18
«Ĉi tiu plano de milita interveno en Italio estas el-
pensaĵo de iu frenezulo». «Nu, ke realigu ĝin la
frenezulo kiu ĝin elpensis». Ĉi tiu dialogo okazis
komence de 1796 inter du membroj de la Direk-
toraro. Ili sciis ke tiu institucio estis la lasta politi-
ka formulo de la povo generita de la Revolucio, iu
Revolucio kiu estis stranga miksaĵo de racieco kaj
freneco (kiel la homa specio mem). Sed ili ne sciis
ke per la politika decido kiun ili estis prenantaj,
asigni la komandon de la armeo de la Alpoj al la
juna generalo Napoleono Bonaparto, ili estis elekt-
antaj kaj promociantaj la homon kiu konkretigos
la likvidadon de la politikaj institucioj naskiĝintaj
el la Revolucio, kaj kiu estos, dum kelkaj jaroj, la
heredinto kaj profitanto de la politikaj ŝanĝoj
okazigitaj de la Revolucio.
Kiam la 27-a de marto de 1796 alvenis al Nico la
nova komandanto, la tiea armeo de la franca Res-
publiko estis konstituita de 40.000 homoj. La
malamika armeo en tiu fronto, aŭstrianoj kaj
piemontanoj, disponis je 80.000 homoj. La franca
soldataro mergatis en nekredebla mizero: ili dispo-
nis nek je ŝuoj nek je vestaĵoj, la nutraĵoj ne alven-
adis regule. Ili pafadis per siaj fusiloj por savi sian
honoron, sed ne avancadis. Estis jam tri jaroj de
fakta senaktiveco. La morala forto diluiĝas, inter
la batalionoj etendiĝas apatio, dizertado, rabinstik-
to… La alveno de la nova generalo signifis veran
revolucion en iliaj kutimoj. Komence la generaloj
Massena, Augureau kaj Berthier, pli antikvaj ol
Bonaparto kaj kiuj devas servi sub liaj ordonoj,
kondutas insolentece kun tiu junulo malalt-statura
kaj nesperta. Tamen Napoleono jam dekomence
igis respekti sin. Li inspiris respekton al la alt-
ranguloj kaj konfidon al la soldatoj. Ĝis tiam Na-
poleono havis nenian sperton en la gvidado de
grandaj armeaj unuoj, sed li rapide lernis, kaj
krome li havis specialan lertecon kaj kapablon
kapti la esencon de la politikaj konjunkturoj. Li
komprenis ke spite al la priplorinda situacio de la
armeo kiun li devis komandi, paradokse, la situa-
cio havis ankaŭ iajn avantaĝojn. Preter la Alpoj
neniu estis atendante iun francan atakon antaŭ la
degelo. La situacio de Francio estis tre subdanĝera
estante ĉirkaŭata de absolutismaj monarkioj kaj
lando kiel Britio kiu eĉ ne estante absolutism-
reĝima, malamikis al la Franca Respubliko pro
aliaj kialoj. La Direktoraro, kiel antaŭe la jako-
bena Konvencio, devis demarŝadi kolosan milit-
maŝinon por alfronti la potencan koalicion de la
malamikoj. En tiu kompleksa milita strukturo, la
fronto de la Alpoj estis konsiderata la plej mal-
grava tiel de la fremda kontraŭfranca koalicio kiel
de la Direktoraro mem. Resume, neniu atendis tre
grandajn militajn operaciojn en tiu trankvila fron-
to, kaj Napoleono komprenis ke oni povus eltiri
19
tre grandan profiton el la realigado de surprizaj kaj
rapidaj operacioj.
Sed urĝis ekagadi: la mono je kiu li disponis estis
malabunda kaj li havis nutraĵojn por sia tuta armeo
dum unu monato. Por stimuli la soldataron, Napo-
leono uzis metodon klasikan en la milit-arto, sed
neniel kongruan kun la revolucia idearo: li prome-
sis al la trupo milit-predaĵojn. Tion li faris per iu el
la plej famkonataj milit-diskursoj de la historio:
Soldatoj: vi estas nudaj kaj malbone nutritaj;
multe ŝuldas al vi la registaro, sed, provizore, ĝi
povas doni al vi nenion; la pacienco kaj la valoro
kiujn vi montras en ĉi tiuj rokoj estas admirindaj,
sed ili alportas al vi nek gloron nek profiton. Mi
volas konduki vin al la plej fruktodonaj ebenaĵoj
el la mondo. Riĉaj provincoj kaj grandaj urboj
restos sub via povo. Tiel vi trovos honoron, glo-
ron kaj riĉaĵojn. Soldatoj de Italio! Ĉu eblas ke
mankos al vi valoro por konkeri ilin?
Evidentas ke li legis antikvajn historiojn de la Ro-
mia Imperio: Plutarko, Cezaro… Cetere li tre estis
imitante Cezaron klopodante ke la trupoj de li
komandataj ĉesu, iom-post-iom, esti armeo de la
Respubliko por fariĝi lia persona armeo. En sia
agado kaj ambicio, Bonaparto tre similis al la
romia generalo.
La 5-an de aprilo de 1796 komenciĝis la irado de
la franca armeo tra la Alpoj. Napoleono agadis aŭ-
dace celante atingi fulm-rapidan invadon. Lia
strategio celis venki kiel eble plej rapide la pie-
montanojn por atingi monon kaj nutroprovizojn,
kaj senigi la aŭstrianojn je iu aliancano. La kapto
de Mondovì, la 28-an de aprilo, metis finon al la
rezistado de la regno de Sardujo. Ĉi ties reĝo,
Viktoro-Amadeo akceptis la kondiĉojn de la venk-
into kaj trandonis al li urbojn kaj fortresojn. Kro-
me la landlimoj de Francio pliampleksiĝis per la
aneksado de la graflando de Nico kaj la malgranda
regno de Savojo. Dum la sekvaj semajnoj Napole-
ono ĵetis sian armeon sur tiu fragila politika mo-
zaiko de Italio. Potence kaj rapide li entreprenis la
konkeron de Parmo kiu, tamen, estis neŭtrala. Sed
al li estis necesaj konkeroj kaj milit-predaĵoj, kaj
el la Parmo-konkero li atingis du milionojn da
frankoj kaj 1.700 ĉevalojn.
Ekde sia foriro el Parizo, Napoleono ĉiutage sen-
dis amleterojn al sia edzino. Dum la dekunu-taga
irado de Parizo al Nico li skribis kaj sendis dek-
unu leterojn. Sed Jozefina persiste silentis. Same
okazis dum la tempo kiam Napoleono estis pre-
parante la trupojn por la itala milito kaj dum
okazis la batalado kontraŭ la italaj princlandoj.
Fakte, ŝi estis reveninta al siaj kutimoj kaj amantoj
kiel antaŭ la edziniĝo. La unua grava batalo de
Napoleono kontraŭ la aŭstrianoj estis tiu de Lodi,
la 14-an de majo, kaj en ĝi atingis klaran venkon
la franca armeo. Sentime pri siapersona danĝero, li
mem gvidis la finan atakon. La aŭstria armeo estis
komandata de la generalo Beaulieu, sed li ne ka-
pablis alfronti la novan manieron je batal-gvido
kiun enkarnigis Bonaparto. Ĉi tiu forĝis la bildon
de la militestro kunulo de la soldataro, kiu ne
profitas sian rangon por eviti la penojn kaj la
danĝerojn. La revolucio, kiu igis lin generalon
kiam li ankoraŭ ne aĝis 30 jarojn, kreis tielan
novan tipon je oficiraro, kongrue kun armeo kie la
volontulo, la patrioto, anstataŭis la salajratan, pro-
fesian soldaton. Gvidante li mem la atakojn, Na-
poleono imitis Cezaron, sia modelo en multaj as-
pektoj. Tiu de Lodi, estis la unua vera batalo ko-
mandita de Napoleono kontraŭ sufiĉe grava mal-
amika armeo. Li mem deklaris ke tiu venko donis
al li egan konfidon pri si mem kaj sia kapablo fari
grandajn agojn. En kio rilatas al la itala kampanjo,
tiu venko malfermis al li la pordojn de Milano. En
la enirejo de la urbo atendis la venkinton unu
komisiono de nobeloj kaj la ĉefepiskopo, sed li
rifuzis eniri per triumfa defilado. Sed fakte li ko-
mencis agadi kaj regadi tie kun iniciatemo,
propravole, sen instrukcioj el Parizo. Al la aŭto-
ritatoj de Milano li adresis jenan diskurson:
Francio poziciiĝas favore al Lombardio… Vi
estas liberaj kaj en situacio eĉ pli firma ol
Francio. Milano estas la ĉefurbo de ĉi tiu nova
Respubliko, kiu havas jam kvin milionojn da
enloĝantoj. Vi havas 500 kanonojn kaj la amik-
econ de Francio. El inter vi mi elektos 50 ho-
mojn kiuj devos regi la landon nome de Francio.
Adoptu niajn leĝojn, modifante ilin laŭ viaj kuti-
moj… Estu prudentaj kaj restu unuiĝintaj kaj
tiele ĉio iros bone.
En ĉi tiu elparolado kondensiĝas la filozofio de la
regad-stilo de Napoleono: paternalismo, duon-
kaŝitaj minacoj, tendenco al diktatorecaj solvoj,
intereso pri la bona regado…
La venko de Lodi eklanĉis en Francio la legendon
de la Generalo Bonaparto, sed ankaŭ vekis la
alarmon de la politikistoj de Parizo pli kaj pli
maltrankvilaj pro la aŭtonomeco kun kiu agadis la
generalo de Italio. La Direktoraro nomumis alian
generalon, Kellermann, por ke li kunĝuu kun
Bonaparto la gvidadon de la itala kampanjo, ta-
men li eĉ ne entreprenis la vojaĝon ĉar eksciinte
tion, Napoleono reagis kun la lerteco de Ma-
kiavelo kaj la aroganteco de Cezaro: Se vi al-
trudas al mi tiutipajn barojn, se mi devos kon-
sulti ĉiujn miajn agojn al la komisaroj de la
registaro, vi atendu nenion bonan. Estas nepre
necese ke vi havu iun generalon kiu tute ĝuu
vian konfidon… Ĉiu havas sian specifan mani-
20
eron fari militon. La generalo Kellermann estas
pli sperta ol mi kaj agados pli bone ol mi; sed
ambaŭ kune, ni agados malbone… Mi pensas ke
preferindas iu malbona generalo ol du bonaj. La
Direktoraro forgesis sian proponon, la sola mono
kaj solaj venkoj en la eksteraj frontoj, venis el
Bonaparto.
Dume Jozefina trankvile vivadis en Parizo ĝuante
intensan socian rilatadon kaj akirante ian famon
pro la triumfoj de ŝia edzo en Italio. La multaj
leteroj kiujn ĉi tiu sendis al ŝi apenaŭ ricevis
respondon. Li skribis al sia frato Jozefo por ke li
konvinku Jozefinan vojaĝi al Milano kie la gene-
ralo instalis sian armean komandejon. La demarŝoj
de Jozefo sukcesis eltiri el Parizo la edzinon de lia
frato. La vojaĝon ŝi faris bone akompanata: krom
Jozefo venis kun ŝi ankaŭ Junot kaj iu svelta,
belaspekta kaj eleganta junulo nomata Hipolito.
Kiam ili alvenis al Milano, Napoleono estis batal-
ante en Verono. Ne
gravis, Hipolito igis
al Jozefina agrablan
la atendon de la ed-
zo… neniam mankas
ia sekreta ŝtuparo.
Subite alvenis Napo-
leono kaj pasigis pa-
sian restadon de du
tagoj kaj du noktoj
kun sia edzino. Evi-
dentas ke pri tiu afe-
ro de la geedza vivo,
Napoleono ne sekvis
la ekzemplon de sia
modelo, Julio Ceza-
ro, kiu iam deklaris
ke …la edzino de Cezaro, krom esti honesta, an-
kaŭ devas ŝajni tia. Dum Napoleono daŭrigis sian
milit-kampanjon kaj sian negocadon kun, foje,
ŝtreĉigaj rilato kun la Direktoraro, Josefina reigis
en Milano sian vivon je festoj kaj galantado. Iu-
tage Napoleono, pelita de senpacienco ekrajdis el
la kampadejo de sia armeo destine al sia palaco en
Milano kie li esperis renkontiĝi kun sia edzino.
Sed la sinjorino ne troviĝis tie; ŝi enuiĝis en Mi-
lano kaj estis forvojaĝinta destine al Ĝenovo
akompanata de la neevitebla Hipolito. Napoleono
devis akcepti la realaĵon sed provizore li ankoraŭ
ne prenis ian definitivan decidon.
Ja, la kurso de la milit-kampanjo ne permesis al
Napoleono okupiĝi plibonigi la geedziĝan situa-
cion. Li ne povis resti dum multe da tempo en la
ĉefurbo de Lombardio ĉar li devis pludaŭrigi la
bataladon kontraŭ la aŭstrianoj. Kiam Jozefina de-
cidis reunuiĝi kun li, estis la momento kiam
Würmser gvidis novan aŭstrian armeon kontraŭ la
francaj trupoj. Napoleono devis alfronti la situa-
cion kaj sukcesis venki tiun aŭstrian generalon kaj
krome ankaŭ la generalon Alvinzi-n kiu venis lia-
helpe. La aŭstria armeo devis fortikiĝi en Mantuo.
Iu epizodo de tiu batalo estis la fama trapasado de
la ponto de la rivero Arkoli, la 16-an de novembro
de 1796, el kiu oni pentris ian impresan bildon en
kiu oni povas vidi ke la malalta generalo portas
trikoloran flagon. Ĝi kontribuis plifirmigi en
Francio la legendon kiun oni estis formiĝante pri
la Generalo Napoleono Bonaparto. La batalo antaŭ
Mantuo daŭris tri tagojn; la du unuaj estis tristaj
por la francoj, kies atakoj estis forpuŝitaj de la
malamika artilerio; sed en la tria, iu inteligenta
manovro de Napoleono alportis venkon al siaj tru-
poj. Baldaŭ poste sukcesis la alsalto al la muregoj
de Mantuo. Post la konkero de Mantuo, la armeo
de Napoleono dispelis la trupojn de la Papo. Sed
Napoleono estis sufi-
ĉe ruza por kompreni
ke Italio ne estis Fran-
cio, t. e. ke la klerik-
aro estis respektinda
povo en Italio, kaj ti-
al li sciis eviti romp-
iĝon kun la RomKa-
tolika Eklezio kiel tiu
okazinta en Francio
antaŭ kelkaj jaroj.
Kaj dume li sciis fari
tion ne vekante rifu-
zon de la francaj tru-
poj influitaj de la
jakobenaj senkulot-
ulaj ideoj.
Tio signifas ke li daŭre, kaj pli kaj pli, agadis aŭ-
tonomece, laŭ sia propra iniciato, senkonsidere de
la instrukcioj de Parizo. En la kastelo de Monbe-
llo, proksime de Milano, Napoleono organizis ion
similan al iu reĝa kortego. La aŭdiencoj kaj ban-
kedoj estis organizitaj laŭ ia strikta protokolo. Es-
tis senĉesa vizitado de francaj generaloj, italaj no-
beloj, provizantoj… kaj la generalo Bonaparto pri-
diskutis, decidis, administris ĉion, resume, li reĝis
kvazaŭ dum sia tuta vivo li estus rolinta kiel ŝtat-
estro. La Direktoraro konis la sentojn de Napoleo-
no kaj malkonfidis pri li. La direktoroj decidis la
sendon de la generalo Clarke por priatenti Napole-
onon kaj, se eble kaj necese, interakordi kun la
aŭstrianoj cele meti finon al la influo kaj povo de
la korsika generalo en Italio, sed Clarke, alveninte
al Milano, baldaŭ fariĝis entuziasmulo kaj senkon-
diĉa apoganto de la aktiva kaj efika Bonaparto.
Inter la gravaj politikaj iniciatoj de Napoleono en
Batalo de Rivoli, januaro de 1797
21
Italio estis paco-akordo kun la Papo kaj la kreado
de la Cisalpina Respubliko. La Direktoraro ne in-
tervenis en tiuj aferoj kaj ne plaĉis al ĝi la dis-
poziciojn kiujn Bonaparto adoptis pri ili. Sed, kion
fari? La generalo sendadis al Parizo monon kaj
aliajn riĉaĵojn el la predado de Italio kaj atingis
venkojn kiuj utilis por plifortigi la tiam defaliĝ-
antan prestiĝon de la registaro de la Respubliko.
En januaro de 1797 la aŭstria generalo Alvinzi es-
tis venkita en Rivoli kaj Würmser kapitulacis.
Aŭstrio sendis al la itala fronto la Generalon Ar-
kidukon Karolon, kiu ne atingis plian sukceson ol
la antaŭaj, kaj post ties retiriĝo restis malfermita al
Bonaparto la vojo al Vieno. La aŭstria fiasko en
Lodi kaj Arkole forte impresis en Vieno. La im-
periestra registaro ekdeziris la finon de la milito
kaj komunikis tion al Napoleono. Eble la Direk-
toraro ne aprobus la ĉeson de la operacioj en Ita-
lio. Tamen Bonaparto, jes ja, estis favora al ia, eĉ
se provizora, ĉeso de la militado kontraŭ Aŭstrio.
En aprilo li subskribis en Leoben, distance 250
kilometroj el Vieno,
preparan paco-trakta-
ton. Kial li preferas
la pacon, konsideran-
te ke li bone disvolv-
iĝas militante? Ĉar ti-
am en Francio oni es-
tis preparante politi-
kan balotadon por re-
novigi la Asemble-
ojn, el kiuj devos el-
iri la Dua Direktora-
ro, kaj eblis ke aliru
al la politika povo re-prezentantoj de tiu dekstraro
kiun li kanonadis en la ribelo de Vendemiaro.
Kompreneble, tiuj politi-kaj fortoj emis la pacon
kun Aŭstrio. Apogante ĝin, Napoleono repaciĝus
kun tiu socia sektoro, dum liaj konkeroj certigas al
li la apogon de la pa-triotoj de maldekstraro. Li
rezonadis jam kiel ruza politikisto kaj ne nur kiel
militista strategiisto.
La prepara paco-traktato de Leoben ne estis la pa-
co definitiva. Napoleono ne volus forlasi la italan
armeon se ne estus por ludi en Francio ian rolon
similan al tiu kiun li havis en Italio, kaj tiu mo-
mento ankoraŭ ne estis alveninta. Tiaspeca rolo
povus esti nur tiu de plejsupera arbitracianto, kaj
tio ankoraŭ ne estis ebla. Se la monarkiistoj ven-
kus en la balotado li devus interveni, ĉar li ne
deziris la restarigon la monarkio. Kaj ĝuste tio
okazis: la dekstraro atingis pribalotan venkon kaj
pretiĝis kapti la povon en Parizo. Bonaparto rice-
vis en Milano informon pri nova ribelo kontraŭ la
Direktoraro. Bernardotte, iu el liaj generaloj, sen-
dis al Napoleono dokumentaron kiun li malkovris
pri la komploto. Napoleono sendis la informon al
Barras kaj ordonis al Augureau aliri helpe de la
nova Direktoraro. Augureau, brutala kaj malmulte
inteligenta, likvidis en la daŭro de kelkaj horoj la
novan reakcian plimulton de la Asembleoj. Estis
la 18-a de Fruktidoro, ia militista puĉo sekvita de
arestoj kaj ekziligoj. Napoleono klopodis ne inter-
veni persone kaj lasis ke Augureau faru la malpu-
ran laboron kaj senpopulariĝu. Dume li entrepre-
nis la paco-negocadon kun la aŭstrianoj. La paco
de Campofrio, direktita de li, estis sufiĉe racia. La
imperiestro de Aŭstrio rezignis Belgion. Eble tiu
paco restus firma kaj definitiva se Anglio estus
subskribinta la traktaton, sed ne okazis tiele. An-
glio sin oponas ĉiam al ĉiu potenco sufiĉe forta en
la kontinento.
La agado de Napoleono baziĝis sur tre konkreta
politika linio, kiun li ĉiam sekvis: ne fari sen-
utilajn kruelaĵojn sed tamen altrudi totalan teroron
se necese por sub-meti ĉiun konkeritan landon. En
Italio li abolis la feŭ-
dajn rajtojn, senigis
la Eklezion kaj la
monaĥejojn el la raj-
to trudi iajn servojn,
kaj dum la tempo ki-
am li restis tie, li suk-
cesis starigi iajn le-
ĝajn dispoziciojn cel-
antaj alproksimigi la
socian ŝtaton de nor-
da Italio al tiu kiun la
burĝaro estis establ-
inta en Francio.
Post la subskribo de la Paco de Campofrio, la 17-
an de oktobro de 1797, la tasko de Bonaparto en
Italio estis finplenumita, kaj la generalo devis re-
veni al Francio. En decembro de tiu jaro li estis ri-
cevata en Parizo kiel triumfanto. Dum la 21 mo-
natoj kiam li estis for de la urbo, naskiĝis kaj kres-
kis lia famo; li iĝis nacia heroo. Li komencis influi
por la plirangigo de sia familio. Lia frato Jozefo
estis komisaro de la Respubliko en Parma; Lucia-
no, primilita komisaro; Ludoviko estis kamphelp-
anto de sia frato en Italio. Letizia loĝis en Parizo
kun siaj filinoj. La membroj de la Direktoraro, ki-
uj timis Bonaparton, intencis trovi militistan desti-
non por li, kaj asignis al li la komandon de iu ar-
meo kiu devus invadi Anglujon. Sed tiu armeo ne
ekzistis. Li volis dekonvinki la Direktoraron pri
milito kontraŭ Anglio en la Manika Markolo, ĉar
li taksis la anglan mararmeon pli potenca ol la
franca. Eble oni povus ion fari en Oriento, en-
danĝerigante la anglan povon en la kolonioj…
Provizora paco-traktato de Leoben, aprilo de 1797
