23
Komence de 1915, post pli ol kvin monatoj da milit-
ado, la situacio iome estis stagnita. Tiam jam neniu
pensis, kiel en aŭgusto, ke la milito estus mallonga.
Sed alia mito estis naskiĝanta: ke tiu milito metus fi-
non al ĉiuj militoj. Post kelkaj jardekoj oni konstatus
ke ankaŭ ĉi tio ne estis vero, sed tio temas pri alia
historio…
En la bataloj de la antaŭaj monatoj, Germanio ne
sukcesis venki per la Plano de Schlieffen, sed ĝi kon-
servis la strategian iniciativon tiel en la easto kiel en
la ŭesto. Pro la venko de la rusoj kontraŭ la aŭstroj
en septembro, Falkenhayn timis ke Aŭstrio-Hungario
estus tro malforta por batali sola kontraŭ Rusio. Tial
li translokis fortojn el la franca fronto: post atako
kun venenaj gasoj sur Ipro, la 22an de aprilo, li reti-
ris el tiu fronto 11 diviziojn. Tiam la uzado de tia ga-
so estis ankoraŭ en la eksperimenta fazo. La Alianc-
anoj improvizis maskojn kaj la atakoj per gasoj far-
iĝis karakteraĵo de la milito. En la orienta fronto Fal-
kenhayn planis ofensivon kontraŭ la pola Rusio. La
generalo August von Mackensen gvidis la aŭstrian
ofensivon en la ŭesto, en Galicio, kaj Hindenburg
atakis en la nordo, al Kovno.
La 2an de majo la germanoj entreprenis ofensivon en
la easto de Krakovo. Post intensa bombardado la ger-
manaj soldatoj ricevis ordonon ataki kaj daŭre avanci
cele rompi la rusajn liniojn. En ĉi tiuj, unu el ĉiu tria
soldato ne estis konvene armita kaj la tranĉeoj ne es-
tis sufiĉe profundaj. La falo de la Deka Korpuso kaŭ-
zis kolapson de la rusa fronto. La retreto, en ordo en
iuj lokoj, estiĝis senorda diskuro en aliaj. La aŭstroj
rekuperis la fortreson de Przemśyl la 3an de junio kaj
Lemberg-n la 22an. Tiam Falkenhayn ordonis ke
Mackensen adresiĝu norden. Varsovio falis la 4an de
aŭgusto kaj, poste, okazis same al la fortikigita urbo
Brest-Litovsk. En la nordo, Hindenburg kaptis Kov-
non. La germanoj komencis ĝeneralan ofensivon kun
ok armeoj laŭlonge de pli ol mil cent kilometroj de la
orienta fronto.
Fine de tiu kampanjo la rusaj linioj estis retiriĝintaj
preskaŭ okcent kilometrojn easten favore al la ger-
manoj. Ĉi tiuj okupis grandan parton el la pola Rusio
kaj estis atinginte milionon da kaptitoj kaj okaziginte
plian milionon da perdoj al la rusoj. Por la germanoj
ĉi tiu estis la plej sukcesa kampanjo de la milito. La
perdo je prestiĝo estis ruiniga por la caro. Ĉefe post
ĉesigi la grandan dukon Nikolaon kaj anstataŭi lin
kiel cef-komandanto. Temis pri tasko kiu tre preter-
pasis lian kapablon, ĉar la caro sciis nenion pri mili-
taj aferoj. Krome la eraro estis enorma ĉar de tiam la
malvenkoj kiuj okazus restus ligita al la monarko
endanĝerigante la supervivadon de la reĝimo.
Grava ŝanco por la Aliancianoj en 1915 estis la eniro
de Italio en la militon iliafavore, kvankam tiu lando
estis ligita al la centraj potencoj per iu traktato. Ta-
men la primilita situacio de la italoj estis vere fuŝa.
El ĉiu milo da italoj, 330 estis analfabetoj (220 en
Aŭstrio-Hungario, 68 en Francio kaj nur unu en Ger-
manio). Krome ili havis nekapablajn generalojn kaj
la cetero el la armea personaro ne estis multe pli bo-
na. Italio celis atingi per la milito teritoriajn gajnojn
koste de Aŭstrio-Hungario. La itala ĉef-komandanto,
Luigi Cardona, kun la apogo de kelkaj politikistoj,
opiniis ke la milito estus konvena okazo por “reku-
peri” teritoriojn kiujn ili konsideris italaj.
Kvankam Italio deklaris la militon al Aŭstrio-Hunga-
rio la 24an de majo de 1915 la militado kontraŭ Ger-
manio ne komencis ĝis la mezo de 1916. Laŭteorie,
la itala armeo troviĝis en pli favora situacio. Ĝi po-
vus koncentrigi konsiderindan forton de 900.000 ho-
moj kontraŭ unusola malamiko: Aŭstrio-Hungario,
dum ĉi tiu devis batali samtempe kontraŭ Serbio kaj
Rusujo. Sed, eble neniam iu ajn lando eniris en mili-
ton tiel malbone preparita kiel Italio en la Unuan
Mond-Militon. La oficiroj, plejparte el la nordo de la
lando, brutale traktadis la soldatojn kiuj estis plej-
parte el la sudo. Male ol tio okazanta en aliaj frontoj,
ĉiuj etniaj grupoj de la Aŭstro-Hungria Imperio unu-
iĝis por batali kontraŭ la italoj. La komandanto de tiu
fronto estis la generalo Svetozar Boroevic, iu kroato
tre kapabla. Komence de la kampanjo, Cardona kun
siaj 35 diviziojn tre superis la aŭstrianojn, tamen ĉi
tiuj ĝuis la avantaĝon okupi la plej altajn zonojn de
la tereno kaj disponis je pli supera artilerio. Cardona
havis nenian militan sperton, kaj li estis difinita kiel
aroganta kaj paranoja. Li organizis ofensivon apud la
rivero Isonzo. Ekde 1915 al 1917 la milito inter italoj
kaj aŭstro-hungaroj konsistis el serio da sangaj bata-
loj laŭlonge de la rivero. En la unua el tiuj bataloj, en
junio de 1915, la itala ofensivo konkeris iom da te-
ritorio sed perdis 15.000 homojn kaj ne sukcesis
rompi la aŭstriajn liniojn. Tiujare estis kromaj tri ita-
laj ofensivoj kiuj kostis al tiu lando 230.000 perdojn.
La tria Isonzo-batalo daŭris ĝis novembro kaj el ĝi
rezultis nenia utilo por Italio. La kvara batalo daŭris
de la 10-a de novembro ĝis 2-a de decembro. Fine la
neĝo kovris tiun zonon kaj la operacioj estis suspen-
ditaj ĝis la printempo de 1915. En ĉi tiu jaro estis
pluaj kvar bataloj en ĉi tiu fronto sen iu klara venk-
into. En 1916 kaj 1917 okazis pluaj kvin bataloj; en
la lasta, la dekunua, la italoj atingis sufiĉe da sukceso
por ke la aŭstroj petu helpon al la germanoj.
Alia eŭropa lando kiu eniris en la militon en 1915 es-
tis Bulgario, post prikonsideri dum iom da tempo al
kiu bloko ĝi aliĝus. Fine sin decidis favore al la cen-
traj imperioj, kiuj ofertis al ĝi pli konvenajn kondi-
ĉojn. La germanoj pensis ke la kapitulaco de Serbio
devigus Rusujon peti la pacon. La aŭstraj kaj germa-
24
naj fortoj transiris la Danubon inter la 7-a kaj 9-a de
oktobro, momento en kiu okazis ankaŭ la falo de
Belgrado. La 25an de novembro la serba armeo estis
ĉirkaŭita en Kosovo. Fine de 1915, atakataj de la
lokaj triboj, de la aviadiloj de la malamikoj kaj de
tifo-epidemio, 140.000 serboj alvenis al la marbordo
kaj estis poste evakuitaj pere de ŝipoj de la Alianc-
anoj al Korfuo-insulo. El la 420.000 homoj de tiu ar-
meo, 94.000 estis mortintaj aŭ vunditaj kaj aliaj
170.000 estis kaptitaj aŭ malaperintaj. Mortis ankaŭ
multaj civiluloj; la serboj estis, inter ĉiuj militantoj,
tiuj kiuj, proporcie, plej suferis dum ĉi tiu Granda
Milito.
Ĉi tiu milito, kiel vidite, komenciĝis per incidento en
Balkanio kiu baldaŭ kontraŭfrontigis la interesojn de
de la eŭropaj potencoj. Poste aldoniĝis aliaj landoj
kiuj emis atingi profiton el ĝi. Sed fariĝis monda
milito pro la fakto ke la batalantaj potencoj estis
ankaŭ koloniaj imperioj kun teritorioj en Azio kaj
Afriko. Germanio havis malmultajn koloniojn kaj
krome ĝi ne povis defendi ilin ĉar ne disponis je po-
tenca mar-armeo. Male, Britio kaj Francio povis fari
rekrutadon en siaj kolonioj ne nur por konkeri la ger-
manjan sed krome por batali en la eŭropaj frontoj.
Aliaj landoj, kiel Japanio,
Aŭstralio kaj Nov-Zelando
intervenis en la milito favo-
re al la Aliancanoj cele par-
topreni en la dispartiĝo de
la germanaj posedaĵoj. Ja-
panio atakis la germanajn
koloniojn en Azio kaj estis
konkerintaj ilin jam antaŭ
la finiĝo de 1914. En Kiao-
chow (Ĉinio) tri mil ger-
manoj batalis kontraŭ kvin-
dek mil malamikoj kaj de-
vis kapitulaci la 5an de no-
vembro. Germanio ankaŭ
ne povis eviti ke iu nov-zelanda forto kaptu Samoon
kaj ke iu aŭstralia bataliono konkeru Nov-Gvineon.
Alia lando implikita en la konflikto, estis Turkujo.
Ekde la revolucio de la «Junaj Turkoj» kiuj renvers-
is la sultanon Abdulon, komenciĝis naciisma regene-
riĝo subgvide de Enver Bey kiu celis revivigi la
otomanan imperion. La grandaj potencoj atentis pri
tiu procezo kaj Germanio decidis apogi ĝin kaj en
1913 sendis mision konstituitan de 70 militistoj por
modernigi la turkan armeon. Ambaŭ landoj subskri-
bis la 2an de aŭgusto de 1914 traktaton de reciproka
helpo se Rusio atakus iun el ili. Intencante dekonvin-
ki la turkojn, la Aliancanoj uzadis minacojn kaj ne-
gocadon dum zorgeme observadis la pligrandiĝon de
la germana militista influo en Istanbulo. La 1-an de
oktobro Turkio fermis la Dardanelojn al la internacia
navigado, blokante la ĉefan permaran kunligon inter
Rusio kaj la Aliancanoj. La germanoj akcelis la tur-
kan decidon. La 28an de oktobro du germanaj ŝipoj,
je la dispono de la turkoj, eniris en la Nigran Maron
kaj bombardis la rusajn urbojn Odeso, Sebastopolo
kaj Feodosio. La 5an de novembro Turkio eniris en
militon kontraŭ Britio, Francio kaj Rusio.
En Eŭropo, la maniero militi alprenis ian kuriozan
karakteraĵon nekonatan en antaŭaj militoj: Al la cete-
raj armiloj, kaj ĝuste pro la kreskanta efiko de ĉi tiuj,
aldoniĝis la pioĉoj kaj la ŝoveliloj. Iu enorma kaj
komplika labirinto de tranĉeoj etendiĝis ekde la
Manika Kanalo ĝis la svisia landlimo. Dume, celante
enkonduki esencan ŝanĝon en la blokita situacio de
la milito, la angloj elpensis planon por damaĝi la
strategion de Germanio rilate al ĉi-ties otomanan
aliancanon. La elektita loko estis la turka duoninsulo
Kalipolo, tre malkonata ĝis tiam en Eŭropo sed kiu
fariĝis tre fama pro la granda katastrofo kiun tiu ba-
talo signifis por la Aliancanoj.
La konkero de la Kalipolo-duoninsulo estis interesa
por la brita Alta Komando ĉar ĝi estas konvena loko
por kontroli la Dardanelo-markolon inter Eŭropo kaj
Azio. Oni planis operacion, subkomande de la gene-
ralo Ian Standish Monteith Hamilton, por kontroli
tiun markolon cele malfermi navigadon al Rusujo kaj
helpi ĉi tiun landon por devigi la germanojn retiri
trupojn el la okcidenta fronto. Krom bloki la Dar-
danelo-markolon, Turkujo okazigis aliajn damaĝojn
al la Aliancanoj. Minacante la britajn interesojn en la
persa golfo kaj en la Suezo-kanalo ĝi devigis la
anglojn teni garnizonoj en
Mezopotamio kaj Egiptujo.
Krome, atakante Rusujon
en Kaŭkazio altiris ĉi tien
trupojn kiujn oni povus de-
ploji en Eŭropo. La impro-
vizita turka kampanjo en
Kaŭkazio, per trupoj mal-
bone provizitaj por la vin-
tro, finiĝis per terura mal-
venko. En la batalo de Sari-
kamish la turkoj suferis 81
procenton da perdoj; ĝene-
rale 10 procento da perdoj
estas konsiderata kiel milita
katastrofo. Tiu fiasko provokis la amasan murdadon
de armenoj, kiujn oni akuzis esti nelojalaj al Turkio.
Inter aprilo de 1915 kaj decembro de 1917 preskaŭ
sepcent mil armenoj estis masakritaj en tio kion oni
konsideras la unuan rasmortigon de la 20-a jarcento.
La Dardanelo-kampanjo de la Aliancanoj estis tiel
fuŝe organizita kiel la turka de Kaŭkazio. La brita
Ministrejo pri Milito adoptis ofensivo-planon elpens-
itan de la Unua Lordo de la Admiralitato, Winston
Churchill. Ĉi tiu ordonis bombardi la fortresojn de la
Dardaneloj, kaj tio atentigis la turkojn pri la britaj in-
tencoj, detruante la surprizan faktoron. Post la bom-
bardado, 18 britaj kaj francaj kiras-ŝipoj eniris en la
Dardanelojn la 18an de marto 1915. Tri el tiuj ŝipoj
estis detruitaj kaj pliaj tri restis serioze damaĝitaj pro
turkaj minoj ne detektitaj. La komandanto de la flo-
to, admiralo Robeck, forlasis la operacion, kaj Chur-
chill estis devigita retiriĝi el la Admiralitato.
Oni improvizis tiam planon por elŝipigi trupojn en la
Kalipolo-duoninsulo, norde de la mar-kolo. Hamil-
ton alvenis al Aleksandrio la 24an de marto, kaj la
operacio estis preta la 25-a de aprilo. Por ĝin realigi
li disponis je kvin divizioj, iomete pli ol 75.000
Fronto de la Kalipolo-batalo
25
homoj, 30.000 el ili estis aŭstralianoj kaj nov-zeland-
anoj retiritaj el la franca fronto. La turkoj, kiuj jam
estis bone preparitaj tiam, havis en tiu fronto armeon
je 60.000 homojn sed kun la ebleco rapide pli-
grandigi ĝin se necese. Krome ili estis okupantaj la
holmojn kiuj kontrolas la plaĝojn kaj eblis al ili pere-
igi kvar mil el la 30.000 homoj elŝipiĝintaj. Dum la
sekvintaj monatoj, post intensa pen-batalado, la Ali-
ancanoj estis atingintaj nur etan plaĝo-kapon. La tur-
kaj kontraŭatakoj malebligis plian progresadon. En
aŭgusto, post la alveno de helpo-trupoj, oni efektiv-
igis novan elŝipiĝon en la golfeto Suvlo, iomete pli
norde, sed ĉi tio signifis nenian progreson en la atin-
go de la celo de la operacio. La situacio tiel estis blo-
kita kiel en la okcidenta fronto de Eŭropo. En ĉi tiu
kampanjo la turkoj ĝuis la apogon de la germana ge-
neralo Liman von Sanders kaj iu kapabla turka ko-
mandanto, Mustafa Kemal Atartük, kiu tiam komen-
cis famiĝi kaj poste ludis gravan rolon en la turka
historio. En oktobro Hamilton estis anstataŭita de
Charles Monro, kiu tuj rekomendis evakui la duon-
insulon pro la grandaj perdoj okazantaj en tiu opera-
cio. La Ministrejo pri Mili-
to ne decidis la evakuon ĝis
komence de decembro, ki-
am glacia vintro estis oka-
ziginte pliajn centojn da
viktimoj. Inter la 30-a de
decembro kaj la 8-a de ja-
nuaro, ĉiuj supervivantoj
estis evakuitaj. En la sen-
frukta operacio de Kalipolo
pereis 28.000 britoj, 10.000
francoj, 7.500 aŭstralianoj
kaj 2.250 nov-zelandanoj.
Dume la turkoj perdis
55.000 homojn el siaj plej
bonaj trupoj, sed almenaŭ
ili povis krii venkon. La
sekvoj de ĉi tiu malvenko
de la Aliancanoj, iel, estis
ligataj al la rusa revolucio ĉar pro ilia malkapablo
helpi Rusion, la malsato kaj la malkontento en la
lando kondukus al la falo de la caro.
Post la fiasko de Kalipolo, la Aliancanoj serĉis alian
manieron malfortigi la Centrajn Potencojn. De tiam
ili klopodis impliki Grekujon en la konflikton. La
greka ĉef-ministro, Eleutherios Venizelos, decidis
negoci por eltiri profiton el la partopreno en la mili-
to. Spite al la opono de la greka reĝo kaj multaj
tiulandaj civitanoj, Venizelos konsentis la elŝipiĝon
de anglaj trupoj en Saloniko. Temis pri operacio hel-
pe de Serbio, en kiu patoprenis unu brita kaj tri fran-
caj divizioj plus ia greka alporto. Sed la 5-a de okto-
bro de 1915, dum la deplojado de tiuj trupoj, Venize-
los devis demisii ĉar la reĝo Konstatino, kiu simpati-
is al la prusoj kaj kies edzino estis fratino de la kaj-
zero, sin oponis al la greka partopreno en la milito
kaj volis sin teni neŭtrala. Venizelos adresiĝis al Sa-
loniko kaj tie konstituis disidentan grekan registaron
kiu baldaŭ estis agnoskita de la Aliancanoj. Tamen,
Saloniko ne estis pli ol alia duaranga fronto de la
milito. Tie renaskiĝis la serba nacio kaj la ideo krei
la Jugoslavian ŝtaton.
En junio de 1916, la Aliancanoj decidis ne plu res-
pekti la grekan neŭtralecon kaj blokis la havenojn de
tiu lando. Krome ili minacis ataki Atenon se la reĝo
Konstantino daŭre agadus favore al la germanoj.
Tiam oni devigis la monarkon abdiki kaj li ekziliĝis
en Svision ĝis la fino de la milito. Venizelos revenis
al Ateno kaj ordonis ĝeneralan mobilizon. Fine la
fortoj en Saloniko, subkomande de Franchet D’Espery
lanĉis atakon, kio igis ke Grekujo deklaru militon al
la Centraj Potencoj la 23an de novembro. La bulgara
rezistado baldaŭ disfalis.
Post la retiriĝoj de la Aliancanoj el Kalipolo, la tur-
koj translokis trupojn al sia araba provinco de Me-
zopotamio (nuna Irakio). En 1914 iu angl-hindia for-
to estis sendita al tiu zono por la defendo de la naf-
to-instalaĵoj en la persa golfo kaj bloki la turkan
minacon kontraŭ la Suez-kanalo. Tiam la prinafta es-
plorado estis komenciĝanta en la araba duoninsulo,
sed estis evidente ke ekzistis granda kvanto da ĝi en
Persujo (Iranio). La angl-hindia forto elŝipiĝis en la
kunfluejo de la riveroj Eŭ-
frato kaj Tigriso sen granda
kontraŭ-rezisto. Ĉi tio ku-
raĝigis ĝian komandanton,
Charles Townshend, avanci
internen en la lando tra la
Tigris-rivero kaj kapti la
urbon Kut-al-Amara kaj,
poste ankaŭ Bagdadon.
Dum kvin monatojn, ekde
novembro de 1915 ĝis apri-
lo de 1916, la turkaj fortoj
subgvide de la germana ge-
neralo Kolman von der
Goltz, sieĝis la fortojn de
Townshend. Kun la Tigris-
rivero liadorse, Townshend
havis sub lia komando
11.600 britajn soldatojn,
3.300 el ili nebatalantajn, kaj 7.000 lokajn civitanojn,
kun municio kaj nutraĵoj por sesdek tagoj. En aprilo
de 1916 la sieĝitoj devis manĝi la ĉevalojn, kaj an-
kaŭ opio-lozanĝojn por redukti la malsaton. Fine de
la monato ili kapitulacis antaŭ la turkoj, kiuj forpor-
tis ilin al koncentrejoj en Anatolio. Dum la marŝado
pereis 2.500 hindiojn kaj 1.250 britoj. En la koncen-
trejoj, la supervivintoj estis mistraktitaj, batitaj aŭ
murditaj. El la 13.000 britoj kaj hindioj kaptitaj,
kvinmil pereis sekve de la misaj vivkondiĉoj. La bri-
ta komando ne rezignis la perdon de la kontrolo en
tiu terzono kaj klopodis plibonigi la situacion de la
trupoj kiuj ankoraŭ restis en Mezopotamio. En fe-
bruaro de 1917 nova brita armeo, ĉi-foje konsistanta
el 200.000 homoj, rekaptis la urbon Kut kaj sekvint-
monate Bagdadon.
Por eviti ke la turkoj rekaptu Bagdadon la britoj pre-
paris ekspedicion, subgvide de la generalo Edmund
Allenby, por kontraŭbatali ilin en Palestino. La forto
je kiu disponis Allenby en junio de 1917 konsistis el
veteranaj unuoj de britoj kaj koloniaj trupoj kun
Lorenco de Arabio (centre) kun arabaj tribestroj
26
bona aviadila apogo. Krome, li ĝuis ankaŭ la apogon
de la araba gerila movado organizita de la famkonata
Thomas Edward Lawrence (konata kiel «Lorenco de
Arabio») kaj Sharif Hussein de La Mekko, al kiu oni
faris ambiguajn promesojn de sendependeco por la
araboj. Allenby estis lerninta la lecionon de la milito
en Francio kaj antaŭ la komenco de la operacio en
Palestino li sin provizis je sufiĉe da akvo kaj kurac-
ista servo. Eĉ tiele, ĉi tiu kampanjo estis tre peniga
por tiuj britaj batalantoj, kiuj travivis ĝin kiel senfi-
nan marŝadon kun soifo kaj laceco. La kondiĉoj estis
eĉ pli malbonaj por la turka armeo en Palestino, kiu
disponis je malpli da trupoj kaj ekipaĵo. Tiu avantaĝo
permesis al la forto de Allenby lanĉi ofensivon nor-
den kaj konkeri Jerusalemon en decembro.
Aliflanke, ekde la komenciĝo de la konflikto la Ali-
ancanoj estis decidinte ataki la germanjan posedaĵojn
en Afriko. En aŭgusto de 1914 la germanaj fortoj en
Togo estis devigitaj kapitulaci antaŭ la afrika Okci-
denta Forto de Landlimoj gvidita de britaj kaj francaj
oficiroj. En Kameruno, mil germanoj kaj 300 afrikaj
soldatoj rezistis pli decide, retiriĝante internen en la
teritorio kiam la britoj kaptis la havenojn, la ĉef-
urbon kaj la radio-stacion. Post peniga kampanjo, la
lasta germana garnizono kapitulacis en marto de
1916. En la germana orienta Afriko, la okazaĵoj dis-
volviĝis malsame. Tie la konflikto daŭris ekde la
unua brita atako, la 8an de aŭgusto de 1915, ĝis la
23an de novembro de 1918, kiam jam oni estis sub-
skribinte la armisticon en Eŭropo. Okazis tiele ĉar
tiuj estis la plej valoraj kolonioj de Germanio kaj
troviĝis sub la brila komando de la kolonelo Lettow-
Vorbeck. Kun 2.500 lokaj soldatoj kaj 300 germanaj
oficiroj, li venkis kelkajn britajn kaj hindiajn ekspe-
diciojn, kaptis grand-kvanton da provizaĵoj kaj muni-
ciojn, kaj lideris fajnajn operaciojn de gerila batal-
ado. Fine, Britio estis rekrutinte 30.000 afrikajn trup-
anojn por ĉi tiu kampanjo, el kiuj mortis grand-
kvanto pro la tropikaj malsanoj. Apogante la eŭrop-
anojn, multaj afrikanoj esperis plibonigi ilian situa-
cion. Tamen, kiam la koloniaj potencoj starigis la
devigan rekrutiĝon alvokante la afrikanojn por batali
en la eŭropaj frontoj, okazis ia rezistado kaj aperis
malkontento. Ja, la merkato de sklavoj ne estis tro
malproksima en la tempo kaj en la kolektiva memoro
de la afrikaj popoloj. La milito okazigis la ruinon de
kelkaj afrikaj regionoj kaj semis en la tiean loĝant-
aron la emon je mem-decido.
Nikolao la 2-a, Nikolái Aleksándrovich Románov; (Sankt-Peterburgo, Rusio, 18-a de majo de 1868 –Ekaterimbur-
go, Rusio, 17 de julio de 1918), estis la lasta caro de Rusio. Li estis filo de la caro Aleksandro la 3-a kaj reĝis ekde
la 20-a de oktobro de 1894, ĝis sia abdiko, kadre de la rusa revolucio, la 2-an de marto de 1917. La kronado
de Nikolao la 2-a okazis en Moskvo la 26-an de majo 1896. Ĉi-tago restis en kronikoj ne nur pro la evento, sed an-
kaŭ pro la multaj viktimoj pereintaj en Ĥodinka kampo, kie oni proponis kaj disdonis donacojn nome de la caro. La
vizitintoj amasiĝis kaj neatendite rompis barierojn, okazis paniko kaj tumulto, oni tretis ĉiujn falintojn. Tiam pereis
proksimume 1500 personoj.
Li edziĝis al Victoria Alix von Hessen und bei Rhein. La reĝa geparo havis kvar filinojn kaj unu filon. Dum la reĝ-
ado de Nikolao la Rusa Imperio traspertis ekonomian kaj militistan katastrofon. Rusio malsukcesis dum la rusa-
japana milito okazinta en 1904-1905. Poste okazis la revolucio en 1905-1907. Rimarkinda estis la popola manifes-
tacio okazinta la 9an de januaro 1905 en Sankt-Peterburgo, kiam amaso da popolanoj intencis komuniki siajn pro-
blemojn al la caro. Tamen proksime de Vintra palaco ilin renkontis armitaj militistoj, kiuj laŭ la ordono ekpafis la
popolamason. Okazis granda masakro kun multaj viktimoj, kiu restis en la historio kiel «Sanga dimanĉo». La ca-
ro estis devigita proklami Manifeston la 17-an de oktobro 1905, en kiu li permesis aperon de politikaj partioj kaj
establon de la Ŝtata Dumao, institucio simila al la eŭropaj parlamentoj, sed havanta nur rekomendajn rajtojn.
Kiel ŝtatestro li aprobis la intervenon de Rusujo en la Unua Mond-Milito. La katastrofaj sekvoj de la militaj kam-
panjoj pliakrigis la sociajn problemojn en la lando. En februaro de 1917 okazis nova revolucio kiu, ĉi-foje ne povis
esti sufokita per politikaj disponoj kiu savu la reĝimon. La reĝado de Nikolao finiĝis kiam, intencante reveni el la
milita fronto al la ĉefurbo, lia trajno estis haltigita kaj li sin vidis devigita abdiki. De tiam la caro kaj ties familio
estis en prizonoj, kaj post la oktobra fazo de la revolucio kaj la venko de la bolŝevistoj, la reĝa familio estis mort-
igita. La bolŝevistoj faris poste ĉion eblan por ĉesigi la rusan intervenon en la Mond-milito, kaj atingis tion nur
dank al la cedo al la grandaj postuloj de la germanoj, kiuj, tamen, estis nuligitaj post la malvenko de la Centraj Im-
perioj en tiu milito.
De milita vidpunkto, la Rusio de 1914 estis malpli potenca ol supozite. Ĝia transport-sistemo estis tre febla. La
Nigra kaj Balta maroj estis blokitaj de turkoj kaj germanoj, respektive. La fervoj-linia reto, kvankam tre ampleks-
igita ekde 1905, estis malpli granda ol tiuj de la aliaj eŭropaj potencoj. La lando ne estis preparita por longdaŭra
konflikto. La arsenaloj de 1914 disponis nur je 40 pezaj kanonoj kun 1.000 raketoj por ĉiu kanono. Oni produkt-
adis nur 290 milionojn da kugloj ĉiŭjare dum oni konsumus 200 milionojn ĉiumonate. Fine de la jaro 1914 la rusaj
soldatoj havis malabundon je kugloj kaj raketoj. En 1915 la rusa industrio produktadis nur 25 procenton el la
necesaj provizaĵoj por la milito. Tiam estis 6,5 milionoj da soldatoj kaj nur 4,6 milionoj da pafiloj. Aliflanke, en la
Imperio estis multaj nacioj kiuj deziris ne esti regataj de Rusio.
