12
Kiam, la 11an de oktobro de la jaro 1962 okazis la solena malfermo de la
2a Vatikana Koncilio, la RomanKatolika Eklezio havis en sia historio
multajn tiutipajn Asembleojn, kvankam, oficiale, nur al proksimume du-
deko da ili rekonas nun la Kodo de Kanon-Ĵuro la karakteron de ekume-
naj koncilioj. La unua estis tiu de Niceo en 321, kelkajn jarojn post la
permesigo de la kristanismo far Konstantino. Fakte, estis tiu imperiestro
mem kiu kunvokis la koncilion. La papo aŭ episkopo de Romo intervenis
nenion en la afero: tiam li ne gravis pli ol la ceteraj episkopoj.
Tiu Nicea Koncilio estas fama pro tio ke en ĝi oni difinis la unuan dog-
mon, tiun de la dieco de Jesuo-Kristo, kaj oni deklaris herezon la kon-
traŭan tezon, tiun de la episkopo Ario kaj ties sekvantoj. La arianismaj
episkopoj estis demetitaj el iliaj episkopaj seĝoj kaj ekzilitaj laŭordone de
la imperiestro, kaj oni formulis la unuan kredon kiel simbolon de orto-
dokseco. La afero de la arianismo ne finiĝis rezulte de la Koncilio de Ni-
ceo. Kvankam en tiu Asembleo estis aprobita la teologia formulo propon-
ita de Konstantino mem, la opinio de tiu imperiestro ŝanĝiĝis poste kaj li
decidis apogi la arianojn kontraŭ la ĝistiamaj ortodoksuloj. Same arian-
favora estis la teniĝo de de la sekvinta imperiestro Konstancio, filo de la
antaŭa. Do la polemiko pri la dieco de Kristo daŭris laŭlonge de la tuta
4a jarcento kaj estis aliaj koncilioj en kiuj oni intencis, vane, atingi la
unuecon de la kristanoj pri la afero. Aperis novaj kristanaj tendencoj, iuj
intermezaj aŭ kompromisaj inter la kontraŭaj teniĝoj. Kaj kelkaj koncilioj
aprobis arianajn aŭ duon-arianajn tezojn. La ĉefa el tiuj koncilioj estis tiu
de Antioĥio en la jaro 341.
En la aprobo de la diversaj teologiaj tezoj estis grava faktoro la apogo de
la romiaj imperiestroj. La interkontraŭantaj ekleziaj partioj konkuradis
klopodante la imperiestran subtenon. La episkopoj de la tezoj deklaritaj
herezaj en la koncilioj perdis sian rangon kaj suferis ekzilon kiam ili ne
submetiĝis al la kredoj difinitaj kiel ortodoksaj far la koncilioj. Ne man-
kis episkopoj, kaj eĉ romia papo kiu oportunisme akceptis la arianajn
dogmojn kiam la imperiestro Konstancio postulis tion. La influo kaj de-
cidkapablo de la cezaroj estis pli evidenta en la koncilioj de Konstatino-
polo (jaro 381) kaj Efezo (jaro 431). En la unua el ĉi lastaj estis definitive
kondamnita la arianismo ĉar la tiama imperiestro, la hispana Teodozio,
sin tenis favora al la kontraŭa tezo. Tiu sama koncilio deklaris dogmon
ankaŭ la diecon de la Sankta Spirito. La Koncilio de Efezo proklamis la
dogmon de la Θεοτόκος Theotokos (Di-naskintino), t. e. di-patrineco de
la patrino de Jesuo, kontraŭ la episkopo Nestorio kaj ties sekvantoj, kiuj
estis persekutataj de tiam.
Tio ĝis nun vidita montras al ni iujn el la originaj pekoj de la tiam nask-
iĝanta Eklezio, el kiuj la institucio ne liberiĝis ankoraŭ, komence de la
21a jarcento p. K.: la dogmemismon (la emo difini dogmojn devige kred-
endajn) kaj la cezarismon (la emon uzi la povon kaj la perforton por
altrudi religiajn kredojn kaj devojn).
13
Aliaj pekoj de la eklezia institucio, hereditaj ankaŭ de multaj el la ekle-
zioj kaj sektoj apartiĝintaj el ĝi laŭlonge de 17 jarcentoj, estas la ritismo
aŭ kultismo (la emo centrigi la religiecon en la kulto: praktikado de ritoj,
ceremonioj, sakramentoj…), kaj la hierarkio (la laŭranga strukturiĝo de
la eklezianoj en gradoj kaj ordinoj). La koncilioj de Mezepoko kaj postaj
pli okupiĝis pri tiuj temoj ol pri krederoj. Ni iomete trarigardos tiun kon-
cilian procezon, sed antaŭe ni devas mencii ke kiam la aprobita dogmaro
atingis ian stabilecon la Eklezio ellaboris sian interpretadon de la koncili-
alara historio kaj kreis la koncepton de “Ekumena Koncilio” por asigni
ĝin al la koncilioj kiuj aprobis la dogmojn fine venkintajn, kaj neis tiun
karakteron de “oficiala” aŭ “ekumena” al la koncilioj kiuj estis aprobintaj
tezojn arianajn aŭ de iu alia el la movadoj kiuj fine estis deklaritaj “here-
zaj”. Same, kaj tial ke en iu el la lastaj koncilioj oni deklaris la senerar-
econ de la papoj de Romo, estis necese falsi la historion por kaŝi la fak-
ton ke kelkaj romiaj episkopoj, en diversaj epokoj, estis aprogintaj iun aŭ
alian el la krederoj poste fiaskintaj.
La Koncilio de Kalcedonio (jaro 451) deklaris ke en Jesuo estis nur unu
sola persono –dia-. La kreda labirinto fariĝas pli kaj pli komplika. La ĝis-
tiama ortodokso asertadis ke en Jesuo estis du naturoj: dia kaj homa, kaj
ke li havis ne nur homan korpon sed ankaŭ homan animon (krom dia na-
turo) kaj nun Kalcedonio postulas ke estas nur unu persono. Eble la kon-
ciliaj patroj komprenis tion ĉar ili, kaj post ili ĉiuj ortodoksaj papoj kaj
episkopoj kondamnas kaj ĵetas anatemon kontraŭ ĉiuj kiuj ne akceptas
tion sendiskute.
Tiu sama koncilio de Kalcedonio fiksis normojn pri la ordinacio de sa-
cerdotoj kaj episkopoj, kaj komencis distingi la papon de Romo super la
ceteraj episkopoj. Ĝis tiam la papoj ne multe elstaris sur la cetero el la
episkoparo. En la unuaj koncilioj ili estis nek kunvokintoj nek ĉeestantoj,
kaj ili devis akcepti la konciliajn disponojn truditajn de la imperiestroj,
veraj ĉefroluloj de tiuj Asembleoj. Sed poste la imperio dividiĝis kaj ties
okcidenta parto baldaŭ dekadencis kaj fine falis sub la premo de la barba-
raj popoloj. En Konstantinopolo plu estis koncilioj sub la aŭtoritato kaj la
influo de la tieaj imperiestroj sed en okcidento, malaperinte la imperi-
estra aŭtoritato, la rolo de la papoj de Romo fariĝis pli kaj pli grava. Iom-
post-iom kreskis la aŭtoritato de la papoj en la religia tereno sur la krist-
anigitaj landoj de Okcidento kaj ili eĉ alprenis iujn politikajn funkciojn
antaŭe plenumitajn de la cezaroj. De tiam, kaj ĝis nun, la papoj uzas kiel
eksteraj signoj de sia povo purpurajn vestaĵojn kaj la titolon Pontifex
Maximus (Plejalta Pontifiko) antaŭe uzitaj de la romiaj imperiestroj, kaj
ekde la jaro 752 al 1870 la papo estis suvereno de ampleksa itala teri-
torio, la t. n. Papa Ŝtato aŭ Eklezia Ŝtato.
La Koncilioj de Konstantinopolo, ekde la dua, en 553, ĝis la sesa, en 870,
estis agnoskitaj de la Eklezio en Okcidento. Sed poste okazis en tiu urbo
pluaj koncilioj kiuj validas nur por la Orientaj Eklezioj. Tiam jam estis
definitive disigitaj ambaŭ branĉoj de la iama romi-imperia Eklezio. En la
katalogo de la Ekumenaj Koncilioj agnoskitaj de la Rom-Katolika Ekle-
zio, preskaŭ ĉiuj okazintaj dum la dua jarmilo estis sub la aŭtoritato de la
Papo. Dum la daŭro de malpli ol unu jarcento, ekde 1123 al 1215, okazis
ne malpli ol kvar el tiuj ekumenaj koncilioj en la Baziliko de Laterano,
kiu estas la katedra sidejo de la papoj kiel episkopoj de Romo.
La unua el la Lateranaj koncilioj okupiĝis, ĝuste, pri iu konflikto (tiu de
la “investiduroj”) de politika kaj religia konkurenco inter la rom-katolika
papo Kaliksto la 2a kaj la germana imperiestro Henriko la 5a, per kiu am-
baŭ suverenoj interdisputis la rajton nomumi episkopojn. Tiu konflikto
ilustras du realaĵojn: unue, ke la religio kaj ties hierarkio estis fakta povo
en la socio kaj tial la civilaj aŭtoritatoj emis kontroli la organizajn ri-
medojn de tiu povo; kaj due, ke la religia hierarkio ambiciis ne nur kon-
servi la religian povon sed ankaŭ plenumi la politikajn funkciojn, kiuj, en
multaj lokoj, akompanis la episkopan rolon. Ja, en Germanio la epis-
kopoj estis samtempe princoj de la regionoj kiuj estis iliaj diocezoj.
14
La ceteraj Lateranaj koncilioj, same kiel tiuj kiuj sekvis: Unua de Liono
(1245), Dua de Liono (1274) kaj Vienne (1311-1312) havis kiel komu-
nan econ la zorgadon de la Eklezio pri siaj interesoj kiel monda institucio
(hierarkio, kulto, cezarismo…), ne pri la antaŭeniro en la progreso de la
Dia Regno: plifortigi la aŭtoritaton de la papo, kondamni kontraŭpapojn,
batali kontraŭ la interna korupto de la propra institucio (simonio), establi
formulojn por la celebrado de la sakramentoj kaj fiksi ĉiujaran devigon
ricevi iujn el ili: konfesio, komunio…, persekuti internajn grupojn kiel la
templanoj, begardoj kaj skurĝiĝantoj, ne tute kontroleblaj de la Eklezia
aŭtoritato, kaj ĉefe, persekuti eksterekleziajn kristanojn: kataroj, albigen-
soj, valdenanoj… Ĉi ĉiujn oni translasadis al la civila aŭtoritato por ilin
puni. La Inkvizicio estis kreita en la jaro 1184, kaj tiam estis la epoko de
la kruc-militoj predikitaj de la Eklezio.
Speciale interesaj estis la koncilio de Konstanco (1413-1418) kaj tiu de
Bazelo-Feraro-Florenco (1431-1445). En iuj historiaj verkoj ambaŭ kon-
cilioj estas konsiderataj kiel unu sola. Reale, la periodo inter 1413 kaj
1445 estis serioza provo de memreformo de la Eklezio, provo kiu fiaskis.
La korupto en la institucio estis enorma, kaj ankaŭ la internaj bataloj.
Estis la epoko de la t. n. “Skismo de Okcidento”. En 1413 ekzistis en la
Okcidenta Eklezio ne malpli ol tri papoj samtempe. Unu el ili havis sian
pontifikan sidejon ĝuste en nia lando, konkrete en Penjiskolo. La emo pri
eklezia reformo kaj reunuiĝo (ankaŭ kun la kristanoj de Oriento) estis
enorma inter la kristanoj de Okcidento, kaj la iniciato kunvoki koncilion
por tion solvi venis de la episkoparo, ne de la papoj. Fakte nur du el ili
konsentis akcepti la disponojn de la koncilio. Kiam ĉi tiu kunvenis ĝia
unua dispono estis eksigi la tri papojn kaj elekti novan. Plej grava decido
de tiu koncilio estis konstituiĝi kiel konstanta Asembleo, t. e., senĉesa
koncilio, kun la papo submetita al ĝi kiel nura funkciulo. En tiu eklezia
sistemo, kiu ricevis la nomon de “konciliismo” la koncilio estus kvazaŭ
Parlamento kaj la papo restus kvazaŭ konstitucia reĝo. Komence la afero
funkciis, kaj kelkaj sinsekvaj papoj de tiu periodo alĝustiĝis al tiu skemo.
Kiam en 1431 la koncilia Asembleo kunvenis en Bazelo, tio ne estis kon-
siderata kiel nova koncilio sed kiel dua sesio de la antaŭa por entrepreni,
ĉi-foje, la reunuiĝon kun la kristanoj de Oriento. Tiu reunuiĝo ne tiel es-
tis sukcesa kiel la de Okcidento, sed la plej grava fiasko estis ke en la
konciliaj sesioj reprenis la kontronlon de la Eklezio la plej tradiciaj fortoj
de la institucio, favoraj al la monarkisma povo de la papo. En Florenco,
lasta sidejo de tiu koncilio, oni metis finon al la konciliismo kaj oni kon-
sekris la absolutisman povon de la Pontifiko de Romo.
Tiu intenco de reformo entreprenita de interne de la Eklezio fiaskis ĉar la
reformistoj eraris en la elektado de la celo. Vere, la koncilianoj de Kons-
tanco ne estis veraj reformistoj: ili dekretis la mortigon de Jan Hus kaj la
inkvizician persekutadon al ties sekvantoj. Ili eraris pensante ke la Ekle-
zio estis malsanulo kiu devus estis kuracata, sed la realo estis ke tiu insti-
tucio ne estis malsanulo sed la malsano mem, la malsano kiun suferas la
kristanismo ekde la kvara jarcento. Tiu reformo-intenco entreprenita de
interne de la Eklezio fiaskis sed la tereno restis fekundigita por ke poste
aperu reformo-intencoj entreprenitaj de ekstere de la institucio: luteran-
ismo, kalvinismo, anglikanismo… La nova skismo de Okcidento estis pli
profunda kaj longdaŭra ol tiu de Mezepoko, kaj persistas ankoraŭ.
La postaj koncilioj de la Rom-katolika Eklezio: 5a Laterana (1512-1517),
Trento (1545-1563) kaj Unua Vatikana (1869-1870), restis antaŭ-destin-
itaj esti kontraŭ-reformismaj. Oni dekretis kontraŭ la reformistaj mov-
adoj kaj kontraŭ ĉiu intenco fari ŝanĝojn en la institucio kaj malgrandigi
la povon de la klerikaro. La lasta el tiuj koncilioj, la 1a Vatikana, estis
speciale fatala. Tiu Eklezio dumlonge instalita en la feŭdisma sistemo sin
tenis malamike kontraŭ ĉiuj fruktoj de la ideo-evoluado: liberalismo, mo-
dernismo, socialismo… kaj krome plifortigis la povon de la papo, kiu es-
tis deklarita ne-erarebla. Tia estis la historio kaj la situacio de la Rom-
Katolika Eklezio kiam la papo Johalo la 23a kunvokis la koncilion.
