63
La 17an de majo de la jaro 1902, kiam la Princo
Alfonso fariĝis 16jara, komenciĝis sia reĝado post
la ĵuro de la Konstitucio de 1876. Tiam tiu
konstitucio tute estis malaktuala kaj ne respegulis
la politikan realon de la hispana socio. Post la re-
gado de Silvela, en la jaroj 1899-1900, dum 1901-
1902 estis registaro de Sagasta, spit’ al tio ke tiu
regantaro estis demarŝinte la militon kontraŭ Uso-
no kulmininta per katastrofo de 1898. Sed temis
pri la finiĝo de la lasta registaro de Sagasta. Li
mortis komence de 1903, la 5an de januaro, kaj en
aprilo de 1904 mortis en ŝia ekzilo en Parizo la
eksreĝino Izabela, avino de Alfonso la 13a. Ja, es-
tis la fino de iu epoko.
Kaj estis ankaŭ la fino de kelkjarcenta periodo
dum kiu Hispanio estis unuaranga potenco en la
mondo kaj havis grandan kolonian imperion. La
perdo de la lastaj transmaraj kolonioj Kubo, Fili-
pino k. a. signis la morton de iu formo de Hispa-
nio kaj la naskiĝon de alia. La loĝantaro de ĉi tiu
lando estis dum tiu unua jardeko de la 20a jarcento
asimilante tiun realaĵon. Tiu mensa procezo de
adaptiĝo al la nova situacio ricevis la nomon de
Regenerismo aŭ Regeneriĝo.
Eĉ hodiaŭ ne eblas aserti ĉu Hispanio bone plen-
umis aŭ ne tiun konto-reguligon kun si mem. Ĉiu
el la diversaj ideologiaj tendencoj formulis sian
propran programon de landa regenerigo. Estis, do,
granda kontraŭdiro inter la fortoj kiuj serĉadis ins-
piron por la regenerigo en la Tradicio kaj ties ins-
titucioj, kaj tiuj aliaj kiuj respondecigadis ĝuste ti-
un Tradicion kiel la kulpanto de la malbonaĵoj kaj
malevoluo de Hispanio. La polemiko inter tiuj
kontraŭantaj vidpunktoj translimiĝis el la akade-
miaj kaj intelektularaj medioj kaj disvastiĝis al la
socio ĝenerale subforme de interfrontiĝo de laik-
ismo kontraŭ klerikaro. La tuta unua jardeko de la
20a jarcento estis en Hispanio kontraŭfrontiĝo de
la Eklezia reakciularo kontraŭ la progresismo de la
lando. Sed tiutipa polemiko estis ankaŭ en aliaj
landoj en Eŭropo. Ĝuste tiu estis la kaŭzo de la
apero, en multaj landoj, de politikaj partioj, apog-
itaj de la Eklezio, kun la nomo de “demokrat-
kristana” aŭ simile. En Hispanio ne mankis la volo
fari ion similan; estis eĉ iu episkopo kiu publike
deklaris, en la balotado de la jaro 1907, ke voĉ-
doni favore al la progresistoj aŭ la liberalistoj es-
tas morto-merita peko. Tamen la ideo de konfesia
partio ne sukcesis en Hispanio; ĉi-foje estis la
Eklezio kiu frontis aŭ koliziis kontraŭ la socia re-
alaĵo: en Hispanio la katolikoj estis disdividitaj in-
ter la karlismo, la moderismo kaj ne mankis ankaŭ
inter la liberalistaj kaj progresistaj fortoj.
Kiel dirite, la volo aŭ alvokiĝo je regenerado ek-
zistis en ĉiuj sociaj sektoroj. En la politikaj medioj
de la sistemo (kortego kaj dinastiaj partioj), la pro-
gramo je regenerigo esprimiĝis per la formulo “re-
volucio de supre” kiu aludis al politikaj disponoj
celantaj renovigi la politikan sistemon de la Rest-
arigo sed ne estis konkretigita en la realo. Verdire,
64
la tuta reĝado de Alfonso la 13a estis la historio de
la fiasko de la sistemo por adaptiĝi al la nova His-
panio kiu estis naskiĝanta tiam. La reĝa kortego
daŭre sin apogis sur la dinastiaj partioj, kaj dume
ĉi tiuj sin apogadis ankaŭ sur la krono por ilia
propra interna funkciado. Ekzemple, kiam post la
morto de Sagasta estiĝis en la progresista partio
konkurenco inter pluraj aspirantoj al la lidereco de
la partio, la konkuro solviĝis ne pro internaj nor-
moj de funkciado de la organizo sed rezultis “kon-
sekrita” la aspiranto kiun la reĝo elektis por prezi-
di novan registaron. Io simila estis okazanta en la
sino de la konservativa partio post la malapero de
Cánovas.
Cetere, la kontrolo de ambaŭ partioj sur la landa
loĝantaro okaze de la balotadoj pli kaj pli mal-
fortiĝis. Laŭ la pasado de la tempo fariĝis pli ofta
la elektado de kandidatoj el la ne-
dinastiaj partioj: karlistoj, respu-
blikanoj, socialistoj, katalun-na-
ciistoj…
Ekde 1902 al 1905 estis registaroj
de la Konservativa Partio, gvid-
itaj unue de Francisco Silvela ĝis
julio de 1903, poste estis regist-
aro de Raimundo F. Villaverde
ĝis la fino de tiu jaro. Prezidis
poste la konservativan registaro
Antonio Maura ĝis decembro de
1904. Ĝis junio de 1905, kiam
finiĝis regant-etapo de la konser-
vativistoj, estis kromaj pluaj reg-
istaroj gviditaj de Marcelo Azcá-
rraga Palmero kaj poste denove
Raimundo F. Villaverde.
Poste estis regant-etapo de la Li-
beralista Partio (1905-1907), dum
kiu estis kelkaj sinsekvaj prezid-
entoj: Eugenio Montero Ríos kaj
Seguismundo Moret, José López Domínguez, de-
nove Segismundo Moret kaj fine Antonio Aguilar-
y-Correa. Oni ne povas diri ke la registaroj de tiu
epoko estis stabilaj kaj longdaŭraj. La oftaj ŝanĝoj
en la registaroj de tiuj jaroj estis ŝerce nomataj de
la popolo “orientaj krizoj” (temas pri vort-ludo,
ĉar la reĝa palaco de Madrido nomiĝas Palaco de
Oriento). Sed la kialo de la oftaj ministraj krizoj
estis la poziciiĝo de la reĝo en tiutempa, tre akra,
konflikto inter la militista klaso kaj la presaro,
ĉefe ties de Katalunio. Ne estis strange ke ekde
diversaj sociaj sektoroj oni atakus la militistoj pro
eraroj en la milito de Kubo. La armeanoj reagis
kiel korporacio kaj postuladis la silentigon de la
presaro. La liberalistaj ministroj, kaj eĉ multaj el
la konservativaj sin oponis al tiuj kontraŭ-demo-
kratiaj disponoj. Alfonso la 13a jam dekomence
sin montris kiel granda simpatianto de la armeo,
tial li ne apogadis siajn proprajn registarojn kon-
traŭ la militistoj. Tiu estis iu el la grandaj eraroj de
lia reĝado.
Ne estis malbonaj ministroj tiam. Oni devas reko-
ni ke tiuj registaroj dece okupiĝis pri la plialtigo
de la kulturo de la gehispanoj. En 1901 nur 44
procento el la loĝantaro de ĉi tiu lando sciis legi
kaj skribi. Fine de tiu jardeko estis jam 50 pro-
cento da alfabetigita hispana personaro, kaj tiu
procento daŭre kreskadis dum la sekvaj jardekoj.
Tiuj registaroj, kaj tiuj kiuj sekvis ilin, okupiĝis
ankaŭ pri la socia plibonigo de la laboristoj. Al tiu
epoko apartenas la unua hispanaj socioj pri ase-
kurado kaj aliaj disponoj pri saneco kaj socia pro-
tektado de la familioj de la laboristoj kaj malaltaj
klasoj. Tiurilate la progreso ne
estis rapida nek komparebla al de
aliaj eŭropaj landoj sed tamen oni
perceptis seriozan intencon meti
finon al tiel gravaj kaj antikvaj
problemoj. Kvankam la procento
da sindikatanoj tiam ne estis gra-
nda inter la hispana laboristaro, la
klaskonscio de la laboristoj estis
evidenta, ĉefe en la industriaj
centroj de katalunio, Eŭskio, As-
turio… La strikoj en tiuj zonoj
estis malpli gravaj ol ties okaz-
intaj en aliaj epokoj sed tamen ne
mankis.
Sed pli gravaj kaj oftaj en tiu
tempo estis la anarkistaj atencoj
en multaj lokoj en la mondo, En
1901 estis murdita tiamaniere la
usona prezidento McKinley. Iujn
jarojn antaŭe estis murditaj, an-
kaŭ per anarkista atenco, la aŭs-
tria imperiestrino Elizabeta (Sissi) kaj la hispana
registrar-prezidento Cánovas, kaj antaŭe eĉ iu rusa
caro suferis tiun sorton. Baldaŭ Alfonso la 13a
estis objekto de la atenco de la anarkistoj. En junio
de 1905, dum oficiala vizito lia al Parizo, oni eks-
plodigis bombon sub la kaleŝo per kiu veturis li
akompanita de la franca Prezidento Emil Loubet.
Ambaŭ altranguloj rezultis sendamaĝaj sed estis
vunditaj 17 personoj. La sekvan jaron, konkrete la
31an de majo 1906, okazis de la edziĝo de la reĝo
kun Victoria Eŭgenia de Battemberg. Kiam la kor-
teganoj kaj la fremdaj altrangaj invititoj marŝadis
akompanante la novgeedzojn tra la madridaj stra-
toj, oni ĵetis kontraŭ la reĝan kaleŝon, ekde la
kvara etaĝo de iu domo, florbukedon en kiu en-
estis potenca eksplodilo. La reĝa geparo rezultis
Alfonso la 13a
65
senvunde sed mortis 24 personoj kaj 107 estis
vunditaj.
La 25an de januaro 1907 revenis al la povo la
Konservativa Partio. Mirigita, la lando konstatis
ke ĉi foje ne okazis la kutimaj “orientaj krizoj”
Dum preskaŭ tri sinsekvaj jaroj la lando estis
regita, senŝanĝe, kun ministraraj alĝustiĝoj sed
fare de sama prezidento: Antonio Maura. Sed oni
povas diri ke poste tiu registaro havis “tragikan
finon”. Okazis ke la 18an de julio
1909 iuj sociaj incidentoj en Bar-
celono evoluis al kelktaga kvazaŭ
revolucio konata en la historio
kiel “la Tragika Semajno”.
Sed ni priskribu la antaŭaĵojn de
ĉi tiu afero. Post la perdo de Ku-
bo kaj Filipinoj, Hispanio serĉis
ĉeeston en la nordo de Afriko,
atingante en la kolonia Disdivido
de Afriko de 1904 kaj en la Kon-
ferenco de Algeciras de 1906, la
kontrolon sur la norda zono de
Maroko. La 9an de julio de 1909
la hispanaj laboristoj kiuj laboris
en la konstruado de fervojo kiu
unuigos la urbon Melilla kun la
minejoj de Beni-Buifur, posedo
de socio kontrolita de la grafo de
Romanones kaj la markizo de Co-
millas, elstaraj kaj konataj hisp-
anaj nobeluloj kaj politikistoj, es-
tis atakitaj de la berberoj de la
zono. Tiu eta evento, kiu iĝos la
komenco de la Rif-milito kiu daŭ-
ros ĝis 1927, estos uzata de la re-
gistaro de Maura por komenci ko-
loniisman projekton kontraŭ la
hispana popola opinio tiam influ-
ita de sento pacifista kaj kontraŭ-
militista. Oni ordonis la rekrut-
adon de rezervistoj, kio estis mal-
akceptita de la popolaj tavoloj,
ĉar la riĉuloj povis pagi por ne
esti rekrutitaj; krome plejparto de
rezervistoj estis familipatroj kaj
solaj subtenantoj de la familio.
Dimanĉe 18an de julio estis la an-
taŭplanita dato de la unua enŝipigo de rekrutitaj
laboristoj en la haveno de Barcelono; kelkaj barce-
lonaj nobelulinoj aŭ riĉulinoj klopodis kontentigi
la soldatojn per donaco de religiaj skapularioj, me-
daloj kaj tabako, kio kaŭzis popolajn tumultojn
kiuj akriĝis kiam alvenis novaĵoj pri amasmortigoj
en la milita zono. En Madrido oni decidis ĝenera-
lan strikon por la 2a de aŭgusto, sed en Barcelono,
Solidaridad Obrera decidis agadi surprize kaj de-
cidis strikon de 24 horoj por lunde la 26a de julio,
kio estis la komenco de la Tragika Semajno. La
guberniestro de Barcelono, Ángel Ossorio, demi-
siis pro malakcepti la deklaron de la stato de mili-
to en la urbo, kaj estis anstataŭita de la valencia
advokato Evaristo Crespo.
La 26an, la ĝenerala striko estis sekvita majoritate
en Barcelono, Sabadell, Tarrasa, Badalona, Ma-
taró, Granollers kaj Sitges. La aŭ-
toritatoj ordonis la eliron de la ar-
meo surstraten, kion malakceptis
la popolo per krioj de Vivu la
Armeo! Kaj Mortu la milito!, kaj
krom esceptoj estis paca tago. La
27an, la alveno de novaĵoj el Ma-
roko pri la batalo de Barranco del
Lobo, ĉe Melilla, kie pereis ĉir-
kaŭ 1.200 rezervistoj, ĉefe el la
grupo kiu enŝipiĝis en Barcelono
la 18an de julio, provokis la ko-
mencon de grava insurekcio kaj la
starigo de barikadoj surstrate. La
komenca plendo kontraŭmilita
iele iĝis protesto kontraŭ-klerika-
la per bruligado de preĝejoj, mo-
naĥejoj kaj religiaj lernejoj.
La 28an de julio en Barcelono
mateniĝis per fumkolonoj el la
religiaj konstruaĵoj atakitaj kaj
incendiitaj. La strik-komitato ne
kapablis kontroli la laboristaron
kaj la insurekcio plenigis la tutan
urbon ĉar policanoj kaj armeanoj
rifuzis pafi kontraŭ la strikantojn
konsiderataj kunuloj. La 29an la
insurekcio ekmalfortiĝis, ĉar ne
okazis simila reago en la cetero
de Hispanio, ĉefe ĉar la registaro
izoligis Barcelonon kaj misdis-
vastigis la falsan novaĵon ke la
insurekcio estis separatista. Tiu-
tage alvenis al Barcelono novajn
trupojn el Valencio, Zaragozo,
Pamplono k. a. La insurekcia im-
pulso elĉerpiĝis pro tio ke mankis
al la ribelo politikaj gvidantoj kaj
longa-tempaj celoj.
La bilanco de la tumultoj kalkulis ĉirkaŭ 78
mortintojn (75 civilaj kaj 3 militistaj); duonmilo
da vunditoj kaj 112 bruligitajj konstruaĵoj (el kiuj
80 religiaj). La registaro de Maura, ekkomencis
tuje, la 31an de julio, akregan kaj arbitregan sub-
premadon. Oni arestis kelkajn milojn da personoj,
el kiuj multaj estis torturitaj kaj 2000 estis pro-
Antonio Maura
Francisco Ferrer Guardia
66
cezitaj per 175 kondamnoj al ekzilo, 59 al por-
viva enkarcerigo kaj 5 morto-kondamnoj. Krome
oni fermis la sindikatojn kaj oni ordonis la fermon
de la laikaj lernejoj.
La kvin morto-komdamnitoj estis ekzekutitaj la
13an de oktobro, en la tiam fifama kastelo de
Montjuïc. Inter ili troviĝis Francisco Ferrer Guar-
dia, kunfondinto de la Escuela Moderna (Moder-
na Lernejo), kiun oni akuzis estis instiganto de la
insurekcio surbaze unike de letero de la episkopoj
de Barcelono. Vere li ne partoprenis la insurek-
cion nek estis anarkiisto. Tiu mortpafado kaŭzis
ampleksan kontraŭstaron kontraŭ Maura kaj en
Hispanio kaj en tuta Eŭropo, per granda kampanjo
en la fremdaj amas-komunikiloj kaj per manifesta-
cioj kaj atakoj al diversaj ambasadejoj. Tamen oni
ne sukcesis haltigi la ekzekutadon. La reĝo, alarm-
ita pro tiu reago elpostenigis
la registon Maura kaj ansta-
taŭigis lin per la liberala Se-
gismundo Moret.
Konstatindas ke la manko de
apogo al Maura fare de la Li-
beralista Partio okaze de ĉi
tiu konflikto de la Tragika
Semajno ruinigis la bonan ri-
laton inter liberalistoj kaj
konservatistoj, kiu estis la po-
litika kolono sur kiu sin apo-
gis la reĝimo de la Restarigo
ekde 1876. Cetere, la regist-
aro de Moret apenaŭ daŭris
kvar monatojn; malakordo
estis ankaŭ en la sino de la
Liberalista Partio sed pro aliaj
kialoj. Ŝajnis ke estis reven-
inta la registara malstabileco
de la “orientaj krizoj” sed ne
estis tiele: la sekva registar-prezidento, José Cana-
lejas, daŭris plurajn jarojn, ĝis kiam iu anarkisto
mort-atencis kontraŭ li. La kialo de la ĉesigo de
Moret estis la malakordo kiun li enkondukis en la
liberalistajn vicojn kiam li intencis ke la alternigo
en la regado de la lando kaj sekva influo en la ele-
ktado de nova Parlamento favoru ankaŭ iujn kata-
lunismajn fortojn ekster la dinastiaj partioj. La re-
ĝo sin identigis kun la klikoj de la liberalista partio
kiuj ne konsentis pri tiu divido de la reg-povo.
Canalejas regis sufiĉe bone dum la tempo je kiu li
disponis. Inter liaj plej konvenaj disponoj estis la
abolo de la internaj teritoriaj limoj en la lando en
kio rilatas al la enlanda komercado. Li ankaŭ de-
mokratiigis la sistemon de rekrutado por la armeo
malaperigante iujn privilegiojn de la posedantoj
kaj altaj klasoj de la socio. Li intencis limigi aŭ
moderigi la multajn kaj grandajn privilegiojn kiujn
ĝuadis en nia lando la eklezia klerikaro. En tiu te-
mo li ne havis grandan sukceson; la klerikaro mo-
bilizis grandajn hom-amasojn sur kiuj ili havis in-
fluon. Pere surstrataj manifestacioj, Eŭkaristiaj
Kongresoj kaj similaj publikaj koncentriĝoj de fa-
natikuloj ili sukcesis konvinki la reĝon ke ili po-
sedis potencan kontrolon sur granda parto el la
hispana loĝantaro. (post ĝuste unu jarcenton tiu
afero ŝajnas senŝanĝa en Hispanio).
Por kapabli ion fari ekde la registaro oni devas
teni kontenta ne nur la klerikaron sed ankaŭ la mi-
litistaron. Canalejas, same ol liaj antaŭintoj kaj liaj
sekvontoj en la regado de la lando, devis daŭrigi,
en kunlaboro kun aliaj landoj: Francio, Britio,
Germanio… la koloniisman militistan intervenon
en la nordo de Maroko kaj aliaj afrikaj teritorioj.
Kaj estis aliaj sektoroj kiujn
oni devis kontentigi: Canale-
jas devis alfronti ankaŭ kata-
lunismajn postulojn surbaze
de la naciismo kiu estis ko-
mencanta furori tiam en tiu
regiono.
En la jaro 1912 la registaro de
Canalejas volis dece kaj sole-
ne festi la Centjaron de la Ka-
diza Konstitucio de 1812. En
la tuta lando estis konferencoj
kaj oni publikigis verkojn
omaĝe al la deputitoj de 1812
de ĉiu regiono. En oktobro
estis planita por la urbo Kadi-
zo ambicia festad-programo,
plena je diverstipaj program-
eroj: militista paradoj, religiaj
ceremonioj, politikaj aktoj,
parlamenta solenaĵo, floraj lu-
doj por studentoj, sportado, dancoj, bankedo por
malriĉuloj, taŭro-ludoj, kaj aliaj programeroj kun
internacia karaktero por regali la fremdajn vizit-
antajn altrangulojn. Sed la festado koincidis kun
strikado de fervojistoj. Estis ankaŭ la indiferenteco
de la konservatistoj, kaj eĉ la reĝo ne ĉeestis la
celebradon pretekstante ion ajn. Krome la Eklezio
ne volis festi Konstitucion kiu metis finon al la In-
kvizicio kaj enkondukis la pres-liberon. La popo-
loj kiuj ne lernas el ĝia historio restas kondamnitaj
ripeti ĝiajn erarojn. Suspekteblas ke la sekva jar-
cento de la historio de ĉi tiu popolo estos same
malfeliĉa kaj stumblo-plena kiel la ĝis nun prira-
portita jarcento. Estonta raporto nia konfirmos
tion. Nun ni metas finon al ĉi historia raporto
kiam, la 12an de novembro 1912, iu anarkisto pa-
fis kontraŭ la ĉefministro Canalejas mortigante lin.
José Canalejas
