atinginte la permeson de la hispana reĝo por la tra-
iro de la lando far la francaj trupoj, Junot estis sendita
komandante armeon kies celo esti okupi Lisbonon. La
reĝa familio de Portugalio estis ĵus forlasinta la landon
por adresiĝi al Brazilo per iu angla ŝipo.
Sed, kiel dirite, la atento de Napoleono adresiĝis an-
kaŭ al Hispanio. La politika situacio en tiu lando estis
sufiĉe komplika. Ekde 1788 reĝadis ĝin Karolo la 4-a,
homo tute nekapabla por la regado, sed pri tiu tasko
okupiĝis la juna favorato Godoj, eĉ pli malkapabla ol
la reĝo mem, kaj kies solaj meritoj estis tiuj akiritaj en
la lito de la reĝino. Post la partopreno de la lando en la
koalicio kontraŭ la Franca Revolucio, de antaŭ kelkaj
jaroj Hispanio estis aliancita al Napoleono kaj ĉi ties
reĝimo. Iu sekvo de tiu alianco estis la malvenko de
Trafalgar antaŭ la angla floto, per kiu Hispanio perdis
sian mararmeon, io ege grava por lando kiu havis am-
pleksan kolonian imperion en Ameriko kaj Pacifiko.
La tuta hispana popolo abomenadis ties malkapablajn
regantojn kaj metis sian esperon sur la juna princo Fer-
dinando. Estis komploto por la kapto de la reĝa povo
favore al tiu princo sed la afero fiaskis. Napoleono
konsideris ke la situacio en Hispanio estis matura por
la forpelo de tiu borbona dinastio kaj ties anstataŭo per
reĝo nomumita de li. Dum Junot okupadis Portugalion
sen ia ajn reago far la popolo de tiu lando, eniris en
Hispanion alia franca armeo komandata de Murat. Ne-
niu en la lando sciis kiel interpreti la situacion. En la
dubo, la reĝa familio pretiĝis imiti tiun de Portugalio
kaj forkuri destine al la amerikaj kolonioj. Sed okazis
popola ribelo kiu devigis la reĝon Karolon abdiki favo-
re al sia filo Ferdinando. Murat, kiel bofrato de Napo-
leono, aspiris al la krono de Hispanio, kaj sekvante la
instrukciojn de la imperiestro rifuzis agnoski la politi-
kan ŝanĝon okazintan en la lando kaj komunikis al la
tuta reĝa familio la ordonon aliri al Bajono por ke Na-
poleono decidu pri la konflikto. Bonaparto estis farante
en ĉi tiu afero la plej gravan eraron de sia kariero; tion
agnoskis poste li mem en siaj Memoraĵoj de Sankta
Heleno. Li pensis ke la hispanoj feliĉe akceptus lin kiel
liberiganto, kaj eble estus okazinte tiele en aliaj cir-
konstancoj. Sed Napoleono ne sciis prilabori tiajn cir-
konstancojn. Pelis lin urĝo kaj optimismo: urĝo certigi
la plenumadon de la kontinenta blokado en la iberiaj
landoj, kaj optimismo generita de la sukceso atingita
de li en antaŭaj politikaj entreprenoj. Cetere la afero
komenciĝis bone por li. La portugala loĝantaro pasive
akceptis la politikan ŝanĝon en la lando kaj ĉi ties
39
okupadon far la francaj trupoj. Kaj en Bajono la reĝa
familio de Hispanio obeeme cedis al Napoleono la kro-
non de Hispanio kaj ĉi ties vasta kolonia imperio. Teo-
rie, tiumomente Napoleono Bonaparto estis la plej alta
suvereno en la mondo, reganto de grandega imperio
ambaŭflanke de la atlantika oceano, krom ampleksaj
teritorioj en aliaj mondpartoj kiel la filipina insularo k.
a. Sed tio estis nur teorio; en kio koncernas al la ĵus
akirita hispana imperio, la reala situacio estis tute alia.
Baldaŭ komenciĝis la problemoj, kaj Murat, komand-
anto de la franca armeo dislokita en Hispanio, ne estis
la plej taŭga homo por alfronti ilin.
Kiam oni intencis transloki al Francio la ceterajn mem-
brojn de la reĝa familio –iujn geinfanojn–, okazis po-
pola tumulto en la proksimaĵoj de la reĝa palaco de
Madrido. La afero estis povinta resti kiel malgrava in-
cidento se la franca responsulo estus aginte modere kaj
saĝe. Sed Murat, kiu jam vidis sin mem kiel nova mo-
narko de tiu granda regno, kondutis brutale kaj uzis la
francajn soldatojn por pafi kontraŭ hispanaj civiluloj.
Baldaŭ en la sama tago, la 2-an de majo de 1808, la
ribelo etendiĝis al preskaŭ tuta ĉefurbo Madrido, kaj
vespere aldoniĝis al la batalado kontraŭ la francaj tru-
poj iuj hispanaj garnizonoj. Tiam kaj dum la sekvaj ta-
goj, la 30.000 francaj soldatoj koncentritaj en Madrido
kaj ĉi ties ĉirkaŭaĵoj dediĉiĝis perforte sufoki la ribe-
lon, kaj tio okazigis centojn de viktimoj. La scio pri la
afero etendiĝis al la tuta lando kaj la popola reago kon-
traŭ la franca okupado fariĝis ĝenerala kaj aperis ankaŭ
en Portugalio, kaj baldaŭ poste ankaŭ diversloke en la
hispanaj kolonioj de Ameriko kontraŭ la hispanaj aŭto-
ritatoj kiuj akceptis la laŭleĝecon truditan de Francio.
Ankaŭ en Hispanio estis personoj kiuj, pro respekto al
la formala laŭleĝeco aŭ pro oportunismo, poziciiĝis fa-
vore al la napoleona Francio, sed ĝenerale la popola re-
ago estis pretiĝi bataladi kontraŭ tiu politika altrudo.
Dum du monatoj la ribeloj okazis diversloke en la lan-
do kaj kelkaj francaj armeaj korpusoj adresiĝis al la zo-
noj kie la ribelo estis pli forta kaj sukcesis perforte su-
foki plejparton el ili. Sed tiam la hispana afero ne vekis
zorgiĝon en Parizo. Napoleono persistis apliki sian pla-
non. La homo elektita de li kiel nova reĝo de Hispanio
ne estis Murat sed lia frato Jozefo Bonaparto, kiu ĝis
tiam estis reĝo de Napolo. Murat devis kontentiĝi ans-
tataŭi Jozefon kiel napola reĝo. La ceremonio de la
kronado de la nova hispana reĝo estis efektivigata la
25-an de julio, dato kiu tradicie estas grava festo en
Hispanio. Tiumomente ankoraŭ oni ne konis en la ĉef-
urbo la rezulton de unu grava batalo kiu estis okazinte
ĝuste unu semajnon antaŭe en Bailén. Andaluzio estas
la plej suda regiono de Hispanio, kaj tie la ribelo kon-
traŭ la nova franca povo estis pli forta ol en aliaj lokoj
en la lando. Tie la hispana militistaro ariĝis subgvide
de la generalo Castaños kaj amase aldoniĝis al ili la ci-
vila socio. Unu franca armea korpuso de 20.000 ho-
moj, komandata de la generalo Dupont, pretiĝis sufoki
la hispanan reziston en tiu regiono. En la ebenaĵo inter
Bailén kaj Andújar estis grava batalo en kiu okazis ne-
atenditaĵo: la franca armeo estis venkita, la generalo
Dupont kapitulacis kaj 20.000 francaj soldatoj restis
40
kiel militkaptitoj. Kiam disvastiĝis la scio pri tiu okaz-
intaĵo, la ĵus kronita Jozefo Bonaparto forkuris el Ma-
drido por alproksimiĝi al la franc-hispana landlimo, kaj
ĉi-foje, jes ja, Napoleono devis kompreni ke la hispana
problemo estis tre grava por lia imperio. La perdo de
20.000-homa armeo estis grava, sed eĉ pli katastrofa
estis la efiko kiun tiu okazintaĵo povus fari sur la mal-
stabila ekvilibro de lia politika sistemo en Eŭropo. Tiu
ekvilibro estis forĝita surbaze de liaj militistaj venkoj
kaj la timo kiun oni sentis pri lia Grande Armée. Do,
ĝi povus ruiniĝi se malaperas la timo kiam oni kons-
tatas ke tiu Granda Armeo povas esti venkita de la tru-
poj, eĉ ne tute laŭ-regulaj, de iu malevoluinta lando kia
Hispanio. Do, li decidis ke li mem devus komandi la
militajn operaciojn en tiu lando.
Sed antaŭe li devus ŝirmi sian dorson, t. e. certigi al si
ke dum sia hispana kampanjo ne estiĝos por li proble-
moj en centra Eŭropo. Tiucele li kunvokis kunvenon
en Erfurt kun la caro kaj la germanaj princoj. Tiun alt-
nivelan renkontiĝon ĉeestis ankaŭ gravaj figuroj de la
arto kaj la literaturo, kiel Goethe. Napoleono, kiun
akompanis lia ministro Talleyrand, klopodis impresi la
princojn kaj reĝojn de sia alianco por ke ĉi tiu daŭre
persistu en la komplikaj cirkonstancoj tiam travivataj
de la imperio. Sed la caro evitis konkretajn kompromi-
sojn, kaj kun pretekstoj evitis koncedi ke iu fratino sia
edziniĝu al Napoleono. En Erfurt estis nenia malkaŝa
opono al la franca imperiestro, sed la etoso, eĉ se for-
male kordiala, ne inspiris konfidon. Notindas ke tiam
Talleyrand jam ne fidis pri la bonsorto de Napoleono
kaj komencis intrigi kaj konspiri kontraŭ li kun iuj
princoj, ĉefe la caro. Resume, el tiu renkontiĝo la fran-
ca imperiestro eltiris nenian utilon. Post sia lasta inter-
vidiĝo kun la caro, Bonaparto komprenis ke la hispana
afero estis por li tre multekosta je homoj kaj prestiĝo.
Li devis translokigi trupojn ekde Germanio al la Piri-
neoj. Tio fariĝis urĝa tasko ĉar la angloj estis elŝipiĝ-
ante fortojn en Portugalio kaj Hispanio. La brita strate-
gio estis kontroli la maron, kaj la insulojn kaj koloniojn
de la malamiko, devigi ĉi tiun trolongigi ĉi ties terajn
liniojn je provizado, kaj ataki ĝin en la loko kie eblus
tramara proviantado, kaj liverado de armiloj kaj mono
al siaj lokaj aliancanoj. La anglaj generaloj Arthur
Wellesles (estonta duko de Welligton) kaj John Moore
komandis bonajn trupojn de infanterio. La ĉeesto de
Bonaparto en ĉi tiu nova fronto estis nepre necesa. Li
adresiĝis al Hispanio kun 160.000 homoj, rekrutoj de
1810 kiuj estis alvokitaj antaŭtempe kun veteranaj
soldatoj. Per tiu potenca armeo Napoleono povis
reakiri la kontrolon de la norda parto de Hispanio kaj
eniri en Madridon la 2-an de decembro de tiu jaro
1808. Tie li restaŭris sian fraton kiel reĝon de His-
panio, abolis la Inkvizicion kaj la feŭdecajn rajtojn, kaj
fermis multajn konventojn. Per tiuj dispozicioj li devus
gajni la apogon de la amasoj, sed en la stato de romp-
iĝo de la hispana socio kun la fremda invadinto, tio
jam ne eblis. Kontraŭstaris lin tiel la reakciaj kiel plej-
multo el la progresistaj fortoj de la lando. Tiuj fortoj
batalos unu kontraŭ la alia laŭdaŭre de la sekvaj du
41
jarcentoj, sed tiam Bonaparto estis komuna malamiko
de ambaŭ, eĉ se li ne kapablus kompreni tion.
De Parizo venis al Napoleono informo ke Talleyrand
kaj Fouché konspiradas kontraŭ li. Li devis rapide re-
veni al sia ĉefurbo. Tie li admonis la ministrojn sed ne
punis ilin; ili restis plenumante siajn politikajn taskojn.
Malfeliĉe por la imperiestro, ili estis necesaj al li. Du-
me la franca loĝantaro malkontentis pro tiel senĉesa
militado; pli kaj pli da soldatoj estis rekrutataj kaj
sendataj al la militaj frontoj. La tiel delonge dezirita
paco ne alvenis kaj oni ne vidis la finon de tia situacio.
En kio rilatas al la milito en Hispanio la situacio akiris
ian neatenditan karakteron. La venko de la napoleonaj
fortoj sur la regulaj armeaj fortoj, male ol tio okazinta
en aliaj landoj, ne signifis la finon de la rezisto. Aperis
iu nova faktoro: la popola rezisto La hispanlingva vor-
to por nomi la gerilon pasis al ĉiuj idiomoj en la mon-
do. La francaj trupoj devis alfronti tian manieron batali
por kiu ili ne estis trejnitaj: embuskoj en la montaroj
kaj strataj ribeloj en la urboj.
Plej malbone por Napoleono estis ke la hispana rezisto
vekis la rezistemon de aliaj landoj submetitaj al li. En
Prusio la profesoroj kaj la stu-
dentoj incitis la landon batali por
liberiĝo. Aŭstrio reorganizis sian
armeon. Anglio sendis ekono-
mian helpon. La katolikoj koleris
pro la neinda trakto kiun estis ri-
cevante la papo. En aprilo de
1809 la arkiduko Karolo atakis
Bavarion. Napoleono devis plu
militi. La afero fariĝis pli kaj pli
malfacila. Tiam lia armeo estis
konstituita de homoj tro junaj aŭ
tro maljunaj. Sed li ree venkis la
aŭstran armeon, kvankam koste
de granda perdo je homoj, kaj
eniris duafoje en Vienon.
Dum la monatoj kiam Napoleo-
no restis en la aŭstria ĉefurbo vizitis lin la polino Maria
Valevska. Estis tiam kiam ŝi gravediĝis de li. Sed por
edziĝo li pensis pri princinoj el reĝaj familioj. Tial ke
ne sukcesis la demarŝoj por edziĝi al iu fratino de la
caro, li faris planojn por atingi princinon el la familio
de la aŭstria imperiestro. Tial, post lia venko en la ba-
talo de Wagram kontraŭ la trupoj de la imperio, li sin
montris ne tro postulema en la traktato kun tiu potenco,
kaj ĉi-foje, jes ja, li sukcesis aranĝi la aferon de sia re-
ĝa boparenciĝo. Al la aŭstria imperiestro Francisko in-
teresis la afero ĉar tiele oni povus malfortigi, favore al
Aŭstrio, la aliancon inter Francio kaj Rusujo. Tial li
konsentis ke la 18-jara princino Maria-Ludovikino edz-
iniĝu al la franca imperiestro. Sed antaŭe Napoleono
devis solvi la aferon de sia eksekziĝo el Jozefina, kio
estis nek facila nek rapida. Fine Jozefina rezignaciis,
sed restis la kompliko de la eklezia kanonikeco de la
geedziĝo de Napoleono kaj Jozefina. La papo, kiu tiam
estis prizonulo de la franca imperiestro, ne volis kon-
senti pri la nuligo de tiu geedziĝo. Napoleono premis
sur la franca klerikaro por ke ĉi tiu kontraŭstaru la de-
cidon de la papo kaj deklaru la senvalidecon de la edz-
iĝo de la imperiestro. Ŝajnas ke li havis sufiĉe da influo
sur tiu eklezia kolektivo ĉar ĉi tiu aprobis lian decidon.
Ĝuste kelke da tagoj antaŭ la geedziĝo de Napoleono
kun Maria-Ludovikino, li eksciis pri la naskiĝo de filo
lia kaj de la Valevska. Sed la snobeco de la imperiestro
pelis lin eniri en la reĝan familion de la Habsburgoj.
Li, kiu iam apartenis al la plej radikala sektoro de la
Revolucio, fine enlitiĝis kun iu nevino de Maria-Anto-
nieta. Post unu jaro, la 20-an de marto de 1811, la nova
imperiestrino de Francio akuŝis filon de Napoleono al
kiu oni asignis la titolon de “Reĝo de Romo”.
Dume la aferoj de Napoleono ne disvolviĝadis bone.
Portugalio estis perdita, kaj Hispanio estis senĉesa pro-
blemo por la francaj trupoj. La katolikoj de la imperio
estis malkontentaj pro la mistrakto kiun estis suferante
la papo. Anglio daŭre rezistadis la kontinentan blok-
adon pli ol Napoleono estis supozinte. Dank al sia do-
minado de la maroj, Anglio kaptis la koloniojn, liber-
igis Sudamerikon kaj organizis egan kontrabandon en
Eŭropo. Rusio permesis albordi en siaj havenoj 150 an-
glaj ŝipoj kun usona flago. Napoleono mem devis ag-
noski la faktan realaĵon kaj per-
mesi la revendadon de iuj kon-
fiskitaj varoj necesaj al Francio.
Tre kurioza estis la kazo de Sve-
dio. Kiam mortis sen heredonto
la reĝo de tiu lando, la svedoj
elektis kiel reĝon la francan am-
basadoron, Bernardotte, iama ge-
neralo de la Revolucio kaj bofra-
to de Jozefo Bonaparto, kaj kon-
traŭ la espero de Napoleono, la
nova sveda reĝo enviciĝis kun la
rusa caro kontraŭ la interesoj de
Francio. Do la balta maro restis
malfermata al la brita komerco.
En 1812 pliakriĝis la konflikto
de Napoleono kun la papo. Ĉi
tiu rifuzis konsekri novajn episkopojn por Francio.
La imperiestro reiris al sia sistemo uzi la francan
klerikaron por flankenlasi la papan aŭtoritaton kaj
meti finon al la valideco de la konkordato, kaj ordo-
nis ke la papo estu alkondukata al Fontainebleau
vestita kiel simpla pastro.
Sagacaj homoj kiaj Talleyrand perceptis tiujn fen-
dojn kiuj minacis la stabilecon de la imperio kaj ko-
mencis manovri por sin meti eksterdanĝere de la rui-
no kiun ili estis antaŭvidante. Napoleono ne volis
atenti pri la konspirado de siaj proksimuloj kontraŭ
li. Dume la senlaboreco kreskis en Francio kaj estis
malbonaj rikoltoj. La metiistoj kaj la laboristoj kom-
prenis ke la politiko de blokado estis barante la eks-
portadon. En la francaj havenoj amasiĝis la nevend-
itaj varoj. La aspekto de la imperio ankoraŭ estis bri-
la, sed oni intuiciis ke fine fariĝos neevitebla alia
milito kontraŭ Rusujo kaj oni supozis ke la franca
venko en tiu milito estos definitiva por certigi la
francan hegemonion en Eŭropo.
Geedziĝo de Napoleono kaj Maria-Ludovikino
