39
Komence de la jaro 1918, eĉ kun la venko en la rusa
fronto, Germanio statis malbonege de milita vidpunkto
rilate al la ensemblo de ĝiaj malamikoj. La germanoj,
ja, povis transloki 32 diviziojn el la rusa fronto al la
okcidenta kaj tiamaniere certigi al si ioman superecon
por atingi la finan venkon. Do, en monato marto de tiu
jaro ili estis pretaj ataki en la okcidenta fronto.
Ĝuste la 3-an de marto kunsidis en Brest-Litovsk la
germanaj delegitoj kun la rusaj preziditaj de Leo Troc-
kij por interakordi la kondiĉojn de la repaciĝo inter siaj
respektivaj landoj. Verdire, la “akordo” estis nenia in-
terakordo, sed vera altrudo de la venkintoj, la germa-
noj, sur la rusoj. Laŭ la truditaj kondiĉoj, Rusio perdis
Finnlandon, la polajn kaj baltajn teritoriojn, Ukrainion
kaj parton el Kaŭkazio. Krome Rusio restis devigita
pagi al Germanio enorman monkompenson. Fakte la
kondiĉoj truditaj de Germanio al la rusoj estis multe
pli duraj ol tiuj kiujn tiu lando suferis poste laŭ la
Traktato de Versajlo. Sed ni vidu kiamaniere oni al-
venis al tiu traktato kiu metis finon al la mondmilito
kiel rezulto de la kompleta malvenko de la germanoj
kaj la aŭstro-hungaroj.
La retiriĝo de Rusujo el la milito estis granda bato por
la Aliancanoj ĉar de tiam la germanoj povis disponi je
multenombraj trupoj kiuj ĝis tiam estis destinitaj en la
orientaj frontoj. Tamen multaj soldatoj dizertis dum
ilia irado tra Germanio kaj fariĝis fokuso de politika
perturbo. Krome la reveno de la soldatoj kiuj estis
kaptitaj en la rusa fronto alportis el tie la novecajn
ideojn de la revolucio. Ilia influo tre efikis en la lasta
etapo de la milito. Al ĉio-ĉi oni devas aldoni ke Luden-
dorff destinis milionon da soldatoj por kontroli kaj
ekspluati la rusajn konkeritajn teritoriojn. Ĉiukaze, en
la printempo de 1918 Germanio disponis je sufiĉe da
trupoj por efektivigi detruan atakon al la malamiko
antaŭ la alveno de la usona armeo al Eŭropo. Tia situa-
cio montris alian rezulton de la milito, unu alian el la
multaj ne atenditaĵoj de la disvolviĝo de tiu konflikto:
la tiama Germanio estis tuta alia afero ol tiu de la lando
kiu estis komencinta la militon en 1914; ĝi fariĝis
militista diktaturo kun alvokiĝo konkeri imperion en la
easto, io kio inspirus la postajn planojn de Hitlero.
Unu jaron antaŭ la eniro de Usono en la milito la milit-
ista povo de tiu granda lando estis ankoraŭ sensignifa.
Ĝia regula armeo nombris nur 130.000 homojn kaj es-
tis malbone ekipita kaj nesperta pri la moderna milito.
La aerforto konsistis el eskadrono da malnovaj aviad-
iloj. Ĝi apenaŭ disponis je tankoj kaj havis malmulte
da moderna artilerio. Tamen la mararmeo estis konsi-
derinda kaj kelkaj el ĝiaj kiras-ŝipoj kunlaboris kun la
brita mar-ameo en la operacioj en la Atlantiko. La unua
tasko estis rekruti, trejni kaj ekipi armeon por ĝin sendi
al Eŭropo kaj tiucele la Prezidento Wilson tuj dekretis
la devigan militist-servon. Dume oni entreprenis la
rekonvertadon de la usona industria kapablo al la
pormilita produktado. La Parlamento koncedis al la
prezidento grandan ekonomian povon. Komence la in-
terveno de la usonaj fortoj en Francio estis malgrava.
La usona ĉefkomandanto, John Pershing, decidis ke
siaj trupoj ne ekbatalus dum li ne havus sub liaj or-
donoj unu milionon da soldatoj. Fine de la milito, pli ol
du milionoj da usonaj soldatoj estis alveninte al Fran-
cio kaj tie ili decide rolis en la venko sur la germanoj.
Iliaj perdoj estis 50.000 homoj.
En januaro de 1918, la prezidento Wilson prezentis
siajn ambiciajn ideojn por la paco. Lia propono en-
havis 14 punktojn malpermesante la sekretan diploma-
tion, la doganajn barojn kaj la amasan armil-produkt-
adon. Aliaj disponoj de tiu dokumento estis la navigad-
libereco kaj la rajto je mem-determino de ĉiuj popoloj.
40
Wilson postulis ankaŭ establon de iu «ĝenerala asem-
bleo de la nacioj». La germanoj, kiuj ankoraŭ konfidis
atingi venkon, rifuzis la ideojn de la usona prezidento.
Kun Rusio for el la milito, Italio nekapabla plu batali
kaj sen ia ajn sukcesa repaciganto, la okcidenta fronto
nepre fariĝis la loko de la fina interfrontiĝo. Post la ba-
taloj de la antaŭa vintro en Passchendaele kaj Cambrai,
98 francaj kaj 57 britaj divizioj staris kontraŭ 171 de
Germanio. Tamen la Aliancanoj estis pli forte armitaj
ol la germanoj; ili disponis po 1.084 mitraloj por ĉiu
divizio dum Germanio havis nur 324; 18.500 kanonojn
kontraŭ nur 14.000, 800 tankoj kontraŭ 10 de Germa-
nio, 100.000 kamionoj kontraŭ nur 23.000. Rifuzinte la
eblecon je pactraktado, kaj multe pli tiu de senkondiĉa
kapitulacio, al Germanio restis du opcioj. Estis pri-
konsiderata unu el ili: Post la sendo ŭesten de la trupoj
venintaj el la rusa fronto ili povus esti uzataj defensive
kun paco-propono alloga por nur unu el la malamikaj
potencoj. Al Francio povus
interesi koncesiojn pri Alza-
co kaj Loreno. Sed Luden-
dorff rifuzis ĉi tiun alterna-
tivon konsiderante la bal-
daŭan usonan intervenon en
la milito kaj la britan blo-
kigon ĉar tiuj faktoroj lon-
gatempe certigus nepran
venkon de la Aliancanoj.
Do, la germana ĉefkomand-
anto decidis uzi la fortojn
venintajn el Rusujo por atin-
gi militan venkon en la fran-
ca fronto. Oni pretigis speci-
alajn taĉmentojn de sturm-
trupoj kapablaj batali sen
flanka apogo nek artileria
helpo; se ili trovus reziston,
ilia misio estus daŭre avanc-
adi ĝis la malamika arier-
gardo lasante la reziston por
la regulaj trupoj. Krome oni
perfektigis la sistemon de
bombardado de venenaj ga-
soj. La loko elektita por la germana atako estis Saint-
Quentin celante meti kojnon inter la britaj kaj la fran-
caj fortoj tie starigitaj. La germana ofensivo komenc-
iĝis en monato marto per terura artileria bombardado
sur la britaj trupoj. En la nordo la angloj rezistis sed
sude ili devis retiriĝi al Amiens. Dum la unuaj del
tagoj la germanoj avancadis 80 kilometrojn kaj preskaŭ
sukcesis rompi la kontakton inter la britaj kaj la francaj
fortoj. Kvankam oni sendis helpo-trupojn por ŝtopi la
breĉon, la germanoj avancis ĝis iu distanco de 100
kilometrojn el Parizo kaj de tie ili povis bombardi 44-
foje la francan ĉefurbon kaj okazigi centojn da homaj
viktimoj. La Aliancanoj nomumis novan ĉefkomand-
anton, la marŝalo Ferdinand Foch, kiu sukcesis haltigi
kaj poste inversigi la germanan atakon. La perdoj de la
germanoj kaj la Aliancanoj estis similaj, proksim-ume
milion-kvarono da homoj. Tuj fininte ĉi-tiun ofensivon
la germanoj entreprenis novan pli norde, en aprilo, en
Ipro, celante atingi, tra Flandrio, la havenojn de la
Kalezo-markolo. En ĉi tiu batalo tre estis implikita la
portugala ekspedicia trup-unuo kiu troviĝis tie ekde la
antaŭa jaro post la milit-deklaro de Portugalio al
Germanio en 1916. Pro ĝia nesufiĉa preparo por la
moderna milito, tiu portugala korpuso suferis grandajn
perdojn la 9an de aprilo kaj devis esti translokita al la
ariergardo. La britoj devis cedi parton el la tereno pene
gajnita dum la batalo de Passchendaele. La germanoj
alvenis ĝis nur 35 kilometroj el Dunkirko, la ĉefa
haveno de la mar-kolo. Por plifortigi tiun flandran
linion estis necese sendi tien kromajn 10 francajn
diviziojn. Sude de tiu fronta sektoro la britoj tre pene
sukcesis kapti la urbon Amienon. La germanoj potence
reagis kaj kaptis la urbeton Viller-Bretonneux distance
16 kilometrojn de Amieno, sed sekvinttage aŭstraliaj
trupoj reprenis ĝin kaj tio metis finon al la germana
impeto. Ludendorff devis
meti finon al la ofensivo; la
havenoj de la mar-kolo res-
tis sub brita kontrolo spit’ al
la perdo de 109 miloj da
germanaj soldatoj. Enormaj
estis ankaŭ la perdoj de la
aliancanoj: 76.000 britoj,
35.000 francoj kaj 6.000
portugaloj. Sed la germana
ĉef-komandanto ne rezigna-
ciis kaj planis novan ofensi-
von, 40-kilometrojn larĝa,
laŭlonge de la rivero Aisne,
inter Soissons kaj Reims. Ĉi
tiu nova kaj lasta germana
ofensivo komenciĝis en mo-
nato majo. Post rompi la
fronton, la germanoj trans-
iris la riveron kaj avancis di-
rekte al la Marne-rivero.
Dum la sekvintaj tagoj la
germanoj avancis 64 kilo-
metrojn alvenante ĝis malpli
ol 100 kilometrojn el Pa-
rizo. Sed tiam la germanaj trupoj troviĝis jam distance
144 kilometroj de ĝiaj fervojaj linioj kaj devis operacii
sen regula provizado de nutraĵoj, akvo kaj municio. La
celoj kapti Parizon kaj/aŭ forpeli la britojn al la maro
fiaskis. La germana avanco estis fine haltigita en Cha-
teau-Thierry meze de julio far la francoj kaj la uson-
anoj. Tiam Foch ordonis amasan kontraŭatakon kiun
signis la komenciĝon de la germana retiriĝo.
Post la
perdo de duonmiliono da homoj en la tri ofensivoj de ĉi
tiu jaro
kaj tre malgrandigita proviz-kapablo, la spirit-
forto de la germana armeo disfalis. Male, en la flanko
de la Aliancanoj, per la alveno de 300.000 usonaj sol-
datoj ĉiumonate kreskis la sento pri baldaŭa fina ven-
ko kaj fine de aŭgusto la iniciativo estis tute ilia. Ili
sukcesis rompi la germanan fronton per la uzado de
tankoj kaj operaciante en serio da interkonektitaj ofen-
sivoj. Sen troa perdo siaflanke, la Aliancanoj devigis la
41
germanojn retiriĝi denove malantaŭ la linion Hinden-
burg kie estis startinte la ofensivo de 1918. La 12an de
septembro la usonanoj atakis la elstarangulon sude de
Verduno kaj kaptis 15.000 prizonulojn kun perdo de
nur 7.000 homoj. Tiam komenciĝis la fina ofensivo.
Sude, la francoj kaj la usonanoj atakis laŭlonge de la
Mosa-rivero kaj tra la arbaro de Argonne dum en la
nordo la britoj kaj la kanadanoj reigis la atakadon en la
elstarangulo de Ipro. La batalo en la sektoro de Ar-
gonne estis granda trivo-kampanjo kiun la usonanoj
povis elteni sed jam ne plu la germanoj. En tiu batalo
intervenis 22 usonaj divizioj, 324 tankoj kaj 840 avi-
adiloj. Tial ke la pinĉo-forma moviĝo minacis ĉirkaŭi
la germanajn trupojn, ĉi tiuj devis retiriĝi. La Alianc-
anoj kaptis la Hindenburg-linion kaj Ludendorff ko-
mencis kulpigi la politikistojn kiuj perceptis ke estis
necesa iu armistico.
Ankaŭ en aliaj frontoj la afe-
roj disvolviĝis domaĝe por
la koalicio de la centraj im-
perioj. Tial ke, okaze de la
printempa ofensivo de la
germanoj en Francio oni de-
vis tien transloki britajn
fortojn el Palestino, Allen-
by devis atendi ĝis septem-
bro por entrepreni la opera-
ciojn kontraŭ la turkoj. Tiam
li reigis la ofensivon kaj
atingis gravan venkon apud
la antikva fortreso de Meg-
gido kio permesis al li rapi-
de avanci direkte al Damas-
ko kaj kapti la urbon Alep-
pon. La antaŭan jaron, pro-
fitante la rusan ĥaoson, la
turkoj estis lanĉintaj ofensi-
von en la Kaŭkaso. Ili trovis
tie malgravan reziston far la
armeo de armenianoj kaj ru-
soj kaj kaptis la urbon Erzu-
rumon. La germanoj timis
ke la turka avanco igus ke la
rusoj revenu militi kaj por tion eviti ili sin oferis kiel
peranto por krei la sendependan ŝtaton de Gruzio sub
germana kuratoreco kaj protekto. La turkoj protestis
sed ne defiis tiun interakordon kaj adresiĝis al la nafto-
produkta regiono de Bakuo, en la Kaspia maro. Usono
ne akceptis la britan planon kontroli la kreadon de iu
armenia ŝtato. Sen internacia protektanto tiu ŝtato re-
zultis neebla.
Dume en la balkana regiono disfalis la bulgara rezisto.
En la batalo de Kebar la serboj rompis la bulgarajn
liniojn kaj ĉi ties registaro kapitulacis, kio permesis al
la britaj trupoj en Saloniko adresiĝi al Istambulo. La
turkoj estis kuraĝe batalinte sed ne povis kontraŭfronti
la trupojn de la Aliancanoj kiuj avancadis nehaltigeblaj
en ĉiuj frontoj. La turka registaro sin vidis devigata ka-
pitulaci, kaj la 30an de oktobro estis subskribita, en la
insulo Lemnos, la armistico per kiu la turkoj rezignis la
fortresojn kaj permesis al la Aliancanoj kontroli la
mar-vojojn de Dardaneloj kaj Bosforo.
Siaflanke al la italoj estis necesa ia venko por forviŝi la
honton de Caporetto kaj kapabli ludi ian rolon en la
pac-traktado. En oktobro de 1918, subkomande de Ar-
mando Diaz kaj kun la apogo de britaj kaj francaj tru-
poj, la italaj armeoj entreprenis ofensivajn operaciojn.
La aŭstrianoj, kvankam tiam jam ne havis germanan
apogon, firme rezistis, sed fine ili devis retiriĝi de la
Piave-rivero al la Tagliomento-rivero, kie poste la
fronto disfalis kaj devis retiriĝi al Vittorio-Veneto, kie,
finfine, la italoj atingis decidan venkon per la kapto de
30.000 aŭstriajn prizonuloj venĝante tiele sian fiaskon
en Caporetto. La aŭstro-hungara registaro mendis ar-
misticon, kiun oni subskribis la 4an de novembro.
Dum tiuj monatoj de 1918 kiam la germanaj armeoj
senĉese suferadis malvenkojn, la ekonomia ĥaoso kaj
la politikaj perturboj pli-
grandiĝis en la lando. Kro-
me, baldaŭ etendiĝis tra Eŭ-
ropo grava epidemio de gri-
po kiu okazigis milojn da
viktimoj. En unu sola tago
en septembro mortis en Ber-
lino ne malpli ol 1.700 per-
sonoj. La 28an de tiu mona-
to Ludendorff agnoskis an-
taŭ la germana registaro ke
la milito estis perdita kaj ke
estis necesa iu armistico, sed
kulpigante pri la malvenko
liaj subulojn kaj la landan
mar-armeon. La Aliancanoj
rifuzis intertrakti kun la ger-
manaj militistaj lideroj, kaj
pro tio estis nomumita kan-
celiero la princo Max von
Baden, iu liberalulo kun tre
bona reputacio kiu intencis
pactrakti kun Usono surbaze
de la 14 postuloj de la Prezi-
dento Wilson. La respondo
de la usona ŝtatestro estis
postuli la germanan retiriĝon el la okupitaj teritorioj
kaj insisti ke li ne pactraktus kun la kajzero. Kvankam
Ludendorff plu volis milite rezistti, Von Baden pro-
ponis al la Kajzero ke li abdiku, sed ĉi tiu rezistis kaj
dume Ludendorff profitis la okazon por sin senkulpigi
kulpigante la politikistojn pri la malvenko. Tiam aperis
la fama frazo «surdorsa ponard-piko» kiu de tiam ludis
gravan rolon en la disvolviĝo de la germana revenĝ-
emo kiu generis la naziismon. La ideo kiun enportis tiu
frazo estis ke la socialistoj, la liberalistoj kaj la judoj
alprenis la politikan povon kaj malfermis la pordon al
la malamikoj de la lando. Tiu legendo enradikiĝis en la
menson de la germanoj preparante la terenon por la
politikaj eventoj de la sekvaj jardekoj kaj por dua
mondmilito post dudek jaroj.
La kajzero Vilhemo la 2-a devis konstati ke unuafoje
post pli ol unu jarcento Germanio perdis unu militon
42
kaj ke tio alportis la finon de lia reĝado. Ja, la inter-
traktado de la armistico kun la Aliancanoj postulis la
ĉeson de monarkio en Germanio. Iu revolucia procezo,
sufiĉe simila al tiu de Rusio, kondukis al la proklam-
ado de la Respubliko. Post lia abdiko, la kajzero ekzil-
iĝis en Nederlandon. Simila politika renversiĝo okazis
en la Aŭstro-hungara imperio: la Nacia Asembleo
proklamis la Respublikon en Vieno. En Prago, la 29an
de oktobro estis proklamita la Ĉeĥoslovakia Respubli-
ko, naskiĝis ankaŭ iu hungara ŝtato kaj ekkonkretiĝis la
formado de Jugoslavio. La 7an de novembro la germ-
anaj delegitoj kaj tiuj de la Aliancanoj kunvenis en iu
fervoja vagono proksime al Compiègne por precizigi la
detalojn de la armistico. Sed kiel kutime okazas en tia-
specaj intertraktadoj, estis nenia interakordo sed la nu-
ra esprimado de la postuloj kaj altrudoj de la venkintoj
(Ve a la venkitoj!). Oni donis al la germanoj nur 72
horojn por akcepti la packondiĉojn: retiriĝo el la teri-
torioj okupitaj de Germanio, eĉ tiuj de Rusujo, trans-
dono de 5.000 kanonoj, evakuado de la maldekstra
flanko de la Rejno-rivero, malpermeso fari detruaĵojn
en la francaj teritorioj evakuitaj, redono de 5.000 loko-
motivoj kaj 15.000 vagonoj samkiel aliaj dummilitaj
rabaĵoj, kapitulaco de la germana mar-armeo… Pli
postulemaj pri tiuj kompen-
soj estis la francoj ol la bri-
toj kaj la usonanoj. La ar-
mistico komenciĝis la 11an
de novembro 1918, 1.597 ta-
gojn post la morto de la ar-
kiduko Francisko-Ferdinan-
do en Sarajevo.
Dum en la batalintaj landoj
oni festadis la finon de la
konflikto, en iu germana mi-
litista hospitalo la kaporalo
Adolf Hitler estis malben-
ante la humiligon de Germanio kaj revante la rolon
kiun li povus ludi por la refortiĝo de tiu lando. Lia re-
venĝemo estis kontaĝita dum la sekvaj jaroj al multaj
germanoj. Post la milito, la “interakordita” paco kaj la
ekonomia krizo certigis ke la ĥaoso kaj malstabileco
fariĝu la natura situacio de la mondo. La antaŭmilita
stabileco estis enuo-kialo por multaj personoj, sed post
1918 la ĥaoso kaj necerteco igis ke la ordo kaj la sta-
bileco rezultu tre alloga por multaj personoj, kio estis
poste profitita de la radikalaj movadoj de ekstrem-
dekstraro.
Inter majo de 1919 kaj aŭgusto de 1920 oni subskribis
la plej gravajn traktatojn inter la batalintaj landoj. La
ĉefa el ili estis tiu de Versajlo la 18an de majo de 1919,
kiu estis trudita al Germanio kaj per kiu oni atingis,
laŭsupozite, la milit-finon kaj la alvenon de la paco.
Estis gravaj ankaŭ la traktatoj de Saint-Germain kaj
Trianon, subskribitaj la 10an de septembro de 1919 kaj
4an de junio de 1920, truditaj, respektive, al Aŭstrio
kaj Hungario, kaj kiuj signis la politikan nuligon de la
Aŭstria-Hungaria imperio. En aŭgusto de 1920 oni
subskribis la traktaton de Sevres kiu, kune kun tiu de
Neŭlly, de 1919, finkompletigis la dismembriĝon de la
Turka imperio, dum Sirio restis sub la kontrolo de
Francio kaj Palestino kaj Irakio subkontrole de Britio.
Por certigi la pacon naskiĝis, laŭ propono de la usona
prezidento Wilson, la Asembleo de Nacioj, kiu havis
sian sidejon en Ĝenevo (Svisio) kaj pluvivis ĝis la jaro
1945. Ĝi atingis sukceson en iuj konkretaj aferoj, sed
fiaskis en la celo certigi pacan tutmondan ordon.
Bilanc-maniere, ni povas konkludi ke la venko de la
venkintoj tiel estis multekosta kaj amara kiel la mal-
venko de la venkitoj. La fina rezulto de la milito estis
plena je ne-atenditaĵoj. Plenumiĝis neniu el la celoj de
la batalintoj de ambaŭ interkontraŭantaj blokoj. La
konflikto okazigis ekonomiajn perturbojn, socian mal-
bonstaton kaj ian pliiĝon de la priideologia aktivismo
kiu erodis la bazon de la eŭropa liberalismo. Jam an-
taŭ 1914, la hegemonio de la regantaj elitoj troviĝis
subminace: la ekonomia modernigo, la industriigo kaj
la sekularigo estis renversigante la tiaman politikon kiu
estis elitisma kaj klientisma. Pli ol milito inter nacioj,
tiu konflikto estis kontraŭfrontiĝo inter la malnova
mondo agonianta kaj la nova ankoraŭ ne naskiĝinta. La
fino de la milito surprizis la Aliancanojn sen ia ajn or-
ganizita plano por la paco, kio efikis malfavore sur la
posta rezulto de la afero. Estis sufiĉe da malakordo in-
ter la venkintaj potencoj pri
la puno kiun oni devus altru-
di al la germanoj. Speciala
kazo estis tiu de Italio kiu,
estante inter la venkintoj,
konsideris ke ĝi estis traktita
kiel venkita. Ĉi tiu cirkons-
tanco estis kaŭzo de la posta
apero kaj progreso de la fa-
ŝisma movado de Mussolini,
alia grava neatenditaĵo kiu
tre kondiĉiĝos la karakteron
de la postmilitaj okazintaĵoj
kaj la evoluon de la situacio en Eŭropo.
Revenante al la sekvoj de la Granda Milito, pli notinda
fakto estis la granda detruo kiun tiu konflikto okazigis,
ĉefe en Eŭropo. Oni kalkulas ke mortis, sekve de la mi-
litaj operacioj, preskaŭ 9 milionoj da homoj, plejparto
el ili en Rusujo, Germanio kaj Francio, kaj krome estis
kvin milionoj da vunditoj, el kiuj multaj el ili restis
dumvivaj mutilitoj, kaj dum la militaj jaroj tre mal-
grandiĝis la nombro da naskiĝintoj.
La militaj jaroj lasis tre damaĝita la eŭropan ekono-
mion kaj la unuaj postmilitaj jaroj karakteriziĝis pro ia
krizo je subproduktado, elĉerpiĝo de la stokoj de krud-
materialoj, manko je kemiaj sterkoj, eluzo aŭ eldetruo
de mekanismaj ekipaĵoj, senorganizo de la transport-
ado kaj malabundo je labor-fortoj.
Eble la plej neatendita rezulto de la milito estis la pro-
funda transformiĝo de la politika mapo de Eŭropo kaj
Mez-Oriento. Disfalis kvar grandaj imperioj: Aŭstrio-
Hungario, Germanio, Rusio kaj Turkio, kaj el iliaj te-
ritoriaj perdoj formiĝis novaj landoj. Germanio devis
cedi al Francio la regionojn de Alzaco kaj Loreno, al
Polujo la prusajn provincojn kun pola loĝantaro, al
Danlando la regionon de Schlesweig, kaj al Belgio la
43
etajn teritorioj de Eŭpen kaj Malmedy. Rusio definitive
forlasis ĝiajn polajn teritoriojn kaj ankaŭ la baltajn lan-
dojn: Estonio, Latvio kaj Litovio. El la dispartiĝo de la
eŭropaj imperioj naskiĝis naŭ novaj landoj, tio estas,
krom la jam menciitaj, ankaŭ: Polujo, Danlando, Ĉeĥo-
slovakio, Aŭstria Respubliko, Hungario kaj Jugoslavio.
Sufiĉas kompari la ĉi-ĉapitran mapon de la milita re-
zulto kun tiu de antaŭ la konflikto, kiu aperas en alia
ĉapitro de ĉi tiu raporto, por konstati kiom multe ŝanĝ-
iĝis la politika geografio de la kontinento okaze de la
Granda Milito.
Neniel povis imagi, en 1914, la regantoj
de la landoj tiam ekmilitantaj, ke tia estus la rezulto de
ilia iniciato. Se la venkitaj imperioj disfalis kaj mal-
aperis, ankaŭ por la venkintaj potencoj estis ruiniga la
milita rezulto. Ni jam vidis la kazojn de Italio kaj Ru-
sio, sed ankaŭ por Britio kaj Francio la afero estis do-
maĝa: iliaj koloniaj imperioj komencis dekadenci tiam.
Se la militaj rezultoj ne povis esti antaŭvidataj en 1914,
la rezulto de la paco komenciĝinta en 1918 estis tute
alia ol pensinte tiam. Ja, estis kutima diraĵo, jam ekde
la milito mem, ke tiu konflikto estis la milito kiu metus
finon al ĉiuj militoj. Tamen, post nur 21 jaroj komenc-
iĝis dua mondmilito, kaj en la periodo inter ambaŭ
konfliktoj estis aliaj lokaj militoj, iuj el ili tre gravaj,
kiel la hispana civil-milito. Kaj la semoj de ĉiuj ĉi
postaj konfliktoj estis metitaj ĝuste en la pac-traktado
de 1918. La disponoj de Traktato de Versajlo provokis
la venĝemon de la popoloj de la mutilitaj imperioj kaj
la venkitaj landoj. La popolaj sentoj de frustracio kon-
kretiĝis en du politikaj movadoj respektive interkon-
traŭantaj: la faŝismoj kaj la socialistaj reĝimoj kiuj
aperis subinflue de la Revolucio kiu venkis en Rusujo
en 1917.
Rimarkindas ke, mondskale, la Unua Mond-Milito
konfirmis la progresivan dekadencon de la eŭropa ok-
cidento kaj la definitivan promociiĝon de du novaj po-
tencoj: Usono kaj Japanio; tio estas, la transiron de la
gravito-centro for de Eŭropo. Usono, provizinto de la
interbatalantoj dum du jaroj kaj duono, plikreskigis la
ritmon de sia industria provizado kaj kvarobligis la to-
nelaron de sia komerca ŝiparo, atingante dum la milito-
daŭro ian pluson de la Bilanco pri Komercado egala al
tiu de la tuta periodo inter 1787 kaj 1914. Ĝi posedis
tiam, fine de la milito, duonon el la tutmondaj rezervoj
el oro kaj estis pruntinta al Eŭropo 10.000 milionojn da
usonaj dolaroj.
En Eŭropo, la milito sukcesis detrui por ĉiam la bazojn
de la politika ekvilibro de la kontinento. Celante inter-
preti la koleron de la germanoj kiel atesto de sia venko,
la Aliancanoj ne perceptis ke ili estis perdante la pacon
en la sama momento kiam ili estis gajnante la militon.
Verdire, la milito finiĝis laŭ la eble plej malbona ma-
niero. La germanoj ne agnoskis sian malvenkon. La us-
onanoj insistis ke la venko estis sia kaj, tamen, la uso-
naj izolistoj rifuzis ratifi la pactraktaton. La francoj in-
sistadis ke la venko estis nur sia, dum la britoj venis al
la konkludo ke la tuta konflikto estis senutila kaj kri-
ma. La Aliancanoj penis trafi kontraŭdirajn celojn; pu-
ni agreseman malamikon dum oni intencis kvietigi ĝin,
atingante neniun el ambaŭ celoj. La armistico de 1918
metis finon al la arma konflikto, sed en la mondo pre-
zentiĝis ia nova tipo je ideologia interbatalado. Post
sukcesi en Rusio, la komunismo komencis etendiĝi tra
tiuj socioj desperitaj far la milito, komenciĝante tiele la
plej intensa periodo de revolucia aktivado travivinta en
Eŭropo ekde 1848. La jaroj de mizero stimulis la revo-
lucian aktivismon, kondukante al la disfalo de la for-
moj de elitisma politiko kiuj estis validaj ĝis tiam.
