50
Kvankam ne tiel multenombraj kiel pri la Dua Monda Milito, ankaŭ pri la Unua oni multe verkadis his-
toriajn librojn en multaj landoj, ĉu partoprenintaj aŭ ne en la konflikto. Kaj ne nur historiajn verkojn sed
ankaŭ sur la fono de tiu milito.
Kompreneble, ĉiu verkisto de historiaj okazintaĵoj prezentas personan vidpunkton pri la aferoj, kaj temante pri
militaj konfliktoj en kiuj la lando de la aŭtoro estis batalinta tio konformigas la pritakson de la kronikisto kaj
la rezulto povas ne esti tre objektiva. Tiurilate povas esti pli objektivaj kaj neŭtralaj ĝuste la libroj verkitaj en
la neŭtralaj landoj. Nia lando ne intervenis en tiu konflikto kaj same oni povas diri pri la hispanlingvaj landoj
de Latin-Ameriko. Ekzistas bonaj verkoj pri la Granda Milito en la hispana lingvo. Ni aparte rezencas ĉi-
numere iujn el ili.
En la angla lingvo estas multaj ampleksaj historiaj libroj pri tiu milito. Menciindas la sesvoluma verko de
John Alexander Hammerton (eldonita en la jaro 1933). Por ties ellaborado la aŭtoro baziĝis sur amaso da
atestoj de militaj postvivantoj kaj ankaŭ sur oficialaj dokumentoj al kiuj li havis alireblon.
Ankaŭ en la germana kaj franca lingvoj ekzistas granda serio da libroj pri la Unua Mond-Milito, ne nur
ĝeneralaj historiaj verkoj pri la konflikto sed ankaŭ biografioj kaj membiografioj. En la germana ni menciu la
historiojn verkitajn de Volker Berghahn kaj Wolfgang Kruse. En la franca menciendas la mem-biografion de
Louis Maufrais. Ankaŭ inspirita en sia propra biografio estas la libro Les Croix des Bois verkita de Roland
Dorgelès. Krome estas la libro titolita La marraine de guerre de Catherine Hachette (2007), kaj Ceux de
Verdun de Patrice Flammarion (2001).
Kaj ne mankas libroj kaj raportoj de tiu milito en aliaj lingvoj: rusa, itala, hebrea, pola… En esperanto ne
abundas tiutipaj libroj sed tamen estas io rilate la la Granda Milito, kiel la tradukaĵo de Vladimir Váňa: La
aventuroj dela brava soldato Ŝvejk dum la mondmilito de Jaroslav Hašek, kaj la tradukaĵo En okcidento
nenio nova, originale verkita en la germana de Erich Maria Remarke kaj esperantigita en 1934 far kvar
esperantistoj kies nomoj ne estis publikigitaj.
51
Ĉi tiu libro aperis en la jaro 2008 okaze de la naŭdekjara datreveno de
la finiĝo de la Unua Mond-Milito. La libro pli estas priskribo ol in-
terpreto de la konflikto, t. e. la teksto pli estas laboro de ĵurnalisto ol
de historiisto. La aŭtoro mem diras, en la enkonduko de la verko, ke li
pretendas provizi informon pri milito kiu estas sufiĉe nekonata en la
nuna tempo tial ke en nia epoko altiras plian atenton pri la Dua Mond-
Milito kaj aliaj pli ĵusaj konfliktoj.
La verko de Jesús Hernández priskribas la militon laŭ ĉi ties strikte
kronologia disvolviĝo, ekde la komenciĝo de la konflikto per la aten-
co en kiu estis murditaj la aŭstria arkiduko Francisko Ferdinando kaj
ĉi ties edzino, ĝis la lastaj ofensivoj, far la aŭstro-hungara imperio, kaj
la germana kapitulaco. La intereso de la libro kuŝas ĝuste en tio: la
raportado pri la kampanjoj, la ofensivoj, la bataloj… tiel estas trafa
kaj detala kiel la priskribo de la lokoj kie okazadis la militaj eventoj.
Tiusence la verko utilas ne nur por la publiko kiu deziras ĝeneralan
rigardon de la konflikto sed ankaŭ por la histori-studanto interesita pri
detala informo de la milita disvolviĝo.
La aŭtoro ne forgesas okupiĝi ankaŭ pri la politikaj kaj diplomatiaj as-
pektoj de la konflikto. Krom la militistaj operacioj kaj la vivo en la
tranĉeoj, altiris lian atenton ankaŭ la operacioj okazantaj for de la
batal-kampo: diplomatia negocado, politikaj planoj, milita propagan-
do de la batalantaj landoj, mitoj kaj legendoj pri la milito, la revolucio
en Rusujo… Kaj kvankam la milita areo estis, ĉefe, Eŭropo, la verk-
isto ne forgesis la operaciojn okazintaj en aliaj terzonoj: Afriko, Pa-
lestino, Ĉinio, la milito en la maro… En la libro estas ankaŭ ampleksa
informado pri la personaj protagonistoj de la konflikto: reĝoj, ŝtat-
estroj, generaloj…
La legado de tiel ampleksa teksto –pli ol 400 paĝoj– tute ne rezultas
enuiga. La leganto povas sin senti merĝita en la epoko kaj la etoso de
la raportataj okazaĵoj kaj povas iamaniere sperti la sentojn kaj la
zorgojn de la homoj kiuj devis troviĝi en la batal-kampoj de tiu kruela
konflikto.
Tiutipa maniero priskribi la militojn oni povas trovi en la ceteraj
historiaj verkoj de ĉi tiu aŭtoro, plejparte el ili dediĉitaj al la du mon-
daj konfliktoj de la pasinta jarcento.
Jesús Hernández Martínez, Barcelo-
no (1966) estas hispana ĵurnalisto kaj
historiisto, licenciulo en Scienco pri la
Informado kaj Nuntempa Historio.
Li verkis kelkajn librojn pri la du
Mondaj Militoj kaj aliaj historie fam-
konataj militoj, inter ili la librojn titol-
itajn: La cent plej bonaj anekdotoj pri
la Dua Mond-Milito (2003) kaj Nor-
do kontraŭ Sudo (2008), Operacio
Valkirio (2008), Enigmoj kaj Miste-
roj de la Dua Mond-Milito (2009), La
50 grandaj masakroj de la historio
(2009), Defiante Hitleron (2012)...
Liaj libroj atingis grandan sukceson en
la hispana lingvo. Por la verko Opera-
cio Valkirio Oni akiris de li la eldon-
rajton por ties tradukado al la portuga-
la, hungara, rumana kaj latva lingvoj.
Ĉ
Ĉ
I
I
O
O
,
,
K
K
I
I
O
O
N
N
V
V
I
I
D
D
E
E
V
V
A
A
S
S
K
K
O
O
N
N
I
I
P
P
R
R
I
I
L
L
A
A
U
U
N
N
U
U
A
A
M
M
O
O
N
N
D
D
A
A
M
M
I
I
L
L
I
I
T
T
O
O
Jesús Hernández Martínez
Lingvo: hispana
Eldonis: Nowtilus (2008)
Paĝoj: 416
Prezo: 20 €
52
Post abunde verki pri la Dua Monda Milito, Alvaro Lozano dediĉis
ĉi tiu libro al la unua granda konflikto de la 20-a jarcento. Por resu-
mi la enhavon kaj la celon de tiu verko eble plej taŭgas transskribi
tion kion pri ĝi diris la aŭtoro mem je la prezentado de la libro en
novembro de la jaro 2011:
«Ĉi tiu verko priskibas por ampleksa publiko La Unuan Mondan
Militon aŭ Grandan Militon kiel estis nomita de tiuj kiuj travivis
ĝin, kiu estis, sendube, mejloŝtono en la historio de Eŭropo. La
eksplodo de tiel ega konflikto okazigis ekonomiajn perturbojn, so-
cian malbon-staton kaj ian ekspansion de la ideologia aktivismo
kiu subfosis la bazojn de la eŭropa liberalismo. Jam antaŭ la jaro
1914 la hegemonio de la regantaj liberalaj elitoj estis minacita: la
ekonomia moderniĝado, la sekularigado kaj aliaj fenomenoj en ri-
lato kun ili estis disfaligante kaj defiante la ekzistantan politikon.
De tiam, la superregantaj elitoj troviĝis antaŭ la necerteco de la
popola politiko, la perspektivo ofte nedezirita de pli aŭtenta demo-
kratio kaj la minaco de la socialismo».
«La celo de ĉi tiu verko estas utili kiel amplesa enkonduko al la
konflikto. La militista historio ofte pekas pri tio ke ĝi estis verkita
por la militistaj historiistoj aŭ por legantoj familiarigitaj kun la
militista slango. La legantoj malpli spertaj perdiĝas en labirinto de
frontoj, elstaraj anguloj, taktikoj kaj fajro-kampoj. Tiele perdiĝas
ampleksa senco de la konflikto inter abundo de militistaj detaloj.
Ĉi tiu verko eksplikas la unuan mondan militon tiamaniere ke iu
malspertulo pri la afero povu ĝin sekvi kaj iu spertulo ĝin truvu
allogan. La teksto alproksimigas la leganton al la originoj de la
konflikto, tiel diplomatiaj kiel sociaj, samkiel al la novaj tezoj pri
la temo. La leganto estas poste kondukata tra la grandaj bataloj, oni
studas la ampleksan kadron, sed ankaŭ la detalon de la vivo de la
batalantoj en la tranĉeoj kaj de la civiluloj en la ariergardo».
Kvankam la verko titoliĝas “kociza historio”, ĝia enhavo estas su-
fiĉe detala por ke la leganto akiru trafan komprenon de la naturo
kaj cirkonstancoj de la milito. Ne mankas en la teksto atenton al as-
pektoj kiuj povas esti konsiderataj “flankaj” de la konflikto, kiel
ties ekonomiaj, fizikaj, politikaj, sociaj kaj psikologiaj faktoroj.
K
K
O
O
N
N
C
C
I
I
Z
Z
A
A
H
H
I
I
S
S
T
T
O
O
R
R
I
I
O
O
P
P
R
R
I
I
L
L
A
A
U
U
N
N
U
U
A
A
M
M
O
O
N
N
D
D
-
-
M
M
I
I
L
L
I
I
T
T
O
O
(
(
1
1
9
9
1
1
4
4
-
-
1
1
9
9
1
1
8
8
)
)
Álvaro Lozano Cutanda
Lingvo: originale itala,
traduko en la hispana.
Eldonis: Nowtilus (Novembro - 2011)
Paĝoj: 201
Prezo: 14,20 €
52
Ĉi tiu libro estis priskribita kiel verko kiu pritemas ĉiujn gravajn
vidpunktojn de la konflikto: diplomatia, militista kaj civitana, atin-
gante kvalitan gradon je historia esploro kaj rakonta prezentado. La
libro priskribas tiel la kaŭzoj kiel la disvolviĝo de la konflikto; ĝi
priskribas ankaŭ la protagonistojn kaj ilian rolon en la milito.
Alia karakteraĵo de la verko estas ke pro ĝia strukturo la libro pli
ŝajnas laboraĵo de kronikisto ol de historiisto. La rakonta prezent-
ado de la milito estas kronologia, linia, t. e. ordigate la eventojn laŭ
ties sinsekva okazado, sed atentante pri ĉiuj frontoj senescepte
(kvankam ne samgrade) inkludante militajn operaciojn relative
malgravajn kiel la brita razio en la bazo Senussi de Bir-Hakeim.
Tiusence la raportado estas tre kompleta. La ĉapitra aranĝo estas
laŭtempa, po jaroj kaj monatoj, kaj ene de ĉiu monato po tagoj. Tiu
ĉi sistemo havas iajn avantaĝojn kaj samtempe ankaŭ malavanta-
ĝojn. Ja, tia taglibra skemo de la raporto estas tre konvena kiam oni
uzas la verkon kiel referenca libro por ekkoni kion okazis en difin-
ita dato aŭ laŭlonge de konkreta periodo. Sed la sistemo povas re-
zulti ĝena kaj konfuziga kiam oni celas informiĝi pri aparta temo
de la milito, aŭ pri konkreta fronto, ĉar en la teksto, por ĉiu tago de
la milito oni raportas pri ĉio okazinta en la diversaj frontoj.
Sed spite al tiu dokumenta strukturo de la raporto, ĝi tute ne rezul-
tas enuiga ĉar la aŭtoro ne hezitis intermeti en la tekston tiujn klaĉ-
aĵojn kaj frivolaĵojn kiujn povas alproksimigi al ni tiujn homojn
kiujn prenis gravajn decidojn en la konflikto, kaj ankaŭ fragmen-
tojn de leteroj kaj taglibroj de protagonistoj, ĉu altrangaj aŭ ne.
Tiamaniere la legado povas rezulti amuza, laŭmezure ke povas
amuzi primilita legado.
Iu kritiko kiun oni povas fari al ĉi tiu verko estas ke la aŭtoro,
brito, pli atentas pri la frontoj kie intervenis britaj fortoj; la itala kaj
la orientaj frontoj estas malpli dokumentitaj ol la eŭropo kaj nord-
afrika frontoj. En la libro perceptiĝas ankaŭ la manko de priskribo
de personaj dramoj de batalantoj kaj protagonistoj de la t. n. ”Cen-
traj Potencoj” (Aŭstrio kaj Germanio). Krome, li estas tro bonvola
kun la Versajla Traktato, kiu, kiel sciate, rezultis la semo de la
Dua Mond-Milito.
L
L
A
A
U
U
N
N
U
U
A
A
M
M
O
O
N
N
D
D
-
-
M
M
I
I
L
L
I
I
T
T
O
O
Martin Gilbert
Lingvo: originale angla, traduko en multaj lingvoj.
Eldonis hispane: LA ESFERA DE LOS LIBROS
Paĝoj: 928
Prezo: 39 €