43
Kiam, en aŭtuno de la jaro 1944, alvenis al la landlimo
inter Hispanio kaj Francio fortoj de la kontraŭgermana
rezistado, estis inter ili multaj hispanoj ekzilitaj ekde la
fino de la civilmilito. Tiuj hispanoj, plenaj je konfido
post ilia venko sur la germana armeo sed mise inform-
itaj pri la tiama realaĵo de la internacia politiko efektiv-
igis subitan militeniron en Hispanion tra kelkaj pirineaj
pasejoj en la provincoj de Navario, Osko (Huesca) kaj
Ilerdo (Lérida). Tiele komenciĝis la kontraŭfrankisma
gerila militado kiu daŭris kelkajn jarojn. La gerilanoj
konfidis trovi la hispanan popolon preta batali kontraŭ
la diktaturo. Ili ne estis ĝuste taksintaj la efikon de la
frankisma subpremado dum la kvin jaroj pasintaj ekde
la fino de la civilmilito. La gerilaj atakintoj estis tute
forbalaitaj far la frankista armeo sed poste
okazis dua enfiltriĝo laŭ alia strategio kaj
dum kelkaj jaroj la gerilanoj bataladis en la
landaj montaroj kaj diversaj urbaj centroj.
Sed ĝenerale ilia batalado rezultis fiasko
ĉar la enlandaj amasoj ne kunlaboris kun
tiutipa agado.
Tamen al la frankisma reĝimo ne mankis
aliaj problemoj. Post la finiĝo de la Mond-
milito plejparto el la ambasadoroj forlasis
Madridon kaj la hispana regantaro restis
izolita el la internaciaj rilatoj. Ŝajnas ke la
kialo de tiu politiko ne estis la pasinta kun-
laborado de Franko kun Hitler sed la persis-
to de iu reĝimo kiu, esence, estis ŝanĝinta
nenion ekde ĝia origino. Se Hispanio estus evoluinta,
kiel faris Turkujo, eble oni estus forgesante ĝian kun-
laboradon kun Germanio kaj Italio. En marto de 1945,
Johano de Burbono, filo de la lasta reĝo de Hispanio,
publikigis manifeston mendante al la Generalo Franko
la restarigon de la monarĥio. Du monatojn poste okazis
la finruiniĝon de la reĝimoj de Hitler kaj Mussolini.
Jam en la kunsido de Jalto, en februaro de tiu jaro, in-
ter Stalin, Roosevelt kaj Churchill, estis kondamnita la
reĝimo de Hispanio. Ĉi tiu lando ne estis poste akcept-
ita en la Unuiĝintaj Nacioj.
La izoligo aŭ blokado de la lando signifis, krome, la
rompo de la komercaj interrilatoj. Sed ĉi tio pli estis
nura teorio ol fakta praktiko. La komercado, tiel de
eksportado kiel de importado, pludaŭris sed tiamaniere
ke la afero damaĝis nur la malriĉajn klasojn kaj pliriĉ-
igis la posedantajn klasojn. Okazis ke rezulte de la
Monda Milito estis detruitaj per la bombardadoj en la
Eŭropa kontinento ĉiuj industrioj. Tiuj de Rusio estis
translokitaj al Siberio antaŭ la germana invado. La
fakto estis ke la solaj altfornoj funkciantaj en Eŭropo
troviĝis ĝuste en Hispanio. Kaj pro la dummilita detru-
ado estis ega neceso rekonstrui ĉion, do estis ega nece-
so je fero kaj ŝtalo kaj oni devis importi ĝin el Hispa-
nio kun aŭ sen blokado, t. e. funkciis la nigra, eksterle-
ĝa merkato, kaj la prezo de la feraj produktaĵoj plialt-
iĝis senlime. La hispanaj entreprenistoj de la ferindus-
trio kolose pliriĉiĝis sed la laboristoj de tiuj entreprenoj
ricevadis malaltajn salajrojn. La dumtaga salajro de tiuj
laboristoj estis inter 15 kaj 20 pesetoj kaj dume unu
litro da olivoleo kostis 150 pesetojn. Tiuj laboristoj
troviĝis antaŭ la stranga fakto ke la feraj
iloj per kiuj ili laboradis: marteloj, fajliloj,
mankrankoj, stangoj… estis pli altekostaj ol
iliaj salajroj, do tiam oftis la rabado de tiuj
iloj kaj estis necese kontroli ĉiutage ke la
laboristoj forlasante la fabrikojn post la tag-
laborado ne alportu kun si tiun feran il-
aron. Kaj estis neeviteble ke la kontrolistoj
mem komplice partoprenu en la ilar-rabado.
Cetere, multaj rabadis en tiaj cirkonstancoj,
iuj pro neceso kaj aliaj pro ambicio. En iu
industria fabriko de Asturio la Direktoro
mem estis eksigita kiam oni konstatis ke li
efektivigadis rabadon kiu alportis al li gaj-
non je sep milionoj da pesetoj. Io simila
okazis en la rubejoj de tiuj ferindustrioj, t. e. la loko kie
oni formetadis la skorion rezultintan el la fero-farado.
Post tuta jarcento produktante feron, iu fabriko de Lan-
greo (Asturio) posedis rubejon aŭ skorio-montaron
kelk-kilometre longan kaj kun alto je 20 metroj aŭ pli.
Inter la skorio neeviteble forŝoviĝis eta kvanto da fero
kies rekuperado ne rezultis rentebla. Sed pro la ega
plialtiĝo de la prezo de la fero, eĉ tiu eta kvanto da fero
el la skoriejo fariĝis altekosta, kaj jen dekoj, centoj, da
personoj sin ĵetis ĉiunokte por dispecigi tiun artefaritan
montaron por elpreni la tie dismetitan feron, kaj estis
necese mobilizi grand-kvanton da policistoj el la civila
gvardio por gardi tiujn lokoj. Estas nenecese aldoni ke
fine eĉ tiuj policistoj partoprenis komplice en la pro-
fitoj de tiu eksterleĝa merkato. Sed, ja, al plejparto el la
malriĉuloj de la lando ne eblis atingi ian ajn profiton ĉu
laŭleĝan aŭ eksterleĝan.
Johano de Burbono
44
Se tio okazis rilate al tiu produktaĵo por eksportado
nun ni vidos kiel funkciis la afero rilate al la importado
de fremdaj produktaĵoj, ekzemple la kuraciloj. Ekde la
jaro 1937 estis en Hispanio granda epidemio je tifo kiu
okazigis multajn mortojn. De 1943 al 1950 malfortiĝis
sed ankoraŭ persistis la malsano. Antaŭe la tifo-mal-
sanuloj nepre mortis, sed de antaŭ kelkaj jaroj ekzistis
iu efika kuracilo nomata «penicilino». Nu, en His-
panio, pro la blokado, tiu kuracilo, ellaborita ekster-
lande, ne estis normale trovebla en la apotekoj. Kom-
preneble, ankaŭ ĉi-kaze funkciis la eksterleĝa merkato,
sed la penicilino havis, pro la blokado, tre altan prezon.
Por kontraŭbatali la malsanon estus necesaj, proksim-
ume, ses aŭ ok dozoj da tiu kuracilo, kaj en la nigra
merkato la senskrupulaj apotekistoj kaj aliaj personoj
kiuj negocadis per tiu produktaĵo postuladis po 400
pesetojn por ĉiu dozo. Ni jam montris kiel malaltaj
estis tiam la salajroj de la laboristoj. Do la hispanoj
kiuj ne povis pagi tian altan koston por la penicilino
estis kondamnitaj al morto. La aŭtoro de ĉi skribaĵo,
estante sep-jara en 1950, estis iu el la tifo-malsanuloj
de tiu jaro. La tag-salajro de mia patro estis 18 pesetoj,
do, estis al li tute neeble pagi la 3.000 pesetojn nece-
sajn por akiri la necesan penicilinon. Li solvis la aferon
ŝtel-laborante aŭ labore ŝtelante dum multaj noktoj en
la skoriejo de la fer-industrio Duro-Felguera kaj eble
subaĉetante iun gardiston por tion fari.
Nu, tia estis la penado de multaj gehispanoj dum tiuj
jaroj kiam la reĝimo de Franko penis transvivi la mal-
facilaĵojn rezulte de la ekonomia kaj politika blokigo.
Por tiu rezistado kontraŭ la internacia malamikeco la
frankismo sin apogis sur la malmultaj fremdaj regist-
aroj kiuj agnoskis la reĝimon kaj konservis kun ĝi la
diplomatiajn rilatojn: Portugalio, Vatikano, Argenti-
no… kaj organizis kolosajn manifestaciojn de popola
apogo al Franko. Alia iniciato en tiu linio estis la
ellaboro de iu leĝo nomata “pri Sukcedado” kiu difinis
Hispanion kiel Reĝlandon sed lasante al la diktatoro la
povon decidi kiu estos kronita kiel reĝo kaj kiam tio
okazos. Johano de Burbono proklamis manifeston kon-
traŭ tiu leĝo. La hispana presaro, sub la frankisma
cenzuro, silentigis tiun manifeston sed dume efektiv-
igis kampanjon kontraŭ ĝia aŭtoro kaj favore al la
frankista leĝo, kiu sekve estis proponita al la popolo en
Referendumo. La rezulto de tiu popola konsulto estis
amase favora al tiu leĝo, kiel kutime okazas en tiutipaj
referendumoj, kaj tio signifis ke Franko daŭre povus
senlime regi kiel unika deponanto de la politika povo.
Kiam Usono pretigis la t. n. Marshall-Planon por la re-
konstruado de la eŭropaj militintaj landoj, Hispanio
restis for de tiu helpo. La plano, orientita al la eŭropaj
landoj okupitaj dum la mondmilito etendiĝis ankaŭ al
landoj kiel Germanio kaj Italio kiuj estis batalintaj
kontraŭ Usono. La sola kondiĉo por ricevi tiun helpon
estis ke la lando havu ian demokratian strukturon.
Ricevis iom da tiu mon-helpo eĉ Portugalio kie la
demokratio estis nur formala, sed ne povis esti aplikita
al la Frankisma Hispanio kie ne estis eĉ formala de-
mokratio. Ekzistis ĉi tie neniun liberecon, nek pri kun-
venado, nek pri asociiĝo, nek pri esprimo…
La malfacilaĵoj de la hispana popolo pri nutrado iome
estis mildigitaj de la Argentino tiam regata de Generalo
Perón. Dum tiuj jaroj multaj miloj da tunoj da argen-
tina greno estis senditaj al Hispanio. Kiam, somere de
la jaro 1947, vizitis Hispanion Eva Perón, edzino de la
Argentina regestro, ŝi estis apoteoze akceptita far de la
frankisma reĝimo pro la politika apogo kaj de la hisp-
ana popolo pro la nutrad-helpo.
La internacia teniĝo rilate al Hispanio lante evoluadis
laŭ la estiĝo kaj posta pliakriĝo de la tiel nomata «Mal-
varma Milito». La fino de la blokigo al Hispanio povas
esti datumita en 1950. Tiujare la UNO rekomendis la
restarigon de la diplomatiaj rilatoj kun Hispanio kaj
tiujare mem restarigis tiujn interrilatojn la usona reg-
istaro. Sed la malfacilaĵoj en Hispanio nur tre malrapi-
de pliboniĝis de tiam. La politika kaj ideologia inter-
frontiĝo de la kapitalistaj landoj kun la komunista blo-
ko estis favora por la reĝimo de Franko kaj ties agnos-
ko fare de multaj okcidentaj landoj. La porci-distribu-
ado de nutraĵoj per dozo-kuponoj daŭris ankoraŭ ĝis la
jaro 1952. En la jaro 1953 oni subskribis akordon inter
la registaroj de Usono kaj Hispanio por la starigo de
kelkaj usonaj militistaj bazoj en la hispana teritorio. En
la sama jaro oni susbskribis iun konkordaton inter la
hispana registaro kaj la Vatikano de Pio XII. Tiu inter-
akordo garantiis grandajn ekonomiajn kaj alitipajn pri-
vilegiojn por la Eklezio. Dume Franko konservis la po-
von decide interveni en la elektado de episkopoj kaj
daŭre ĝuis la faraonan privilegión eniri en la templojn
subpaliume. En tiu epoko, kvankam ne tiel estis publi-
ke evidenta, komencis plifirmiĝi la politika influo de la
ministro Carrero Blanco sur la decidoj de la diktatoro.
La situacio de la diktaturo pliboniĝis ankaŭ en kio kon-
cernas al la rilatoj kun la monarkistoj. En 1948, en la
jakto “Azor” renkontiĝis Franko kaj Johano de Burbo-
no. Tiam jam estis tute perdita la ebleco ke Johano re-
ĝu en Hispanio. La temo de la intervidiĝo estis la ebl-
eco de Johano-Karlo, filo de Johano de Burbono iam
ricevu la hispanan kronon. Oni interakordis pri la stud-
ado de la juna pretendanto en Hispanio kiel unua paŝo
por la restarigo de la monarkio en ĉi tiu lando, restar-
igo kiu, ĉiukaze, ne okazus antaŭ la morto de Franko.
Vizito de Eva Perón al Hispanio
kaj ties apoteoza akcepto fare de la re
ĝimo kaj la popolo
45
Ekde 1954 estis notinda la ekonomia rekuperiĝo de la
lando. La vivnivelo de la gehispanoj fariĝis kompar-
ebla al tiu de antaŭ la civil-milito. Iom-post-iom, tre
lante komence, vekiĝis la laborista movado kaj okazis
la unuaj strikoj post la civil-milito, en Barcelono kaj
Eŭzkadio. Ankaŭ la gestudenta movado provis siajn
unuaj mobilizojn. En la jaro 1955, dank’ al la usona
apogo, Hispanio estis akceptita en la Unuigitaj Nacioj.
La elektado de Eisenhower kiel usona Prezidento sig-
nifis pliboniĝon de rilatoj de tiu lando kun Hispanio
spite al politika kaj ideologia stagniĝo de la reĝimo en
ĉi tiu lando. Estante internacie akceptita la frankismo,
tia kia ĝi estis, la reĝimo ne sentis la neceson evolui.
Oni kultivis la nescion kaj nekler-
econ de la popolaj amasoj pere de
spektakloj kiel la futbalo, tre apog-
itaj kaj promociitaj fare de la poli-
tika povo.
En 1956 pliakriĝis la opozicio de la
universitataj gestudentoj rilate al la
reĝimo de Franko. Tre altsignifa es-
tis la fakto ke la kritika sinteno de la
kleraj gejunuloj rilate al la registaro,
la ŝtata hierarkio, la armeo kaj la
Eklezio evidentiĝis eĉ en la sociaj
sektoroj iam apogintaj la ribelon de
1936 kontraŭ la Respubliko kaj la
reĝimon de Franko. Tio montris la
generacian rompiĝon de la sociaj
sektoroj sur kiuj sin apogis la fran-
kismo. Kiel reago kontraŭ la gestu-
denta opozicio Franko, reorganizis
la registaron kaj mendis al iu falang-
isto, Arrese, la ellaboradon de iuj
nomataj “fundamentaj leĝoj” por re-
vivigi la sistemon, sed la projekto
havis nur la apogon de la Falange.
Sin oponis al ĝi la katolikoj, la ar-
meo kaj ceteraj ne-falangistaj ele-
mentoj de la reĝimo. La projekto es-
tis arkivita kaj la reĝimo devis al-
fronti ankaŭ la necesan reformon de
la ekonomio per la starigo de fiska
sistemo kaj pli egaleca distribuado
de la rentoj. Por ne ektimigi la pose-
dantajn klasojn, la Admiralo Carre-
ro Blanco, kies influo sur Franko es-
tis plikreskante, proponis la form-
adon de registaro de teknokratikuloj.
En la internacia tereno, la eŭforio pro la eniro de His-
panio en UNO kaj en la UNESKO, estis malvarmigita
pro la problemo de Maroko. La jardeko post la mond-
milito vidis la procezon de senkoloniigado patronita de
la UNO. Kaj tiu procezo atingis ankaŭ la Marokon ko-
loniigitan de Francio kaj Hispanio. Ni memoru ke His-
panio bataladis en tiu teritorio ekde la komenciĝo de la
jarcento. Tie okazis la fulmo-brila militista kariero de
Franko. El tie li eliris en 1936 gvidante la armeon ribe-
lintan kontraŭ la Respubliko. Franko estis ambiciinta
pligrandigi la tiean hispanan zonon domaĝe al Francio
post la malvenko de tiu lando antaŭ la hitlera armeo,
kaj jen en 1956 pro iu ironio de la destino devis estis la
registaro de Franko kiu kontraŭvole, pro la internacia
premo, kiu efektivigis la procezon de senkoloniigo de
la koncerna maroka zono. La kontrolita presaro de la
reĝimo apenaŭ informis pri tiu malagrabla temo, sed la
hispana armeo devis suferi la frustracion pro tiu afero.
La registaro de teknokratikuloj proponitaj de Carrero
Blanco ekrolis en 1957. Krom Carrero mem, estis mi-
nistroj de tiu registaro, inter aliaj, Cirilo Cánovas Gar-
cía, Fernando María de Castiella, Alberto Ullastres, Je-
sús Rubio, Camilo Alonso Vega, Mariano Navarro Ru-
bio, Jorge Vigón, José Solís Ruiz, Fermín Sanz-
Orrio… Tiu registaro, kiu anstataŭis
alian kiu estis daŭranta nur unu ja-
ron, devis alfronti la gravan kaj mal-
facilan taskon ordigi la ekonomiajn
aferojn de la lando definitive forlas-
ante la aŭtarkion de la postmilito kiu
tenis la landon dronita en marasmo
dum 18 jaroj. Kune kun Portugalio,
Hispanio estis tiam la plej malriĉa
lando en Eŭropo. En 1958 la ekono-
mia situacio de Hispanio estis pres-
kaŭ je bankroto; la helpo de la Tut-
monda Mond-Fonduso ebligis su-
peri tiun situacion. La nova regant-
aro proklamis iun nomatan «Plano
je Stabiligo» kies celo estis liberal-
igi la hispanan ekonomion, kun kon-
trolo kaj malpliigo de la publika el-
spezado, starigo de fiska reformo,
limigo de la pruntosistemo kaj fros-
tigo de la salajroj, sed oni pliinten-
sigis la eksteran investadon de His-
panio kaj oni potencigis la turisman
industrion. Rezulte de tiu plano en
la sesdekaj jaroj ege kreskis la his-
pana ekonomio, sed en tiu jardeko
estis alia protektismaj pozicioj kiuj
favoris la grandajn hispanajn korpo-
raciojn, regitaj de la bankoj, kio
malhelpis la firmigon de la konkur-
sistemo, kaj lasis pezan ekonomian
legacon kiu malhelpis la modern-
igon de la hispana ekonomio.
Aliaj problemoj, kiujn la reĝimo
spertis en tiuj jaroj estis iu agreso de
marokaj fortoj, en 1957, en iuj el la malmultaj hispanaj
teritorioj tiam restantaj en Afriko, kaj iu strik-movado,
en 1958, en Katalunio, Eŭzkadio kaj Asturio. Sed la
frankista reĝimo estis plene firmigita. En 1959 okazis
la vizito al Hispanio de la usona Prezidento Eisen-
hower. Miliono da personoj bonvenigis kaj aklamis lin.
Tiu evento estis kvazaŭ la signo de la kompleta finiĝo
de la ekstera izoliĝo de la frankismo. Paradokse, tiam
estis ekzilita en Hispanio Domingo Perón iama sub-
tenanto de la reĝimo de Franko. Li estis eksigita el la
povo en Argentino en 1955 far iu militista puĉo. Lia
edzino Eva estis forpasinta en 1952.
Vizito de Eisenhower en 1959
