25
Revene el Egiptujo, Napoleono estis unue en Korsi-
ko, lia devenloko. La insulo estis denove sub la kon-
trolo de Francio depost liaj venkoj en la kampanjo
de Italio. Estis la lasta fojo en sia vivo ke li vizitis
Korsikon, kaj la akcepto kiun li ricevis tie estis tre
entuziasma kontraste al la maniero kiel li kaj lia fa-
milio devis forlasi la insulon kelkajn jarojn antaŭe.
Sed tio, kio pli surprizis Napoleonon estis la fakto ke
li same entuziame estis akceptita en la tuta lando.
Ekde lia elŝipiĝo en Fréjus, la 8-an de oktobro de
1799, ĝis lia alveno al Parizo, li estis la centro de
amasaj manifestacioj en kiuj oni aplaŭdis kaj ricevis
lin kiel la savanto de la reĝimo. Li estis timinta
proceson far milita tribunalo pro la forlaso de la
armeo komandita de li sen la koncerna ordono de la
politika aŭtoritato. Sed, fakte, la Direktoraro estis
sendinte al li ordonon reveni al Francio, ordonon
kiun li ne ricevis pro la angla blokado de la maroj.
Kiam li revenis al Francio, iome estis pliboniĝinte la
situacio en la militaj frontoj pro la venkoj de la ge-
neraloj Masséna kaj Brune kontraŭ la rusoj, la angloj
kaj la nederlandanoj. Sed la politika situacio estis
neeltenebla por la Direktoraro. Plejparto el la franca
loĝantaro, eĉ se pro malsamaj kialoj, kaj ekde tre
diversaj politikaj kaj sociaj pozicioj, abomenadis la
reĝimon de la Respubliko kies plej alta institucio
estis la Direktoraro. Jozefo, la plejaĝa frato de Napo-
leono, informis lin pri la tiama stato de la politikaj
aferoj. Tiam, la plej elstara figuro de la Direktoraro
jam ne plu estis Barras sed la iama abato Sieyès. Li
estis elektita kiel nova Direktoro tial ke li estis spert-
ulo pri konstituciaj aferoj, kaj la situacio de la Res-
publiko estis postulanta konstituciajn solvojn por su-
peri la limojn kaj malkapablon de la reĝimo de la
Direktoraro. Sed, kian solvon alpreni? Sieyès kom-
prenis ke li povus apogi sin nur sur la armeo. En tiu
epoko li diradis: Estas necesa al mi unu glavo. Sed,
kies mano ekprenu ĝin? La generaloj Hoche kaj Jou-
vert jam estis mortinte. La hazardo igis ke la plej
elstara militisto disponebla por tiu politika tasko es-
tis tiu ekstertipa generalo Bonaparto, ne tro fidinda,
ne tre antaŭvidebla, sed tre brila…
Laŭ la informado kiun faris al li lia frato Jozefo, Na-
poleono komprenis ke oni estis malfermiĝante por li
eksterordinaran sancon interveni en la politika tere-
no kaj pligrandigi sian personan povon. Dum lia ir-
ado al Parizo, ĉio, kion Napoleono vidis kaj aŭdis,
montris al li ke Francio estis serĉante ian estron, eĉ
se oni ne sciis kiucele. Plejparto el la franca loĝant-
aro ne deziris la reiron al la Teroro, sed ankaŭ ne la
revenon de la Borbonoj. Kiel dirite, Sieyès venis al
la konkludo ke estis necesa ia forta ekzekutiva povo,
kaj tial ke la Respubliko troviĝis en militoj, ŝajnis
konvene ke la estro estu militisto. Li ne konfidis pri
Bonaparto, sed ne estis alternativo. Neniu alia gene-
ralo estis tiel inteligenta kaj populara kiel Napoleo-
no. Aliflanke Jozefina konservis bonan rilaton kun
Barras kaj aliaj influaj figuroj de la politika povo.
Komence, Napoleono rifuzis renkontiĝi kun sia mal-
fidela kaj koketa edzino, sed fine li repaciĝis kun ŝi,
eble pro tio ke li ankoraŭ estis subinflue de sia sento
al ŝi, sed eble ankaŭ ĉar daŭre estis necesaj al li la
26
bonaj rilatoj de tiu lerta kaj bone informita ino. Ekde
lia reveno al Parizo, Bonaparto evitis kompromiti sin
kaj zorgis ne fari mispaŝon. Sieyès, Fouche kaj Ta-
lleyrand, «trio da pastroj», opiniis ke estis necesa ia
puĉo. Por ĝin efektivigi sukcese, estis necese al ili
Bonaparto.
Sed la realigado de la afero ne rezultadis tiel facila
kiel ĝi aspektis komence. Tri el la kvin membroj de
la Direktoraro, Gohier, Moulin kaj Barras, ne donis
sian konsenton. Nur Sieyès kaj Roger-Ducos konis
la projekton kaj aprobis ĝin. La jakobenoj de la Kon-
silantaro sin oponus perforte. Eĉ ne la armeo estis
certeca atuto: ĝi daŭre estis respublikana kaj revolu-
cia, kaj povus rifuzi partopreni en eksterleĝa opera-
cio. Al Napoleono ne plaĉis la ideo kapti la politikan
povon pere de armiloj, kaj preferis ke la afero solv-
iĝu laŭleĝe. Serĉe de politika aranĝo, ene de la res-
publikana leĝeco, povus ludi gravan rolon Luciano
Bonaparto, frato de Napoleono, kiu tiam estis pre-
zidanto de la Konsilantaro de la Kvincento, unu el la
du deputit-asembleoj de la Respubliko. Krome Sie-
yès havis potencajn ami-
kojn en la alia ĉambro, la
Senato. Cetere, Barras,
multaspekte komprimit-
ita, ne estis danĝera, kaj
Gohier, enamiĝinta el Jo-
zefina, vivadis en mondo
de feliĉaj iluzioj, kiujn la
edzino de Bonaparto ru-
ze stimuladis. Ĉiukaze,
estus necese agadi rapid-
ece ĉar male la plano,
konata jam de multaj
personoj, povus fuŝiĝi.
Sieyès intencis efektivigi
la operación laŭleĝe, laŭ
la deziro de Bonaparto. Li estis tre sperta en la arto
respekti la tekston de la leĝoj perfortigante ties
spiriton. La plano estis ke la 18-an de Brumero, la
Senato estu kunvokita frumatene, kaj oni forgesu
kunvoki la senatanojn de la opozicio. Oni informus
la senatanojn ke iu danĝera konspiro minacas la
Ĉambron kaj oni decidus la translokiĝo de la Kon-
silantaroj al Saint-Cloud, kie ili estus sub la pro-
tekto de armitaj fortoj komandataj de Bonaparto. Tie
oni proponus al la deputitoj iun novan konstitucion,
kiun ili, senkomunike kun Parizo, nepre devus apro-
bi. Tiam, tri konsuloj, Bonaparto, Sieyès kaj Roger
Ducos, alprenus la povon. La unua fazo de la opera-
cio disvolviĝis laŭplanite kvankam Napoleono pro-
noncis en la Senatejo iun diskurson tro longan kaj
malmulte efektivan. En la Ĉambro de la Kvincento,
Luciano estis fermonte la sesion post la legado de la
dekreto kaj anoncis ke la debatoj okazus sekvatage
en Saint-Cloud. Multaj deputitoj prave timis ne-
klaran operación. Sieyès volis aresti tiujn plej kon-
traŭajn al la operacio, sed Napoleono tute sin oponis
al tiu faro ĉar li pensis ke se la operacio aspektus
kiel puĉo, iu alia generalo sin sentus rajtigita iam
ripeti la elpaŝon kontraŭ registaro kiu jam ne povus
pretendi leĝecon.
Tamen la 19-an de Brumero estis necese uzi la for-
ton en Saint-Cloud, ĉar la etoso estis nepaca. En la
Malalta Ĉambro aŭ Konsilio de la Kvincento la ja-
kobenoj estis atinginte reprezentantaron de ducent
deputitoj kiuj estis pretaj kontraŭrezisti la bonapart-
isman operacion. Napoleono estis pasinte plejparton
el la antaŭaj tagoj kun siaj kolegoj de la Instituto.
Lia deziro estis ke lia investado estu konsiderata kiel
iu facila venko de la racio. Kiam oni komunikis al li
ke la debatado estis akirante malbonan aspekton, li
decidis interveni persone kun la espero ke lia ĉeesto
sufiĉus por timigi la “advokatojn”. Li prezentiĝis en
la palaco de Saint-Cloud celante la aprobon de liaj
dekretoj kaj la dissolviĝon de la Asembleoj. Liaj tru-
poj estis ĉirkaŭante la palacon. Dum la mateno am-
baŭ parlamentaj ĉambroj kunsidis aparte kaj eĉ la
Senato estis prikonsider-
ante rifuzi la dispozi-
ciojn kiujn ĝi aprobis la
antaŭan tagon. Bonapar-
to deziris ne aspekti kiel
ambiciulo volanta trans-
preni la politikan povon,
sed kiel altruisto preta
memoferi sin favore al
siaj sampatrianoj. Lia
diskurso en la Asemble-
ejo estis: Ni volas Res-
publikon bazitan sur la
egaleco kaj la sakralaj
rajtoj de la nacia repre-
zentado. Sed en la politi-
kaj medioj li ne tiel estis elokventa kiel antaŭ la
soldataro; li estis malbonega oratoro. Kiam li revenis
al la Ĉambro de la senatanoj cele postuli tujan de-
cidon, li estis ricevita per brua klamado de la deput-
itaro kiu ne permesis al li pludaŭrigi sian nekoheran
argumentadon. Dume, en la sesio de la Kvincento,
kiu estis prezidata de Luciano Bonaparto, ankaŭ li
kompromisita en la operacio favore al sia frato, la
rifuza teniĝo estis eĉ pli granda ol en la Senatejo.
Napoleono prezentiĝis ankaŭ tie, sed ĉi-foje bone
protektata de skolto da grenadistoj komandataj de
generalo Augureau. Ankaŭ tie li estis ricevata per
furioza kriado: For la bandito!, for la tirano!, ke li
estu eksterleĝigata…! La deputitoj kiuj troviĝis plej
proksimaj al li sin ĵetis sur lin kaj ĉirkaŭpuŝis lin…
Iuj manoj atingis lian kolon. Sed li estis tuj ĉirkaŭ-
ŝirmata de siaj de siaj grenadistoj, kiuj sukcesis eltiri
lin el la salono eĉ se iome kontuzita. Kiam li reakiris
la konscion, li surĉevaliĝis kaj diris al la soldatoj ke
oni volis mortigi lin. La grenadistoj restis hezitemaj
La 19a de Brumero en la Ĉambro de la Kvincento
27
inter sia devo respekti la deputitojn kaj la respekto
kiun ili ŝuldis al sia generalo; ili ne sciis ĉu ilia devo
estus obei aŭ aresti lin. Savis la situacion la iniciat-
emo de Luciano. Kiel Prezidanto de la Asembleo de
la Kvincento li rajtis alvoki la trupojn kontraŭ ĉiu
deputito kiu perturbus parlamentan sesion, kaj li uzis
tiun rajton kontraŭ la opoziciantoj de sia frato. En la
parlamenta salono li lerte manovris por eviti ke oni
aprobu leĝon forleĝigante sian fraton. Almenaŭ li
gajnis sufiĉe da tempo por ke pelotono da grenad-
istoj eniru en la salonon kaj perforte forpelu el tie la
perantojn de la nacio. La senĉesa tambur-rulado de
la soldatoj sufokis la plendojn de la deputitoj, kiuj
devis forlasi la salonon. La operacio, komandita de
Murat, daŭris malmultaj minutojn. La soldatoj estis
ricevintaj ordonojn ne vundi nek aresti la parla-
mentanojn.
La puĉo estis plenumita,
sed Napoleono volis ke
la afero aspektu kiel eble
plej laŭleĝa. Do, li ordo-
nis ke oni alkonduku kel-
kajn deputitojn al la se-
sio-palaco. Kun tiuj par-
lamentanoj kaj krome
aliaj kiujn Luciano suk-
cesis kunigi el la korido-
roj de la Asambleejo, oni
disponis je sufiĉa kvanto
da deputitoj por celebri
tiunokte, iun fantoman
parlamentan sesion en
kiu oni aprobis la de-
kretojn kiuj esprimis la
formon kaj la naturon de
la nova reĝimo. Mal-
aperis la kvinpersona Di-
rektoraro kaj estis ansta-
taŭita de tripersona Kon-
sulato. De formala vid-
punkto ŝajnis ke la Res-
publiko estis respektita.
La Konsulato, ja, estis institucio de la antikva Romia
Respubliko. Sekve la Senato aprobis sendiskute la
nomumadon de la tri Konsuloj kiuj alprenis la
plejsuperan povon de la ŝtato: Bonaparto, Sieyès kaj
Roger-Ducos, fakte unu diktatoro kaj du figurantoj.
Francio ne estis perfortigita: ĝi mem sin donacis.
La konduto de Napoleono en tiu ĉi politika elpaŝo de
la 18-a/19-a de Brumero (9-a kaj 10-a de novembro
de 1799), montras iun gravan trajton de lia karakte-
ro: la aŭdaco. Jam kelkfoje dum sia vivo, la aŭdaco
kaj la riskemo estis la ĉefa faktoro de lia sukceso. En
similaj cirkonstancoj al tiuj de Bonaparto en Brume-
ro, mankis al Oliver Cromwell decidemo por sin
kroni reĝo de Anglio. Nu, antaŭ kaj post novembro
de 1799, la sukcesoj de Napoleono estis frukto,
krom de la hazardo kiu favore aranĝis la cirkons-
tancojn, ankaŭ de lia iniciatemo kaj aŭdaco. Sed
krome estis okazoj en kiuj, kiel ni vidos laŭlonge de
ĉi tiu historia raporto, tiu sama aŭdaco kaj decidemo
de Bonaparto estis kaŭzo de misfortuno kaj fiasko
por li kaj liaj planoj. En sia verko «La Princo»,
Makiavelo diris ke estas okazoj en kiuj la aŭdaco
estas necesa kaj ties manko alportas malsukceson,
kaj male, estas aliaj okazoj en kiuj konsilindas agadi
prudente, senurĝe, senhaste, kaj la impeto povas fuŝi
ĉion. Tamen ekzistas nenia formulo, nenia recepto
por distingi unuj okazojn el la aliaj. Tial la politiko
estas ne scienco, sed arto. La politikisto-artisto devas
posedi instikton, takton, ekvilibro-sencon por dis-
tingi inter la okazoj kiuj postulas aŭdacon kaj tiuj
kiuj konsilas prudenton. Bonaparto estis diligenta
leganto de la verko de
Makiavelo. Kelkaj eldon-
aĵoj de «La Princo» uzis
kiel bazan tekston iun ek-
zempleron kiu apartenis
al Napoleono kaj sur kiu
li estis skribinte multe-
nombrajn notojn. Tio
montras ke li ĝisfunde
lernis la verkon de la
florenca majstro. Tamen
li ne ĉiam agadis laŭ la
instruo de tiu politika
verko. Kvankam foje li
agadis prudente kaj gva-
te, ĝenerale li pli estis in-
klina al la hasto kaj de-
cidema agado. Tial li ko-
lektis en sia politika ka-
riero grandajn sukcesojn
sed ankaŭ egajn fiaskojn.
En la puĉo de Brumero la
afero rezultis ne malbone
al li, sed oni povas kons-
tati ke li sin metis sub-
riske nenecese. Tiam la
situacio estis matura por ke iu militisto alprenu la
kontrolon de la situacio, kaj la plej disponebla
generalo por tiu tasko estis ĝuste li. Krome li ĝuis tre
grandan famon kaj prestiĝon en la popolaj medioj,
kiel atestis la entuziasma akcepto ĉe lia alveno al la
lando post liaj kampanjoj. Dume la prestiĝo de la
Direktoraro kaj aliaj politikaj institucioj de la
Respubliko estis tute ruinigita, kaj la malakordo in-
ter la diversaj tendencoj kaj poziciiĝoj de la Kon-
vencio postuladis arbitracianton. Ĉiuj ĉi faktoroj lud-
adis liafavore kaj sendube estus alkondukante al la
sama rezulto sed sen la rekta implikiĝo de la ge-
neralo, kiu, cetere, ne estis tre brila, kaj kiu ligis lian
nomon, en la formo de «bonapartismo», al tiutipaj
militistaj puĉoj.
La abato Sieyès
