52

La sama sesio de la Parlamento kiu aceptis la de-

mision de la reĝo Amadeo de Sabojo proklamis la

Respublikon per 258 voĉdonoj kontraŭ 32. La nova

reĝimo naskiĝis sen sango-elverŝado (same kiel oka-

zos en la sekva jarcento kun la dua), sed daŭris nur

moj de la sendependigaj movadoj de la kolonioj.

Laŭlonge de tiuj ŝtormaj dek unu monatoj, la respu-

bliko havis ne malpli ol kvar prezidentoj, kiuj inten-

cis praktikadi ne malpli ol kvar malsamajn mode-

lojn. Verdire, ili ne estis prezidentoj de la Respubli-

ko sed nur registar-prezidentoj. La konstitucio kiun

oni ellaboris en tiu jaro 1873 kontemplis la figuron

de iu “Federacia Prezidento”. Tiu konstitucio havis

tre federisman karakteron, sed ĝi neniam estis aprob-

ita nek aplikita. Do, dum tiu jaro la Parlamento mem

litistaj ordenoj kaj la nuligo de la nobelaj titoloj. Jam

dum tiu unua registaro de la Respubliko estis kons-

piro kontraŭ la nova reĝimo. La konspiro havis mo-

narki-favoran karakteron kaj inter ties ĉefaj agentoj

troviĝis Generalo Serrano; temis pri kroma politika

pirueto de tiu ŝanĝiĝema militisto. La operacio mal-

sukcesis kaj la konspirintoj, Serrano inter ili, devis

fuĝi ekzilen.

Figueras ne kapablis alfronti la multajn kaj gravajn

Parlamento kiu estis studante novan Konstitucion

kaj kiu, krome, proklamis la Federacian Respubli-

kon, gravega eraro kaj kun fatalaj sekvoj, ĉar tio es-

tis la instigilo de tio ke, dum lia efemera prezidant-

eco, unu monato kaj 8 tagoj, estis kantonismaj ribe-

loj preskaŭ ĉiuloke. Malago, Seviljo, Kadizo, Karta-

geno… sin proklamis sendependaj, kun la pligrav-

igaĵo ke parto el la mar-armeo aldoniĝis al iu ribelo

kaj la anarkio etendiĝis tra la tuta lando. Krome la

karlista milito pliintensiĝis, kaj Pi-y-Margall, senpo-

ana popolo suferadis. T. e. la malaltaj klasoj de la

socio interpretis la politikajn ŝanĝojn kiel promeso

de socia, socialisma, revolucio, io tute for de la pen-

so de la burĝaj revoluciuloj de la Respubliko.

53

Post Pi-y-Margall prenis la povon Nicolás Salmerón,

kiu rezistis en la prezidanteca posteno preskaŭ du

monatojn (ekde la 18a de julio ĝis la 7a de septem-

bro). Kun pli da energio ol liaj antaŭantoj, li sukcesis

meti finon al la kantonoj (escepte tiu de Kartageno)

por defendi la Respublikon kontraŭ veraj respublik-

istoj kiuj, krome, estis tiel federismaj kiel la pre-

zidento mem. La prezidento de la lasta registaro de

la Unua Respubliko estis Emilio Castelar, ekster-

ordinara parlamentano kies

diskursoj estas famaj anko-

raŭ nuntempe. Li ne hezitis

subskribi tiujn mortpunojn

kiujn Salmeron rifuzis.

Krome li intencis fortikigi

trupoj de Carlos la 7a an-

koraŭ daŭrus dum multe da

tempo, sed la murcia urbo

estis submetita. Li alprenis ankaŭ aliajn disponojn:

revigligis la disciplinon en la armeo kaj starigis la

devigan militistan servon, paktis kun la Vatikano kaj

solvis gravan diplomatian problemon kun Usono (la

sendado, far tiu lando, de armiloj al la insurgentoj de

Kubo). Eble estis Castelar la plej kapabla politikisto

de tiu Parlamento, sed la politikaj kvereloj metis

lin demisii. Estis la 3a de januaro de 1874, je la kvi-

na horo matene. Je la sepa horo kaj duono la gene-

ralo Pavía eniris en la parlamentejon, gvidante ploto-

non de civila gvardio, por apogi la ministrecon de

Castelar. La parlamentanoj, inkluzive Castelar, rifu-

malfacilaĵojn li sukcesis formi registaron de nacia

koncentriĝo, kiu donis la povon al Generalo Serrano,

jam reveninta el lia lasta ekziliĝo en Francio.

Reale, kvankam la respublika reĝimo ne dissolviĝis

ĝis la restarigo de la Bur-

bona dinastio en la persono

de Alfoso la 12a, fakte, la

funkciado de la respublikaj

institucioj finiĝis okaze de

tiu operacio de Generalo

istoj kaj la politikaj fortoj antaŭ la gravegaj cirkons-

tancoj kiujn estis travivante la lando, kun la karl-

istoj sieĝante la urbon Bilbaon kaj la postrestaĵoj de

la kantonalismo ne tute sufokitaj. Verdire, la ĉefa

tasko de tiu registaro estis okupiĝi pri la karlista mi-

lito. Sed plejparto el la generaloj ne simpatiis al la

respublika reĝimo kaj antaŭ la nedecidemo de Cáno-

54

La interpretado de la historiaj okazintaĵoj povas esti

objekto de klasbatalo. La altaj soci-klasoj havas sian

Sed tiu interpretado ne estas ĝusta. Por la hispanoj

de la malaltaj klasoj la referenco de la revolucio tiam

okazanta en nia lando estis la Pariza Komunumo de

1871. Kaj ankaŭ por la altaj klasoj. Tio eksplikas la

reagon de la hispana burĝaro. La puĉo de Martínez

mem. La burĝaro konstatis ke aperis nova revolucia

klaso: la proletaro, industriaj laboristoj kaj kampar-

anoj. De tiam la burgaro ĉesis esti ĝi mem revolucia

klaso celanta progresistan liberalismon. La revolucio

de la novaj klasoj celis socian, ekonomian trasform-

igon, kaj tio ne konvenis al la posedantaj klasoj. En

tiuj kondiĉoj la burĝklaso preferas ke regu aŭtoritat-

emaj uloj por bari la vojon de la socia revolucio.

Tiele tiuj posedantaj klasoj rezignis apliki sian pro-

pran Konstitucion de 1873, kiu estis la plej progres-

sin doni propran konstitucion. Asignas grandan po-

von ankaŭ al la municipoj. La civitanoj povus elekti

la municip-konsilantanojn kaj la municip-estrojn aŭ

urb-estrojn.

Rilate al la povo de la Federacio daŭre persistus la

tradicio de du ĉambroj. Senato kaj Kongreso de la

deputitoj, sed la Senato estus ĉambro de federacia

reprezentado. La Deputitaro kaj la registaro estus la

Respubliko: respekto al la vivo, la personan dignon,

libero pri penso, esprimo, religio, presaro, universala

voĉdon-rajto…