46
Ekde la jaro 1960a la reĝimo de Franko estis sufiĉe fir-
me enradikita en la lando sed tiu firmeco rilatis nur al
la daŭro de la vivo de la diktatoro. La ĉefa zorgo de la
fortoj interesitaj en la konservado de tiu sistemo estis
la eventualeco de la forpaso de la ŝtatestro. Ĝis tiam
nenio estis leĝe instituciigita por garantii la persiston
de tiu eksterordinara pov-koncentriĝo en alies manoj.
Do, la etapo tiam komenciĝanta estis signita de la in-
tencoj prepari la estontecon de la reĝimo. Sed inter la
ĝuantoj de tiu sistemo ne estis klara interakordo pri la
aplikenda formulo.
Dume, fojfoje la presaro informadis
pri la aresto de politikaj aktivuloj
celantaj rekonstrui la Socialistan kaj
la Komunistan Partiojn.
En la 60aj jaroj de la jarcento
notindis la evoluo de la poziciiĝo de
la RomKatolika Eklezio. Multaj ju-
naj pastroj evidentigis malkontenton
rilate al la tradicia kunlaboro de la
eklezia hierarkio kun la frankisma
reĝimo. La soci-ekonomia malegal-
eco kaj la kunkulpeco de la klerikaro kun la klasa
ekspluatado vekis en la novaj generacioj de hispanaj
katolikoj rifuzon rilate al ties religiaj gvidantoj kaj al la
konkordato de la Eklezio kun la reĝimo de Franko.
Krome, en la jaro 1963 estis inaŭgurita la Dua Vati-
kana Koncilio kun alvokiĝo de renovigo de la Eklezio.
De tiam la premo por la ŝanĝo de poziciiĝo de la
hispana Eklezio venis ankaŭ –kaj ĉefe– de ekstere, t.e.
de la universala Eklezio. Laŭ la nova spirito reganta en
tiu institucio estis netolereblaj la politikaj diktaturoj
kiaj la hispana frankismo. Ĉi tio alportis konfuzon kaj
nekomprenon al la aŭtoritatoj de la reĝimo, inter ili la
diktatoro mem, kiuj ne komprenis, kaj taksis kiel
perfidon la fakton ke la Eklezio ne respondis per dank-
emo kaj kunlaboro la grandan apogon kaj prebendojn
kiujn la religio estis ricevinta el la frankismo.
Alia hispana novaĵo de tiuj jaroj estis la apero de la
terorisma organizaĵo ETA. Ja, la fondiĝo de tiu organi-
zaĵo jam estis okazinta en la jaro 1951 kadre de la
eŭska naciismo, sed iom-post-iom ĝi evoluis al radi-
kalaj pozicioj kaj perforta agado alprenante karakteron
de preskaŭ ekskluzive terorista or-
ganizaĵo. Laŭ la pasado de la jaroj la
terorista agado de tiu grupo –mur-
doj, kidnapado…– fariĝis problemo
por la reĝimo kaj ties policaj fortoj.
En la jaro 1960 la hispana registaro
komencis la demarŝadon por la en-
iro de nia lando en la Eŭropa Ko-
muna Merkato, antaŭanta internacia
organizaĵo de tio kio poste fariĝus la
nuna Eŭropa Unio. Estis klare tiam
ke la konkretiĝo de tiu eniro devus atendi la politikan
normaliĝon en la lando, kio ne povus okazi dum la vi-
vo de la diktatoro. Ĉi tiu suferis en 1961, estante 69-
jaraĝa, iun “akcidenton” aŭ tiel estis nomita de la
presaro; li vundiĝis en unu mano kiam eksplodis pafilo
kiun li estis uzante por ĉasado. Posta esploro pri la afe-
ro rivelis ke la municio estis manipulita sabotad-cele.
Tiu okazaĵo vekis en la medioj de la reĝimo zorgon pri
la politika estonteco antaŭ la eventualeco de la morto
de la diktatoro.
Edzi
ĝo de Johano Karlo de Burbono
47
Inter la iniciatoj tiam elpensitaj kaj efektivigitaj por
asigni leĝan karakteron al la reĝimo estis la t. n. “Fun-
damentaj Principoj de la Movado”. «Movado» aŭ
«Nacia Movado» estis la nomo kiun la reĝimo asignis
al si mem jam dekomence. La “Fundamentaj Prin-
cipoj” estis kvazaŭ doktrinaj dogmoj kiuj, esence, celis
la poreternan daŭron de la reĝimo kaj ties ecoj kaj
formoj. Reale, en la formulado de tiuj fundamentaj aŭ
bazaj principoj estis nenio nova; temis pri refirmigo de
la programo kiu inspiris la reĝimon: unueco pri la
destino de la patrujo, katolika konfeseco, unueco de la
homoj kaj la teroj de Hispanio, politika vivo organizita
pere de naturaj entoj –familio, municipo, sindikato– (la
sindikato estis la unusola oficiala “vertikala” sindikato
de la reĝimo). En tiu skemo oni ekskludis la politikajn
partiojn, la presaro restis submetita al fera kontrolo kaj
la klasbatalo estis rifuzita surbaze de la aserto ke ĝi
estis superita fare de ŝtato kiu celas la komunan
intereson de la tuta loĝantaro. De tiam, je la komenciĝo
de ĉiu politika posteno, la alprenanto de la politika
funkcio devis ĵuri la Bazajn Principojn de la Movado,
kaj tiu ĵuro signifis, dum la vivo de Franko, totalan
lojalecon al la diktatoro, kaj post ties forpaso, totalan
respekton al la plukonservado de ties reĝimo.
Dum la jaroj 1962 –jaro de la naskiĝo de la komunista
sindikato CC.OO. (Laboristaj Komisioj)– kaj 1963
okazis grandaj laboristaj strikoj, la plej grandaj ekde la
fino de la civil-milito, en la industriaj centroj de la lan-
do. La arestoj efektivigitaj en Asturio vekis grandan
movadon de solidareco kun la arestitoj; oni ellaboris
skribaĵon adresitan al ĉiuj ambasadejoj kaj aliaj gravaj
institucioj postulante informon pri la afero kaj petante
ke oni prikonsideru la justajn laboristajn depostulojn.
La skribaĵo estis subskribita de Menéndez Pidal, Cela,
Pérez de Ayala Laín Entralgo, Aranguren, Gil-Robles
kaj aliaj intelektuloj kaj famkonataj personoj en la
lando. La disvolviĝo de la konflikto estis silentigita en
la inform-medioj kaj oni atribuis ĝin al la ĉeesto de
agentoj kun fremdaj instrukcioj.
En la jaro 1962 okazis en Ateno la edziĝo de la Princo
Johano Karlo kun la Princino Sofia de Grekujo. En ju-
nio de tiu jaro okazis en Munkeno kongreso de fortoj
favoraj al la politika unuiĝo de Eŭropo. Partoprenis en
ĝi kelkaj gravaj membroj de la hispana opozicio kon-
traŭ la frankismo: Salvador Madariaga, Rodolfo Llo-
pis, Fernando Valera, Xavier Flores, Satrústegui, Gil-
Robles, Alvarez de Miranda, Iñigo Cavero, Prados
Arrate, Ridruejo… Spit’ al la ekzistantaj diferencoj in-
ter ili, ili interakordis pri la opozicio al la reĝimo de
Franko kaj postulis ke oni ne akceptu Hispanion en la
Ekonomia Eŭropa Komunumo dum ankoraŭ daŭrus la
diktaturo. La frankisma regantaro reagis per politikaj
disponoj kontraŭ la partoprenintoj en la kongreso kaj
provizore ĉesigante iujn civitanajn garantiojn leĝe for-
mulitaj en la “Foruo de la Hispanoj” por pli efike agadi
kontraŭ ĉiu popola esprimo de opozicio.
La striko kaj la afero de Munkeno influis en la ŝanĝo
de registaro okazinta en la jaro 1962. En la nova
regantaro daŭre estis gravaj teknokrataj ministroj kiel
López Bravo, Ullastres… Kvankam la fakta povo tiam
estis en la manoj de la teknokratikistoj, aperis aliaj gru-
poj kiuj kontraŭstaris ilin ene de la leĝa kadro de la
reĝimo kaj de la ekonomiaj kaj sociaj ŝanĝoj tiam
okazantaj, kaj ĉefe antaŭ la perspektivo de la pludaŭro
de la reĝimo sen Franko. Iu el tiuj grupoj estis la par-
tianoj de la plej absoluta senmoveco; tiu grupo estis
konata en la lando sub la nomo de “bunkro” (ne-
cedema sektoro de la Movado), kaj kuraĝis atakadi ĝin
eĉ parto el la leĝe permesita presaro de la reĝimo. Alia
sektoro, devenanta ankaŭ ĝi el la Movado, estis tiu de
la partianoj de la t. n. “politika malfermo” (apertemaj),
kies tiamaj lideroj estis la ministroj Solís kaj Fraga
Iribarne. Ĉi lasta, kiel nova ministro pri Turismo kaj
Informado, intencis mildigi la cenzuron de la presaro
sed la naturo mem de la reĝimo ne permesis grandan
progreson en tiu tereno.
En la tereno de la ekonomio la frankismo atingis iajn
sukcesojn sub la teknokrataj ministroj. Tre disvolviĝis
tiam la turisma industrio. Ekde 1960 al 1973 senĉese
kreskis ĉiujare la nombro da fremdaj gevizitantoj serĉ-
antaj la privilegiitan klimaton de Hispanio. Dume estis
konstruitaj en la lando multaj akvo-rezervujoj kaj
hidroelektraj centraloj. La diktatoro faris la inaŭgur-
adon kaj tio estis okazo de granda politika propagando
de la reĝimo. Temante pri la teknokrataj ministroj, aŭ-
toroj de tiu ekonomia “miraklo”, indas mencii ke ili
estis membroj de iu religia ordeno –la t.n. Opus Dei–
kreita en Hispanio dum la frankisma diktaturo kaj nun-
tempe disvastigita kaj tre konata mondskale. La kreinto
de tiu ordeno estis José María Julián Mariano Escriba
Alvás, iu elitisma religiulo kiu ŝanĝis sian nomon al
Josemaría Escrivá de Balaguer. La religia ordeno,
Opus Dei, pro ties reakcia karaktero ne estis bone kon-
siderita en la Eklezio dum tiu epoko de la Dua Vati-
kana Koncilio, sed poste pro la involucio kiun la Ekle-
zio suferis sub la lastaj papoj tiu organizaĵo, tre riĉa,
Fraga Iribarne kaj C
arrero Blanco
Franko kaj Carrero Blanco
Carrero kaj la Princo Johano Karlo
48
konkeris la povon en la Eklezio, kies ekonomiajn ŝul-
dojn ĝi pagis. Hodiaŭ monsinjoro Escrivá de Balaguer
estas sanktulo de la RomKatolika Eklezio. Dum la
frankismo la Opus Dei fariĝis iu el la politikaj “fa-
milioj” de la reĝimo kaj altiris la kontraŭstaron de la
ceteraj “familioj”: Falange, bunkro, apertemaj…
Inter la novaj ministroj de 1962 troviĝis homoj kiuj ne
estis partoprenintaj en la civil-milito. Sed la pasinto kaj
ties agmaniero daŭre pezis sur la registaro
kaj la reĝimo. Tion oni povis konstati
okaze de la aresto de la komunisto Julián
Grimau. Li estis juĝita kaj kondamnita al
mort-puno, kiun oni efektivigis per pafado.
Tiukaŭze la reĝimo devis alfronti grandan
ondon da senkredito en la mondo kaj ĉefe
en Eŭropo. Sed tio efikis nenion kontraŭ la
granda turisma fluo kiun Hispanio estis
ricevante en tiu epoko kaj poste.
La teknokratista registaro elpensis kaj ek-
funkciigis planon de ekonomia kaj sociala
disvolviĝo kiu tre plibonigis la vivnivelon
de la gehispanoj dum la jardeko 1963-1973.
Tiu estis la epoko kiam tre disvastiĝis inter
la hispana loĝantaro la uzadon kaj ĝuadon
de aŭtomobiloj kaj la televido. En la jaro
1964 la reĝimo organizis kolosan propa-
gand-kampajon pri si mem sub la slogano
“25 jaroj de paco”.
Printempe de la jaro 1965 estis en la hisp-
anaj universitatoj grava gestudenta movado,
al kiu aldoniĝis kelkaj universitataj profe-
soroj, kontraŭ la politika sistemo. Inter la
profesoroj kiuj agadis solidarece kun la ge-
studentoj estis Tierno Galván, Aranguren,
García Calvo kaj Aguilar Navarro. Ili devis
suferi poste la reprezaliojn de la aŭtoritatoj
de la reĝimo. En tiu jaro okazis kroma
registara ŝanĝo sed konserviĝis la ekvilibro
de la ministroj apartenantaj al la diversaj
familioj de la reĝimo.
Daŭre estis malakordo inter tiuj politikaj
familioj rilate al la persono kiu estus reĝ-
entronigita post la forpaso de Franko. Iuj
vetis favore al la Princo Johano Karlo de
Burbono (Carrero Blanco, López Rodó…)
sed aliaj preferis lian kuzon Alfonso de
Burbono kaj Dampiero. Meze de 1966
Franko konsentis prezenti kaj submeti al
popola referendumo la t.n. “Organisman
Leĝon de la Ŝtato”. Per ĝi, unuafoje dum
la reĝimo de Franko, estis apartigitaj la pos-
tenoj de Ŝtatestro kaj Registar-Prezidento
kaj oni restarigis la monarkian institucion,
sed la fakta restarigo restis prokrastigita ĝis
la forpaso de la Generalego Franko, kiu, laŭ tiu leĝo,
estis dum-viva Ŝtatestro. Kiel Registar-Prezidento estis
nomumita Luis Carrero Blanco, vera inspiranto kaj
aŭtoro de tiu leĝaro. Kiel sukcedonto, kiel reĝo, de la
ŝtatestro, estis designita Johano Karlo de Burbono, kiu
estis sin edukinta en Hispanio dum la antaŭaj dek jaroj.
De tiam li oficiale portis la titolon de “Princo de
Hispanio”. Evidentas ke tiu nomumo transsaltis la
normalan sukcedlinion de la reĝaj dinastioj ĉar tiam
vivadis ankoraŭ la patro de tiu princo, Johano de
Burbono. Tio montris la volon de Franko ekskludi la
reĝecon de persono kiu iam kritikis lian reĝimon kaj
ties anstataŭo per princo edukita laŭ la spirito de
Principoj de la Movado. Kompreneble, ankaŭ la Princo
devis ĵuri la Fundamentajn Principojn kaj promesi
konservi la Movadon post la morto de
Franko. Temante pri tiu aranĝo, Franko
kutime diradis ke li lasos ĉion ligitan kaj
bonligitan.
En 1969, kiam la reĝimo festis sian tridek-
jaron per la slogano “30 jaroj de paco”,
okazis en Barcelono gravaj disturboj far la
gestudentoj. La registaro dekretis ĉeson de
la civitanaj garantioj dum tri monatoj. Iuj
ministroj sin oponis al tiu dispono argu-
mentante ke tiaj politikaj restriktoj povus
damaĝi la turismon al nia lando kiu tiu-
tempe atingadis la kvanton je 10 milionoj
da gevizitantoj jare.
En aŭgusto de 1969 eksplodis la skan-
dal-afero MATESA, iu temo de financa
kaj industria koruptado en kiu estis im-
plikitaj personoj apartenantaj al la tek-
nokrataro kaj la Opus Dei. Definitive esti-
ĝis la kontraŭ-frontiĝo inter la apertemuloj
kaj la teknokratistoj. Fraga kaj Solís man-
ovris por ke la afero estu konata pere de la
presaro malprestiĝante la politikajn kon-
traŭulojn. Ĉi-foje Franko ne kapablis man-
ovri inter la diversaj politikaj familioj de la
reĝimo. Li formis novan registaron kons-
tituitan je personoj lojalaj al Carrero Blan-
co, sed ĉi-kaze temis pri unukolora regant-
aro, teknokratisma. La rompiĝo inter la
frankismaj familioj jam estis definitiva kaj
evidenta fakto. Post la nomumo de Johano
Karlo de Burbono kiel sukcedonto en la
ŝtatestreco kun la titolo de reĝo, en julio de
tiu jaro, la vicprezidanto de la registaro,
admiralo Carrero Blanco, alprenis la gvid-
adon de la nova regantaro penante starigi la
bazojn de paca transiro al la monarkio de la
“Movado”. La nova ministro pri Eksteraj
Aferoj, López Bravo, subskribis pri-
ekonomian interakordon kun la Eŭropa
Komuna Merkato kaj starigis diplomatiajn
interrilatojn kun la komunistaj registaroj de
Ĉinio kaj la Germana Popola Respubliko.
En la sfero de la kulturo kaj edukado, la
koncerna ministro, Villar Palasí, iniciatis la
reformon de la eduk-sistemo per iu leĝo de 1970 kiu
pretendis adapti la hispanan sistemon al ties de Eŭropo,
kun senpaga baza edukado. Aliaj projektoj restis ne-
realigitaj, kiel tiu de Asocioj por politika agado kaj la
intenco plibonigi la interrilatoj kun la Eklezio. Ankaŭ
rezultis malsukcesa la reformo de la sindikata sistemo
de la reĝimo.
Gregorio López Bravo
Laureano López Rodó
Alberto Ullastres
Mariano Navarro Rubio
49
En oktobro de 1969 vizitis Hispanion la usona Pre-
zidento Richard Nixon, plifirmigante la uson-hispanajn
interrilatojn. Sed estis en monato decembro kiam oka-
zis iu el la plej altsignifaj aferoj de la reĝimo de Fran-
ko; la proceso de Burgos. En ĝi estis juĝitaj, far la mi-
litista jurisdikcio, 16 aktivistoj de ETA, inter ili du
pastroj, akuzitaj je kelkaj deliktoj, inter ili la murdo de
iu polica komisaro. Tiu juĝafero vekis grandan intere-
son ene kaj for de la lando; venis multaj fremdaj ĵur-
nalistoj kaj advokatoj por observi la disvolviĝon de la
juĝado. Cele influi sur la rezulto de la juĝo, la terorista
organizaĵo ETA sekvestris la germanan konsulon de
Donostio. Dume en la Eŭskia regiono okazis preskaŭ-
ribela popola mobilizado, kun strikoj, manifestacioj kaj
barikadoj. Reage, en Madrido okazis iu el la kutimaj
kolosaj manifestacioj de apogo al la reĝimo, sed ŝajnas
ke ĉi-foje la afero estis spontana, ne organizita de la
regantaro mem kiel kutime. La tribunalo prononcis naŭ
mort-punojn sed poste la ŝtatestro subskribis konmuton
de la morto-puno al dumviva prizoniĝo.
En 1971 la geprincoj Johano Karlo kaj Sofia faris se-
rion da vojaĝoj eksterlanden. Tio utilis de vidpunkto de
la eksteraj rilatoj de Hispanio ĉar la ŝtatestro Franko
dum sia longa regado apenaŭ eliris el la lando por ofi-
cialaj vizitoj (nur unu vojaĝo al Italio por intervidiĝi
kun Mussolini kaj alia al Portugalio). La rilatoj de la
geprincoj kun la familio de la diktatoro malfaciliĝis en
tiuj lastaj jaroj de la frankismo. Okazis ke iu nepino de
Franko edziniĝis al Alfonso de Burbono kaj Dampiero,
kuzo de la princo kaj aspiranto, kiel ĉi tiu, al hispana
reĝa trono. La gefamilianoj de la diktatoro premis ĉi
tiun celante ke li ŝanĝu sian antaŭan disponon pri la
heredonteco de Johano Karlo favore al Alfonso por ke
iam reĝu en Hispanio la posteuloj de Franko. Sed
okazis neniu ŝanĝo tiurilate.
La opozicio al la frankismo tre plifortiĝis dum tiuj jaroj
sed la diversaj politikaj grupoj ne kontemplis ŝanĝojn
antaŭ la malapero de la diktatoro kion oni taksis
baldaŭa. La Komunista Partio estis la plej persekutita
el la hispanaj politikaj fortoj fare de la frankisma reĝi-
mo, sed tiu partio estis formulinta, de antaŭ preskaŭ
dudek jarojn, politikon de nacia repaciĝo. Ĝi kontem-
plis pacan procezon de transiro al demokratio ekde fa-
ŝistoida reĝimo naskiĝinta el civil-milito. Tiam tiu par-
tio estis prezidita de Dolores Ibarruri (Pasionaria) kaj
ĝia Ĝenerala Sekretario estis Santiago Carrillo. La So-
cialista Partio havis ekde 1974 junan lideron: Felipe
González. En la ne-certeco pri la estonteco tiam ek-
zistanta en Hispanio, eĉ la Eklezio volis distanciĝi el la
reĝimo. En la kunsido de la Episkopa Konferenco de la
20 de januaro de jaro 1973 la hispanaj episkopoj es-
primis klaran rifuzon de la diktatoreca karaktero de la
frankisma reĝimo.
En la stratoj komencis abundi civitanaj esprimoj de
malkontento… En manifestacio okazinta la 1an de
majo de 1973 estis disturboj kaj iu policisto estis mort-
igita per ponard-pikado. Tio estis la komenciĝo de spi-
ralo de perforto en kiuj partoprenis grupoj de la ekstre-
maj dekstraro kaj maldekstraro. Kaj daŭre okazadis
perfort-atencoj de ETA kaj aliaj teroristaj grupoj laste
aperintaj, kiel tiu nomata FRAP. En la registaro estis
grava malakordo inter la ministroj ultrakonservemaj,
kiuj volis ŝanĝi nenion kaj tiuj kiuj postulis ian demo-
kratian apertecon. Franko, unuafoje dum sia longa reg-
ado, demisiis kiel Registrar-Prezidento kaj restis nur
kiel Ŝtatestro. La separiĝo de ambaŭ funkcioj estis
kontemplita en la reformo de 1967 sed ankoraŭ ne estis
aplikita. Carrero Blanco formis novan registaron kiu
politike reprezentis ian turniĝon dekstren.
La nova regantaro ne havis longan vivon, la 20an de
decembro de tiu jaro, 1973, la nova Registrar-Prezi-
dento, Admiralo Carrero Blanco mortis viktimo de te-
rorista atenco realigita de la eŭska bando ETA. Kiam li
estis adresiĝanta, per sia oficiala aŭtomobilo, ekde lia
hejmo al la sidejo de la Prezidenteco de la Registaro, iu
potenca bombo enmetita en artefarita tunelo sub la
strata ŝoseo tra kiu la veturilo pasadis, eksplodis kaj ĵe-
tis la aŭtomobilon dekojn da metroj supren. Carrero
Blanco mortis tuj je la eksplodo kaj mortis ankaŭ iu
policisto kiu akompanis lin kaj la ŝoforo de la aŭ-
tomobilo.
Komenciĝis de tiam la rapida dekadenco de la reĝimo
sed plej rimarkinde estas ke la planoj por la kon-
servado de la frankismo post la forpaso de la diktatoro
restis tre minacitaj pro la malapero de la homo kiu estis
ellaborinta tiujn planojn kaj pretiĝis apikadi ilin. Post
tiu evento pliakriĝis en la lando la kontraŭdiroj, kiuj
ekzistis ankaŭ ene de la superreganta politika klaso, pri
la politikaj formoj apliki en la estonteco, kaj plej grave
estis ke je socia nivelo ŝajnis reaperi la malamo kaj la
agresemo kiuj estis karakteriĝintaj la hispanan socion
en la etapo antaŭ la civil-milito. Kun tiuj nigraj nuboj
en la hispana horizonto finiĝis la jaro 1973 kaj la longa
apogeo de la frankisma reĝimo.
Vizito de la usona Prezidento Richard Nixon al Hispanio en oktobro de la jaro 1969