33
La Civilmilito estis historia okazo en kiu Hispa-
nio ludis protagonisman rolon en la mondo kaj al-
tiris la atenton de la homaro. Neniu alia civila mi-
lito kun centmiloj da mortintoj estis okazinta en
Okcidenta Eŭropo dum la lastaj jarcentoj.
Eble la konflikto ne estis ne-evitebla, tamen, estiĝ-
inta ĝi, fariĝis decida faktoro de la estonteco de la
lando. Iasence, la civilmilito (ties sekvoj) daŭris
ĝis 1977 ĉar ekde 1939 ĝis la morto de la diktato-
ro, la karakteraĵoj de la hispana vivo estis markitaj
de la rezulto de la civilmilito.
Grava faktoro de la konspiro
kontraŭ la Respubliko estis la
monarkistoj. Ĉi tiuj, ĉar ili ne
havis apogon en la sociaj
amasoj, organizis sian kons-
piradon ene de la militistaj
medioj kaj kun fremda apo-
go, ĉefe de la Italio de Mus-
solini. Tamen, pli pretaj por
la ribelo estis la tradiciistoj, t.
e. la karlistoj, en la regionoj
kie ili havis socian apogon.
Alia faktoro de popola, ĉefe
junulara, kontraŭrespublikis-
mo estis la Falange, kiu last-
tempe estis tre kreskinta do-
maĝe al la klientaro de la CEDA. Ekde lia prizono
en Alikanto, ĝia lidero, José Antonio, faris al-
vokojn agadi kontraŭ la reĝimo. Tamen la rilato de
tiu partio kun la armeaj estroj ne estis tute bona.
La politika katolikismo estis dividita inter tiuj kiuj
volis resti ene de la leĝeco de la Respubliko kaj
tiuj kiuj volis ĝin detrui.
Ŝajnas ke komence la militista ribelo ne iris kon-
traŭ la Respubliko mem sed kontraŭ la Popola
Fronto. La celoj de la ribelintoj estis konkretiĝante
laŭlonge de la trijara civilmilito. Kvankam ne par-
toprenis en la ribelo la tuta landa armeo, tamen ĝi
havis pli grandan apogon ol ties de Sanjurjo en
1932. La ĉefaj militistaj ribelintoj apartenis aŭ es-
tis iam apartenintaj al la garnizonoj de Afriko. La
kunordiganto de la konspiro estis Generalo Mola
ekde ĝia garnizono en Navaro.
Laŭ la planoj de la militistaj konspirantoj, la ope-
racio kontraŭ la politikaj gvidantoj de la lando
konsistus en io simila al puĉo efektivigota per la
marŝado de kelkaj armeaj kolonoj al Madrido. Sed
la reago de la amasoj en multaj lokoj en la lando
igis fiaski la militistan ribe-
lon en kelkaj regionaj garni-
zonoj kaj ebligis la mobilizon
de armeaj unuoj kontraŭ la
ribelo. Tio estigis la kondi-
ĉojn por longdaŭra konflikto.
Tio okazinta dum tri tagoj,
—la 17a, la 18a kaj la 19a de
la monato julio— montris ke
la ribelo ne estis tute venk-
inta sed samtempe ankaŭ ne
estis komplete sufokita.
Generalo Sanjurjo, tiam kon-
siderita la plej verŝajna gvid-
anto de la ribelo, mortis oka-
ze de akcidento de la aviadilo
kiu devis porti lin ekde lia ekzilejo en Portugalio.
Do, jam dekomence la trupoj ribelintaj de la
marokaj garnizonoj konsideris kiel sia naturan es-
tron Generalon Franko-n, kiu iam estis gvidinta
ilin en la koloniisma milito en tiu teritorio. Por
alpreni la gvidadon de tiuj trupoj Generalo Franko
sekrete forlasis sian garnizonon en Kanario-insul-
aro kaj translokiĝis al la hispana zono de Maroko.
La ribelo venkis tie kaj en aliaj lokoj en la lando,
sed fiaskis en Madrido, Barcelono, Valencio, nor-
da zono de Hispanio… En la lokoj kie la ribelintoj
34
fiaskis la kaŭzo estis la divido inter la armeaj tru-
poj kaj/aŭ la rapida reago de la laboristaj kaj civit-
anaj amasoj. Rezulte de la okazintaĵoj de tiuj tri
decidaj tagoj la lando restis dividita laŭ montras la
mapo kiu aperas en la antaŭa paĝo. Tiam Azaña
nomumis kiel Prezidenton de la registaro Mart-
ínez-Barrio-n celante eviti la civilan interfrontiĝon
sed estis jam tro malfrue por tio. Ĉar la militista
ribelo ne ĉesis, la registaro devis transdoni arm-
ilojn al la amasoj por kontraŭbatali ĝin. Post la
rezigno de Martínez-Barrio oni mendis la form-
adon de nova registaro al José Giral.
Generalo Quepo-de-Llano, bofilo de la antaŭa Pre-
zidento de la Respubliko, Alcalá-Zamora, favore
al la ribelintoj sukcesis kontroli sufiĉe da teritorio
ĉirkaŭ Seviljo por ebligi la alvenon de trupoj el
Maroko. Ĉi-tiuj, subgvide de Franko konstituis ar-
mean kolonon kiu antaŭenmarŝis norden celante
atingi Madridon.
Sed tiam la ribela movado de parto el la armeo ne
estis la sola problemo de la regantaro de la Respu-
bliko. En la zonoj kie la ribelo ne sukcesis, la
amasoj, krome tiam armitaj, estis ne kontroleblaj
de la ŝtata povo… Laŭteorie tiuj amasoj bataladis
favore al la legitimaj aŭtoritatoj sed dume ili ne
obeadis tiun aŭtoritaton. Tiuj amasoj, por kontraŭ-
batali la faŝismon volis efektivigi sindikatecan re-
volucion. Paradokse, tiu faŝisma ribelo kiu celis
eviti ne-verŝajnan revolucion, fakte, vekis kaj ebl-
igis realan revolucion. Kiam estiĝis la revolucio
kiel respondo al la dekstrara ribelo, ĝi rezultis ne-
renversigebla. La respublika povo ne povis sufoki
ĝin kiel estis farite en 1934. La revoluciaj organ-
ismoj malpliigis la povon de la ŝtato sed dume
anstataŭis ĝin en malfacilaj momentoj. Tamen, ili
ne sukcesis konstitui efikan gvid-sistemon. Male
ol estis okazinta en Rusio en 1917, en Hispanio en
1936 la revolucio ne generis unuecajn organis-
mojn, kiaj la sovetoj, kapablajn tute anstataŭi la
ŝtatajn instituciojn, sed estis diverseco de komita-
toj aŭ organismoj kiuj malpermesis la funkciadon
de unusola formulo kaj ne kreis disciplinon kiel
tiu kiun Trotsky metis en la ruĝan armeon, sed
kelkajn apartajn kaj foje interbatalantajn organiz-
aĵojn kontribuante ruinigi la komunan celon: unu
sindikatista forto, alia anarkiista, du komunistaj
(PCE kaj POUM) kaj tri socialistaj respektive
gvidataj de Largo-Caballero, Prieto kaj Besteiro,
krom aliaj malpli gravaj. La registaro de Giral, do,
restis kondamnita al iu radikala paralizo okazigita
de situacio pri kiu ĝi ne kulpis kaj kiun ĝi ne povis
superi. Ne estis pli forta la registaro de Largo Ca-
ballero kiu anstataŭis tiun de Giral la 4an de sep-
tembro. Kiam la armea kolono gvidata de Genera-
lo Franko, post liberigi la sieĝitan kastelon (Alka-
zaro) de Toledo, estis alveninte al la proksimaĵoj
de Madrido, Largo-Caballero decidis forlasi la
ĉefurbon kaj translokigi la registaron al Valencio.
Tiam, kelkaj ministroj estis devigitaj reveni al Ma-
drido subminace de la trupoj defendantaj tiun ur-
bon sed kiujn la regantaro ne kontroladis. En la
respublikista zono multobliĝis la komitatoj kaj
konsilioj konkurantaj kun la registaro kaj inter-
konkurantaj ili mem. La revoluciuloj estus pov-
intaj anstataŭi la centran povon sed malebligis tion
ilia interbatalado. La rezulto estis granda konfuzo
kaj malordo, kaj nenia efiko en la batalado kontraŭ
la faŝismo dum la unuaj monatoj de la milito. Sed
krom tiu efiko sur la politika situacio kaj sur la
disvolviĝo de la milito, la revolucio havis, ĉefe,
sekvojn en la sociekonomia tereno. Okazis granda
ekspropriigo de agrokulturaj bienoj, pli granda ol
tiu okazinta dum la bolŝevista revolucio en Rusio,
kaj oni efektivigis kolektivigon, t. e. kreadon de
agrokulturaj komunumoj, ĉefe anarkiistaj, sed an-
kaŭ komunistaj kooperativoj kaj de la sindikato
UGT. En iuj kazoj la kolektivigado estis paca kaj
spontana sed estis ankaŭ perfortaj devigoj far la
revoluciaj organizaĵoj. Durruti, la ĉefa anarkiista
armeestro, pravigis tion dirante ke la armeoj rajtas
vivi sur la tereno kiun ili konkeris. Estis ankaŭ ia
kolektivigo en la industrio, precipe en Barcelono
kaj Asturio, sed en malpli granda skalo ol en la
agrokulturo. Aragono estis la regiono kie la agro-
kultuta kolektivigado estis pli granda. En grand-
parto el tiuj komunumoj estis nuligita la mono.
Generalo Mola Queipo de Llano
F. Franko Enrique Lister Durruti
35
Tuj post la komenciĝo de la milito estiĝis ega per-
forto inter personoj de ambaŭ flankoj de la kon-
flikto. La grandkvanto da elverŝita sango igis ke la
civilmilito fariĝu nehaltigebla, malfermante egan
abismon en la hispana loĝantaro. Ambaŭ partoj el
la landa loĝantaro reciproke malamis kaj timis unu
la alian. La senkompata intermasakrado efektiv-
iĝis sen ia respekto, eĉ ne formala, al la leĝaro.
Sed pri tiu perforto kulpis la personoj, ne la ideo-
logioj: atestas pri tio la fakto ke ne mankis homoj,
el ĉiuj politikaj teniĝoj, kiuj kondutis fratece rilate
al siaj politikaj malamikoj.
En la teritorio kontrolita de la Popola Fronto la
diverseco de politikaj entoj generis ankaŭ divers-
econ de subpremigaj organismoj. En Madrido ek-
zistis proksimume 200 eksterleĝaj prizonoj kaj
torturejoj ligitaj al la politikaj partioj sed agante
sen ia ajn kontrolo. En la teritorio de la faŝistaj
fortoj, kvankam la politika aŭtoritato estis unueca
ŝajnas ke ne mankis perforto kaj subpremado for
de la kontrolo de tiu aŭtoritato. En tiu teritorio la
viktimoj de la subpremado estis framasonoj, uni-
versitataj profesoroj, maldekstremaj instruistoj,
dekduo da generaloj kiuj ne volis apogi la ribelon,
respublikistaj kaj socialistaj parlamentanoj kaj
eksparlamentanoj, provincestroj kaj urbestroj, kaj
nekalkulebla nombro da nekonataj personoj. Du-
me, el la regionoj dependantaj de la Respubliko la
viktimoj estis pastroj, monaĥoj, militistoj suspekt-
itaj je faŝismo, dekstremaj politikistoj…
Estis rimarkinda la severa persekutado al la kato-
lika pastraro en la zono de la Respubliko dum la
unuaj du monatoj de la milito. Estis granda ankaŭ
la nombro da bruligitaj kaj detruitaj preĝejoj,
proksimume 20.000 religiaj konstruaĵoj. Kelkmilo
da religiuloj, proksimume dek procento el la tuto,
estis masakritaj laŭloge la milito. La procento kaj
eĉ la nombro da mortigitaj klerikuloj kaj detruitaj
temploj estis pli grandaj ol tiuj okazintaj dum la
Granda Franca Revolucio (1789-1993) kaj la Rusa
Revolucio (1917). Tamen ne temis pri religia per-
sekutado sed pri politika reago al politika teniĝo
de la Eklezia hierarkio. Ja, kvankam kun notindaj
esceptoj, ĝenerale, la hispana katolika klerikaro,
ĉefe ties hierarkio, klare kaj obscene enviciĝis kun
la faŝistaj ribelintoj jam ekde la komenciĝo, —kaj
eĉ antaŭe— de la civilmilito, al kiu atribuis karak-
teron de krucmilito. Cetere, tiu dekstrema teniĝo
de la RomKatolika Eklezio ne estis novaĵo sed
respondis al longa tradicio de tiu institucio.
Kvankam kun notindaj esceptoj,
ĝenerale, l
a hispana katolika klerika
ro
,
klare
kaj
obscene
envici
ĝis kun la faŝistaj ribelintoj dum la civilmilito, al kiu atribuis la karakteron de krucmilito.
36
Rilate al la disvolviĝo de la militaj operacioj, laŭ
la planoj de Generalo Mola, kelkaj kolonoj el la
ribelinta parto de la armeo devus marŝi destine al
Madrido. Tiu plano povis efektiviĝi nur partece
pro la fiasko de la ribelo en kelkaj gravaj urboj kaj
regionoj. La kolono gvidata de Mola mem ekde
Navaro troviĝis distance 100 kilometrojn de Ma-
drido jam la 22an de Julio, sed restis draste haltig-
itaj tie far la rezisto de la fortoj lojalaj al la Res-
publiko.
La kolono gvidata de Generalo Franko, post trans-
pasi la Ĝibraltaran Markolon nur en Septembro es-
tis alveninte al Talavero kaj poste dediĉiĝis al la
liberigo de la Alkazaro de Toledo kie estis sieĝita
Generalo Moscardó kun 1.700 personoj inter mi-
litistoj kaj geciviluloj. Nur en Novembro la trupoj
de Franko alvenis al la suda kaj ŭesta eksteraĵoj de
la hispana ĉefurbo, kie ankaŭ ili estis haltigitaj de
la rezisto de la madridanoj.
Alia kolono, veninta el Afri-
ko kaj transportita permare
eniris tra Galicio por starigi
koridoron ĝis la sieĝita urbo
Oviedo, kie rezistis Generalo
Aranda. Aliaj garnizonoj en
Asturio, kiel la kazerno Si-
mankas en Gijón, falis sub la
povo de la ruĝaj batalantoj.
Krom Asturio estis kun la
Respubliko ankaŭ Eŭskadio
kaj Kantabrio.
Alia kolono, ĉi-foje anarki-
ista, eliris el Katalunio desti-
ne al Aragono, kiu estis kon-
kerita de tiu forto. Sed tiu ko-
lono ne sukcesis eniri en la
provincajn ĉefurbojn Hŭesko
kaj Terŭelo. Fiaskis alia kataluna ekspedicio al la
Baleara insularo.
Fine de la jaro 1936 estis evidenta ke la komencaj
planoj de la ribelintoj ne plenumiĝis. Madrido, eĉ
post la retiriĝo de la registaro al Valencio, rezultis
nokonkerebla por la faŝista armeo. Defendis tiun
ĉefurbon du kapablaj militistoj, Generaloj Rojo
kaj Miaja, la rezoluteco de la madridaj gecivitanoj
kaj la internaciaj brigadistoj kiuj komencis alveni
al Hispanio en Oktobro por kontraŭbatali la faŝ-
ismon. Fakte, la ĉefurbo rezistis ĝis la fino de la
milito, do la ribelintoj devis ellabori alian militan
strategion.
Dume reorganiziĝis ambaŭ armeoj, la respublik-
ista kaj la faŝista, kaj la aŭtoritatoj de ambaŭ zonoj
pretiĝis profiti la ekonomiajn rimedojn de siaj res-
pektivaj teritorioj. Sufiĉe pliiĝis de tiam la kontro-
lo de la registaro de la Respubliko sur la diversaj
batalantaj grupoj de la Popola Fronto, kio plibon-
igis la efikon de la respublikistaj armeaj fortoj.
Do, fiaskis tri atakoj de Franko kontraŭ la defen-
daj linioj de Madrido. La sola faŝista venko en la
unuaj monatoj de 1937 estis la konkero de Mala-
go. Tie la anarkiista sindikato CNT estis batalante
kontraŭ la ceteraj fortoj de la Popola Fronto. Kiel
ni vidos poste, tiu interfrontiĝo ene de la respubli-
kistaj fortoj ne estis la sola tiutipa kazo dum la
civilmilito. Fakte, kelkfoje por la afero de la Res-
publiko la anarkiistoj estis tiel danĝeraj kiel la faŝ-
istoj mem. En la konkero de Malago intervenis,
helpe de la armeo de Queipo-de-Llano, italaj tru-
poj senditaj de la faŝista diktatoro Mussolini.
La trupo de Franko plu fiaskis en la bataloj ĉirkaŭ
Madrido, en Jaramo en Februaro kaj en Guadala-
jaro, antaŭ Generalo Enrique Líster, en Marto de
1937, spite al la helpo de italaj trupoj.
Ĉar rezultis evidente ke la
milito ne povus esti decidita
en tiu Madrida fronto, Franko
decidis kuncentrigi la forton
en la fronto de la nordo de
Hispanio. Dume pliintensiĝis
la helpo de la fremdaj faŝis-
moj al la hispana. Krom la
italoj, ankaŭ la germanoj de
A. Hitler kontribuis al la his-
pana milito ĉefe per armilaro:
aviadiloj, kanonoj… La de-
marŝoj kun la faŝistaj poten-
coj estis faritaj, rolante kiel
Ministro pri Eksteraj Aferoj,
Serrano Súñer, bofrato de
Franko. Tamen la potencoj
kiuj povus helpi la respubli-
kon interakordis ne interveni
en la hispanan konflikton timante ke tio akcelu
internacian konflikton kiu poste konkretiĝis en la
Dua MondMilito. La Respubliko devis altekoste
pagi la akiritan armilaron kaj por tion fari oni
translokigis la oron de la ŝtata banko al Rusio.
Ĉar ekde ĉi paĝoj ni kontemplas la hispanan his-
torion de vidpunkto de la konstituciismo en ĉi tiu
lando, decas ke ni pli atentu pri la politikaj eventoj
ol pri la militaj operacioj. Tiurilate ni devas regis-
tri ke kiam Franko entreprenis la atakojn kontraŭ
Madrido, t. e. ekde Oktobro de 1936, li estis jam
oficiale la ĉefa estro de la armeo batalanta kontraŭ
la Respubliko. Tiu funkcio estis esprimita per la
titolo de Generálisimo, en la hispana lingvo, kiun
ni povas esperantigi kiel Generalego aŭ Ĉefgene-
ralo. Sed en la tiamaj cirkonstancoj tiu titolo en-
portis ankaŭ la politikan estrecon de la reĝimo
tiam naskiĝanta. Fakte, li nomumis konsilantaron
Ge
neralo José Miaja
Generalo Vicente Rojo
I
nternaciaj brigadistoj
37
kiu rolis kiel vera registaro de la teritorioj sub la
kontrolo de la ribelintoj. En Novembro 1936 la
lidero de Falange, José-Antonio-Primo-de-Rivera,
en prizono en Alikanto ekde antaŭ la komenciĝo
de la milito, estis mort-pafita. Li estis laŭleĝe juĝ-
ita kaj ŝajnas ke la proceso estis korekta, sed de
politika vidpunkto lia mortigo estis granda eraro.
Lia malapero el la politika scenejo de
Hispanio plifaciligis la absolutisman
povon de F. Franko. La pafmortigo
de la fondinto de Falange okazis la
20an de novembro. Hazarde, la sa-
man tagon mortis en Madrido la anar-
kiista militisto Buenaventura Durruti
kiu estis vundita la antaŭan tagon en
ne-klarigitaj cirkonstancoj.
Fine de Marto 1937 Franko decidis la
atakon al la nordaj regionoj apogantaj
la Respublikon: Eŭskadio, Kantabrio
kaj Asturio. Oni povas diri ke la mili-
to estis decidita en tiu fronto, ĉar per
la konkero de tiu zono, finplenumita
en Septembro de la sama jaro, la
frankista zono rezultis pli ampleksa,
riĉa kaj potenca ol tiu ankoraŭ kon-
trolita de la Respubliko. Dum tiu
kampanjo mortis, pro iu aviadil-akci-
dento, la Generalo Mola.
La 17an de Majo 1937 la Prezidento
Azaña nomumis novan registaron de
Respubliko. Juan Negrín anstataŭis
Largo-Caballero-n kiel Prezidento de
la Registaro, kaj ties Ministro pri De-
fendo estis Indalecio Prieto. La nova
regantaro evidentigis ian iniciativon
en la milita tereno. Oni entreprenis
iujn ofensivojn kontraŭ la frankisma
zono sed la rezulto ne estis konsider-
inda. Pli grave por la respubliko kaj
por la Popola Fronto estis la inter-
frontiĝo, foje perforta, inter la diver-
saj politikaj kaj sindikataj fortoj de
Maldekstraro. Sed la plej danĝera,
por la komunaj interesoj, el tiuj inter-
frontiĝoj estis tiuj komenciĝintaj en
Barcelono en la unua semajno de
Majo de 1937. La aŭtonomeca aŭto-
ritato de Katalunio intencis apliki la
disciplinon kiu jam ekzistis en la
cetero de la zono de la Popola Fronto. La politika
forto kiu pli estis kreskanta tiam estis la komun-
istoj de la PSUC (kataluina referaĵo de la hispana
PCE). La 3an de Majo la kataluna aŭtonomeca aŭ-
toritato kaj la komunistoj intencis, en la kadro de
la politiko de militista unuigo, okupi la konstru-
aĵon de Telefona entrepreno de Barcelono konfis-
kita de la anarkiista CNT. En tiu operacio estiĝis
perforta rezisto kaj en la sekva batalado rezultis
mortaj kelkaj altrangaj komunistoj kaj anarkiistoj.
Tiam alvenis al Barcelono anarkiistaj trupoj kiuj
retiriĝis el la fronto de Aragono kontraŭ la faŝismo
por batali kontraŭ aliaj fortoj de la Popola Fronto.
La incidento estis spontana, ne antaŭe
elpensita, sed ĝi havis gravajn sek-
vojn. Estis tio kio okazigis la demi-
sion de Largo Caballero kaj ties ans-
tataŭo fare de Negrín. En la posta
subpremado de la responsuloj de la
anarkiista maldisciplino estis likvid-
itaj ankaŭ la trotskisma komunista
partieto POUM kaj ties gvidanto An-
drés Nin kiuj iome estis kunlaborintaj
kun la anarkiistoj en la ĵusa malordo
en Barcelono.
La registaro de Negrín daŭris ĝis la
fino de la milito. Sendube li estis la
plej kapabla el la Registar-Preziden-
toj de la Respubliko ekde la komenc-
iĝo de la civilmilito. Krome la parto-
preno de Prieto en tiu registaro en la
Ministerio kun militaj funkcioj estis
alia favora faktoro en la tiama malfa-
cila situacio. Tiu nova regantaro apli-
kiĝis al la rehavo de la ordo kaj la
disciplino ene de la ankoraŭ respubli-
kista zono. La idealo de Negrín estis
rekuperi la Respublikon de 1931. Li
ordonis meti finon al la persekutado
de religiuloj kaj garantii la liberecon
de la religia praktikado.
En Oktobro de 1937 kunvenis en Va-
lencio granda nombro da parlament-
anoj kiuj, tiamaniere atestis antaŭ la
internacia publika opinio pri la parla-
menta kaj demokratia karaktero de la
institucioj. La translokigo de la ŝtataj
institucioj al Barcelono celis ke Kata-
lunio pli efike kontribuu al la komuna
batalado kontraŭ la malamiko. La ĉe-
faj kaj plej seriozaj bataloj kontraŭ la
faŝismo: ofensivo de Terŭelo, Ebro-
batalo, defendo de la Maestrazgo…
okazis sub ĉi tiu regantaro kaj laŭ ĉi
ties iniciato. Kvankam la ofensivo de
la armeo de la Respubliko kontraŭ Terŭelo
komence estis sukcesa, fine la trupoj de Franko
rekonkeris la urbon kaj ĉirkaŭan teritorion pere de
pli supera armilaro kaj kun grandaj perdoj (40.000
homoj). En marto de 1938 la armeo de la Popola
Fronto atingis alian sukceson per la detruo de la
Juan Negrín
Indalecio Prieto
Ramón Serrano Súñer
38
frankista krozo-ŝipo Baleares. Menciindas ke en
la maro la faŝistaj fortoj havis preskaŭ ekde la
komenco de la milito egan superecon krom la
helpon de la itala eskadro. Dum monatoj marto kaj
aprilo de 1938 la frankista armeo entreprenis ofen-
sivon en Katalunio kaj tre progresis en sia antaŭ-
enirado. La 4an de aprilo tiu armeo konkeris la
urbon Lerido-n. Poste tiuj trupoj alvenis al la maro
per la alveno al Vinarozo kaj la konkero de 6.400
kvadrataj kilometroj.
Poste Franko entreprenis alian ofensivon en la
Maestrazgo celante la konkeron de Valencio. Sed
ĉi tie la armeo de la Popola Fronto, subgvide de
Generalo Miaja efektivigis efikan defensivon dum
tri monatoj. Nur meze de Junio povis la trupoj de
Franko eniri la urbon Castellono-n. Sed tiam tiu
armeo devis interrompi la ofensivon kiam la Po-
pola Fronto entreprenis ofensivon en la zono de la
Ebro-rivero subgvide de Generalo Rojo.
La 24an de Julio la ruĝa armeo (tri divizioj) trans-
iris la Ebro-riveron en kelkaj lokoj. Sed la impeto
de la ofensivo elĉerpiĝis post malmultaj tagoj. Tiu
batalo estis por ambaŭ inter-
batalantaj armeoj la plej sanga
el la tuta civilmilito. Inter la
26a kaj la 31a de Julio la armeo
de la Popola Fronto estis halt-
igita. La frankista armeo ĝuis la
apogon de peraviadila bombar-
dado kaj duoblnombron da ka-
nonoj. Meze de Aŭgusto la tru-
poj de Franko estis rekuperante
la perditan terenon. Nur en la
unuaj tagoj de Novembro kaj
post la uzado de pli ol 500 kanonoj la armeo de
Franko povis kompletigi la revenon al la linio de
la Ebro-rivero. Oni kalkulas ke ĉiu el ambaŭ ar-
meoj perdis inter 60.000 kaj 70.000 homojn. Tiu
Ebro-batalo signis la kapablo-finon de la ruĝa ar-
meo. Kaj krome estis la demoraliziga efiko de la
aviad-bombardado sur la urboj kiel Barcelono.
Iuj misfamigantoj de Negrín asertis ke li estris tro
aŭtoritatema, sed aliaj akuzas lin esti dominita de
la komunistoj. Ja, dum la regado de Negrín la
komunistoj akiris grandan povon kaj influon. Mal-
kontenta kun tiu situacio Prieto fine demisiis el tiu
registaro. Sed iuj opinias ke la demisio de Prieto
okazis kiam li komprenis ke la civilmilito jam es-
tis perdita por la Respubliko kaj ne volis prezidi
pluajn malvenkojn. Verdire en tiuj momentoj
(aprilo de 1938) la Prezidento de la Respubliko,
Manuel Azaña, estis same pesimisto. La alveno de
la frankista armeo al la Mediteraneo igis ke multaj
personoj en la zono de la Popola Fronto perdis
esperon pri venko de la Respubliko.
Post la reorganizado de la registaro de Negrín ĝi
suferis novan krizon en Aŭgusto de 1938. Tiam la
Registrar-Prezidento havis problemojn ankaŭ kun
Azaña sed li sukcesis superi ĉiujn malfacilaĵojn
kaj persistis en sia regado. Vere, la Prezidento de
la Respubliko ne havis en tiuj cirkonstancoj alian
alternativon por la regantaro. Negrín estis neansta-
taŭigebla eĉ se tio okazis pro tio ke neniu volus
akcepti tiam la respondecon gvidi la registaron de
la Respubliko.
En Septembro de la jaro 1938 okzis en la kastelo
de Figeras la lasta sesio de la Parlamento de la
Respubliko. Ĉeestis nur 62 el la 473 deputitoj
elektitaj en Februaro de 1936. Neniu disputis la
povon de Negrín sed inter iuj militistoj de la Res-
publiko formiĝis la ideo ke por alveni al la paco
oni devus ignori la politikistojn, tezo kiu kondu-
kos al la ribelo de Generalo Casado en Aprilo de
la sekvonta jaro.
Se en la zono de la Respubliko oni antaŭsentis la
malvenkon, Franko sin vidis jam kiel venkanto de
la jam baldaŭ finiĝonta civilmilito. Sekve, li al-
prenis kelkajn politikajn dispo-
nojn kiel la formala nomumo
de registaro prezidata de li. Lia
naskiĝanta reĝimo havis nenion
simila al Konstitucio. Ĝi estis
dekomence persona diktaturo
en kiu la homoj ne plu estu ci-
vitanoj sed regatoj. Post malpli
ol unu jarcento kaj duono ekde
la unua hispana konstitucio, tiu
ĉi lando estis revenanta al la
Antikva Reĝimo.
Sed oni devas mencii la promulgadon de iu leĝo
kiu, iamaniere, kontemplis personajn rajtojn. Te-
mas pri la tiel nomata “Foruo de la Laboristoj”. En
Marto de 1938 Franko proklamis tiun leĝon kiu tre
similas al aliaj tiam ekzistantaj en la faŝistaj re-
ĝimoj de Italio kaj Germanio kaj estis inspirita en
la doktrinoj de la Falange. Ĝi estis difino de rajtoj
kaj devoj de la laboristoj. Kompreneble ne estas
en ĝi rajto de strikado, kaj per tiu teksto oni pre-
paras la terenon por la starigo de unusola sindikato
kontrolata de la ŝtato. Oni sakraligas la privatan
propraĵon sed dume oni kontemplas ankaŭ kelkajn
rajtojn kiel sociaj kaj sanecaj servoj. Oni devas ne
forgesi ke la faŝismaj reĝimoj naskiĝis kiel reago
al la socialistaj revolucioj kaj la komunista reĝimo
de Rusio, do, ili devis alpreni kelkajn elementojn
de la socialismo, kiel la sanec-servojn, labor-
rajton, k. s. por efike konkuri kun la maldekstraro.
Tiuj rajtoj ne malaperis el la kapitalisma mondo
dum ekzistis la socialista alternativo, t. e. ĝis la fi-
no de la 20a jarcento kaj komenco de la 21a.