24
En la disvolviĝo de la Dua hispana Respubliko ek-
zistis tri klaraj etapoj: La unua estis la t. n. Mal-
dekstra Jarduo (1931-1933), pri kiu ni okupiĝos en
ĉi tiu ĉapitro. Poste ni pritemos la du ceterajn pe-
riodojn: Dekstra Regado (1934-1935) kaj Popola
Fronto (Februaro-Julio 1936).
Post la ekziliĝo de la monarko, iu provizora regist-
aro estis prezidata de Niceto Alcalá Zamora, kun
respublikistoj el diversaj ideologioj kaj socialistoj.
La provizora respublika registaro kunvokis balot-
adon por elekti Parlamenton kiu studu kaj aprobu
novan Konstitucion. La balotado okazis la 28an de
junio de 1931. Antaŭe, oni restarigis la universa-
lan voĉdonadon kaj oni ebligis ke la virinoj povu
esti elektataj, kvankam ankoraŭ oni ne koncedis al
ili la rajton voĉdoni. Ankaŭ oni mallevis la plen-
aĝecon al 23 jaroj.
La 14an de julio la nova Konstitucianta Parlamen-
to malfermis sub la prezidanteco de la socialisto
Julián Besteiro. Oni interakordis krei Ĵuran Kon-
silantan Komisionon. Ĉi tiu, siavice, nomumis
subkomisionon, preziditan de Ángel-Ossorio-y-
Gallardo, kaj konstituita de specialistoj pri politika
rajto, kiaj García Valdecasas, González Posada kaj
Antonio-de-Luna. Sed estis la socialisto Luis-
Jiménez-de-Asúa kiu, en la daŭro de 20 tagojn,
pretigis la projekton kiu estis presentita en la Kor-
teso la 27an de aŭgusto. La Konstitucia teksto
konsistis el 121 artikoloj. Ĝia aŭtoro difinis ĝin
kiel «maldekstra sed ne socialista Konstitucio»,
sed ĝia enkonduko tekstis: "La socialismo celas
grandajn sintezojn; la socialismo volas igi ke la
mondo estu unusola granda ŝtato; la Eŭropa
Federacio, kaj eĉ tiu de la mondo, estas ĝia plej
kara aspiro. Estas ni, la socialistoj, ne iu politika
partio, sed iu civilizacio kiu alvenas, kaj ĝuste tio
igis nin pensi pri totala kaj ne federacia, ŝtato”.
Post vigla debatado en la Parlamento, la Konstitu-
cio estis fine aprobita la 9an de decembro de 1931
kun 368 favoraj voĉdonoj, neniu kontraŭa kaj 89
forestoj, tiuj kiuj ne konsentis ke Hispanio fariĝu
laika ŝtato.
La fina teksto konsistis el 125 artikoloj grupigitaj
en dek ĉapitroj kaj du transiraj disponoj. La unua
artikolo deklaris ke: "Hispanio estas demokratia
Respubliko de ĉiutipaj laboristoj, kiuj organiz-
iĝas en reĝimo de libereco kaj de justeco. La
povo de ĉiuj ŝtat-organoj devenas de la popolo.
La Respubliko konstituas totalan ŝtaton, akordig-
ebla kun la aŭtonomeco de la municipoj kaj de la
regionoj. La Respublika flago estos ruĝa, flava
kaj viola".
En la nova teksto oni proklamis la egalecon de la
virino, kiu de tiam rajtis voĉdoni. Oni agnoskis,
ekde la landa suvereneco, la regionan aŭtonom-
econ por artikigi la diversecon ene de la ŝtato. Oni
formulis la sendependecon inter iu plenuma povo
nomumita de la Prezidento de la Respubliko, kaj
iu leĝ-dona povo de unusola ĉambro elektita laŭ
universala voĉdonado, same kiel la municipoj. Oni
difinis la ŝtaton kiel laika, sekve oni nuligis la
pagadon de la kulto kaj la subvenciojn al la
25
religiaj ordenoj, al kiuj oni malpermesis la ofi-
cialan instruadon, kiu estis difinita kiel ŝtata rolo.
Laŭ la Konstitucia teksto, la riĉaĵoj devas esti sub-
metitaj al la intereso de la landa ekonomio kaj, se
necese, la ekspropriigoj estu farataj per pagado de
monkompenso. Oni nuligis la specialajn jurisdik-
ciojn, kiel la militistan kiun oni estis aplikante al
civiluloj ekde la jaro 1906, kaj oni pliampleksigis
la aplikadon de la ĵurio kadre de la leĝaro kiu
kulminis la politik-juran sistemon kun la novaĵo
de la Tribunalo de Konstituciaj Garantioj.
La Konstitucio deklaris ke la suvereneco estas po-
pola kaj ke ĉiuj ŝtataj povoj devenas el la popolo.
Oni proklamis la apartiĝon de la ŝtataj povoj kaj
oni precizigis ke la registaro devas ĝui la konfidon
de la Parlamento aŭ Korteso kaj de la Prezidento
de la Respubliko. Oni inkludis en la Konstitucian
tekston ampleksan ensemblon da bazaj rajtoj kaj
publikaj liberecoj, inter kiuj el-
staras la rajto al voĉdonado de
ĉiuj hispanaj civitanoj sende-
pende de la sekso kaj la civila
stato. Ĉi tio okazigis akran de-
batadon en la Parlamento. Oni
leĝigis ankaŭ la eksedziĝon kaj
la libereco pri opinio, kun-
veno, cirkulado, k. c.
La Konstitucio de 1931, de se-
kulara karaktero, starigis la li-
berecon pri kulto kaj samtem-
pe nuligis ĉiun ajn ŝtatan hel-
pon al la RomKatolika Eklezio
kaj dekretis la malaperon de
ĉiuj religiaj ordenoj kiuj postu-
lus promeson de obeo al iu
aŭtoritato krom la Respublika,
kaj establis laikan instruadon.
Alia el la grandaj novaĵoj en-
kondukitaj en la teksto de la
respublika Konstitucio estis la
afero de regionismaj postuloj, kreante iun statut-
aron pri aŭtonomiaj teritorioj kiu utilis kiel bazo
por tiu alia kiun oni establis en la jaro 1978. La
Tribunalo pri Konstituciaj Garantioj kompetentis
pri konfliktoj inter la centra ŝtato kaj la regantaj
organoj de la aŭtonomaj regionoj, la respondeco
de la aŭtoritatuloj kaj altranguloj, la zorgado pri la
indiduaj garantioj. La Konstitucia teksto atentis
ankaŭ pri ekonomiaj, sociaj kaj kulturaj rajtoj de
la gecivitanoj, samkiel pri la ebleco socialigi la
privatajn posedaĵon. La 44a artikolo tekstis: “La
tuta riĉaĵo de la lando, kiu ajn estu ĝia posed-
anto, estas submetita al la interesoj de la landa
ekonomio kaj rilatas al la subteno de la publikaj
devoj, akorde kun la Konstitucio kaj la leĝoj.
Ĉiutipa posedaĵo povos esti celo de deviga esk-
propriigo kaŭze de socia utilo aplikante konve-
nan monkompenson, escepte se dekretos alisence
iu leĝo aprobita de absoluta parlamenta plimulto.
Pere de samaj postuloj la propraĵo povos esti
sociigita”.
Male ol antaŭaj hispanaj Konstitucioj, ĉi tiu de
1931 disponis ke la Parlamento aŭ Korteso kon-
sistu el unu sola ĉambro, kies deputitoj estu
elektataj per universala, rekta kaj sekreta voĉ-
donado. Ĝi devus kunveni dum kvin monatoj ĉiu-
jare, kaj ili havus povon je leĝo-farado, kaj inter
ties roloj aŭ fukcioj estis tiu de la elektado de la
Prezidento de la Respubliko. Ĉi tiu, siaflanke,
havis povon por deklari militon, rajtigi la dekre-
tojn de la registaro, subskribi traktatojn, meti finon
al la parlamentaj sesioj kaj dissolvi la Parlamenton
ĝis dufoje.
La 9-an de decembro de 1931
la Korteso aprobis la Konstitu-
cion de la Respubliko. Post tio,
Azaña gvidis registaron form-
itan de koalicio de maldekstraj
burĝaj respublikanoj kaj socia-
listoj. La registaro entreprenis
leĝan laboron, kiun forte al-
fontris la tradiciaj fortoj ĝis
tiam regantaj en Hispanio. La
Katolika Eklezio kontraŭis la
novan laikan leĝaron, fiksitan
en la Konstitucio. La klopodoj
de reformo de la Armeo trovis
la oponon de granda sektoro de
la militistaro. En la jaro 1932
estis puĉo de Generalo José
Sanjurjo, kiu fiaskis. Fine de
1931 kaj komence de 1932
estis okazintaj en diversaj his-
panaj lokoj tumultoj kaj mortoj
inter policanoj kaj laboristoj.
La maniero laŭ kiu la regantaro traktis tiujn
eventojn malkontentigis Generalon Sanjurjon. Pro
tio li preparis kun kelkaj karlistoj kaj iuj armeaj
oficiroj, ribelon en Sevilo la 10a de aŭgusto de
1932. Ĝi sukcesis nur dekomence en Sevilo, sed
absolute fiaskis en Madrido kaj poste ankaŭ en la
andaluza ĉefurbo okaze de ĝenerala striko, pro tio
li rezignis kaj fuĝis al Portugalio, sed oni arestis
lin en Onubo kun sia filo. Li estis juĝita kaj kon-
damnita je morto, sed la respublika registaro ŝan-
ĝis la kondamnon al dumviva mallibero, sed fin-
fine li estis amnestiita en novembro de la jaro
1933 fare de la tiama dekstra registaro. Ĉiukaze
Sanjurjo ne povis reveni al la armeo kaj iris al
ekzilo al Portugalio.
Niceto Alcalá Zamora, unua Prezidento
de la Dua hispana Respubliko.
26
La tre modera agrara reformo entreprenita de la
registaro de Azaña estis bojkotata de la grandaj
terposedantoj. La registaro dekretis ke tiuj riĉaj
terposedantoj estu devigitaj kultivi la teron minac-
ante pri ekspropriigo la nekultivitajn bienojn. La
terposedantoj estis devigitaj kontrakti taglabor-
istojn el la sama municipo de la kultiveblaj teroj.
Pro la malkontento okazigita de tiuj dekretoj, estis
riĉaj terposedantoj kiuj financis la puĉo-intencon
de Sanjurjo kiun ni jam menciis. Sed okazis ankaŭ
ega elreviĝo inter la malriĉa kamparanaro, ĉefe en
la sudaj regionoj de la lando. Okazis ribeloj de la
anarĥiistoj, perforte sufokitaj. Azaña apartenis al
la respublika meza klaso, ne socialisma. Li kaj liaj
sekvantoj ne sentis entuziasmon pri la socialista
programo. La Agrara leĝo ne inkluzivis leĝon de
financado de kolektivaj bienoj, kiel la socialistoj
postulis, kaj ne estis proklamita ĝis tre malfrue en
1932. Krome tiu leĝo estis mise redaktita. Resu-
me, tiu Agrara leĝo de 1932 samtempe kaj sam-
grade malkontentigis la riĉajn terposedantojn kaj
la malriĉajn kamparanojn. La registaro formita de
Azaña en koalicio kun la socialistoj, devis alfronti
la anarkiistojn de la CNT kun la revolucia ĝene-
rala striko kiel taktiko konstanta kaj konfliktoj kiuj
evoluis al sangaj, perfortaj bataloj, kiel tiuj de
Castil-blanco, Arnedo kaj Casas Viejas. La reg-
istaro de Azaña faris malmulte en la aplikado de la
Agrara leĝo: dum la unuaj du jaroj, nur 12.000 fa-
milioj en la tuta lando ricevis ter-pecon. Krome,
Azaña apenaŭ reformis la sistemon je impostado
por ke la ŝarĝo de la impostoj estu subportita de la
riĉuloj. Cetere, la Registaro daŭre subtenadis la
posedantojn de la tero kaj la industrio kontraŭ stri-
koj de la laboristoj kaj la agado de la sindikataj
aktivuloj, ĉefe tiuj de la anarkiista organizaĵo
CNT. Ĝuste estis anoj de tiu sindikato la viktimoj
de la sanga konflikto de Casas Viejas. En la finaj
jaroj de la periodo koincidas ekonomia krizo kaj
procezo de radikaliĝo en ambaŭ flankoj de la poli-
tikaj movadoj. En 1932 la Parlamento aprobis
Statutaron per kiu estis garantiita aŭtonoman reg-
adon en Katalunio. Francesc Macià estis elektita
unua Prezidento de la kataluna registaro. La kata-
luna statutaro establis formulojn por la kunvivado
en ŝtato kun diversaj naciecoj. La Generalitat far-
iĝis referaĵo de demokratia leĝeco kaj Katalunio
komencis vojiron de memregado. Alia reformo en-
treprenita de la registaro de Azaña estis tiu de la
armeo. Por la lando estis grava ŝarĝo la armeo he-
redita el la monarkio, tre saturita je oficiraro. Tio
kaj libereco pri religia kulto pliintensigis la rifu-
zon al Respubliko fare de la tradiciaj sektoroj de la
lando. Krome inter la tagoj 10a kaj 13a de majo de
1931 estis en kelkaj lokoj, ĉefe en Madrido,
kontraŭ-klerikara perforto, kun bruligado de mo-
naĥejoj.
En la ĝenerala balotado de novembro de 1933
rezultis venkitaj la politikaj fortoj regintaj dum la
du antaŭaj jaroj. La malkontento de la sektoroj de
mal-dekstraro damaĝis la socialistan partion, kiu
estis partopreninta en la registaro de Azaña. La
elrevigita voĉdonantaro de maldekstro apogis la
kandidatarojn de la Radikala Partio gvidita de
Alejandro Lerroux, iu politika forto pseŭdo-
maldekstra estr-ita de oportunisma kaj senskrupula
politikisto. La voĉdonantaro de la dekstraj sektoroj
kuncentriĝis en la apogo al iu koalicio, nomita
CEDA (Hispana Konfederacio de Aŭtonomaj
Dekstraroj) estrita de José María Gil-Robles. Tiu
koalicio ĝuis la ĝeneralan apogon de la dekstrema
burĝaro inkludante la monarkistoj, kaj la stilo de
ĝia politiko sufiĉe imitis la tiam laŭmodaj faŝismoj
de Italio kaj Germanio. Ekzemple, la sekvantoj de
Gil-Robles salutadis lin per la titolo de Führer. En
historiistaj medioj oni spekulas pri la influo, sur la
balota venko de la dekstraro, de la ina voĉdono; en
tiu balotado de 1933, unuafoje en la historio, povis
voĉdoni ĉiuj virinoj, kaj oni pensis ke, eble pro
religiaj kialoj, plejparto el ili donis sian apogon al
la politikaj fortoj de dekstraro, kvankam ili ricevis
la voĉdon-rajton el la maldekstraro.
La komenca popola entuziasmo pri la Respubliko suferis elrevi
ĝon pro okazintaĵoj kiel tiu de Casas Viejas
