41
La granda kontraŭdiro de la hispana socio inter la ja-
roj 1857 kaj 1868 estis la paradokso de lando kun
forta alvokiĝo al progreso kaj industria disvolviĝo
balastita de konservativa aŭ eĉ reakcia politika siste-
mo dronanta en koruptado. La lastaj dek du jaroj de
la reĝado de Izabela la 2a karakteriĝis per tiu kon-
trasto inter sociaj tavoloj rigardantaj la estontecon
kaj politika sistemo apogita sur sociklasoj ankritaj en
pasintecaj skemoj. La problemo de la homoj kiuj re-
gis la landon komence de la jaro 1857 (registaro kaj
kortego) estis ke ili, reale, ne sciis en kiu flanko de
la kontraŭdiro ili troviĝis. De historia vidpunkto es-
tas evidenta ke ili kontroladis nenion; estis la situa-
cio tio kio kontrolis ilin. Sed la situacio estis kon-
traŭdira, konfuza…
La tiama registrar-prezidento Narváez nek volis nek
sciis ŝanĝi la politikan sistemon, sed dume estis an-
kaŭ neebla la retroiro al la moderista sistemo ekzist-
inta ĝis 1854. La antaŭa, dekjara, moderista etapo tu-
te ne estis politike stabila periodo, sed la tiamaj po-
litikaj problemoj estis nur la internaj kvereloj de la
moderistoj mem, al kio oni devus aldoni la ekono-
miajn problemojn. Sed en la etapo post 1856 aperis
alia faktoro apenaŭ ekzistinta antaŭe. Tiu faktoro es-
tis la hispana socio, la publika opinio, la popolo kiu
ekkonsciis pri si mem kaj prenis konscion pri la per-
fida agado de la reĝino dum la eventoj de 1854 kaj
1856. La komplika pojn-duelo inter la kortego kaj la
popolo kulminos en la jaro 1868 per la faligo de la
trono de Izabela kiam ŝi ankoraŭ estis 38-jara kaj
restis al ŝi ankoraŭ 36 jaroj je vivo. La sekva pri-
skribo de tiuj lastaj dekdu jaroj de la reĝimo estas la
historio de la menciita pojn-duelo.
Post kelkmonata regado perdekrete, la registaro de
Narváez konsideris necese reveni al la konstituciaj
formoj. Sed la balotado kaj la konstituciismo kiun
oni povis praktiki en tiu situacio kaj far tiuj personoj
estis nur formalaj. En la balotado okazinta la 25an
de marto 1857 rajtis voĉdoni, laŭ la uzitaj normoj,
proksimume nur cent mil personoj (viroj) en la tuta
lando, kaj al la Parlamento alvenis nur 6 deputitoj de
la progresista partio, kiuj protestis pro la granda
koruptado praktikita antaŭ kaj dum la voĉdonado. La
Parlamento malfermita la 1an de majo aprobis iun
reformon por la Senato la 17an de julio. Laŭ ĝi, oni
kreŭ la senatanojn laŭ heredado en la personoj de la
grandaj aristokratuloj de la lando kiuj akreditus po-
sedi sufiĉe grandan fortunon. Estis evidenta ke la
tiama politika klaso de Hispanio ne kapablis skui la
mensajn skemojn de la plej reakcia moderismo.
Al la problemo de la nutraĵ-manko, kiu ankoraŭ daŭ-
ris en 1857, aldoniĝis tiujare la krizo de la manko de
kotono pro la civil-milito en Usono. Tio efikis da-
maĝe kontraŭ la kataluna tekstila industrio. Tamen
iu pozitiva fakto de tiuj jaroj estis la granda invest-
ado por la konstruado de miloj da kilometroj je fer-
vojaj linioj. La fervoj-linio ekde nia urbo, Gijón, al
Laviana estis iu el la unuaj en la lando; ĝi jam estis
inaŭgurita dum la progresista jarduo. Menciindas an-
kaŭ la disvolviĝo de la industrio kaj la karbomin-
ejoj. En 1858 estis inaŭagurita en nia regiono la fer-
industria fabriko “Duro-Felguera”.
La realo de la lando iradis tra malsamaj vojoj ol tiuj,
kiujn pretendis fiksi la registaro kaj ties Parlamento.
En Katalunio la konservativa burĝaro postulis “pli-
fortigi la koncepton de aŭtoritato, kio ne estas timo
al la sabro sed respekto al la leĝo”. En Andaluzio
okazadis tumultoj konekse kun popolaj depostuloj
kaj respublikanaj formuladoj. La registaro alfrontiĝ-
adis la sociajn problemojn, pri kiuj ĝi ne konsentis
ke eĉ oni parolu en la Parlamento, permesante ke la
regionaj ĉefgeneraloj organizu neregulajn “rurajn
bandojn” por subteni la ordon en la kamparoj kaj ar-
bitracie arestante en Madrido tiujn, kiujn kaptadis la
polico miksante deliktulojn kun honestaj personoj.
Tamen ne estis la problemoj de la lando tio, kio oka-
zigis la falon de la registaro de Narváez en oktobro
de 1857, sed, pluafoje, la palacaj intrigoj, kiuj okaz-
igis la disvastiĝon de onidiroj laŭ kiuj rezultis du
mortintoj pro kontraŭfrontado per spadoj, en la ĉam-
bro de la reĝino, kiam Narváez intencis bari ke Fran-
cisco de Asís eniru tien, dum Izabela estis okupita,
laŭŝajne, kun la oficiro Enrique Puigmoltó, tiama
amanto de la reĝino. En tiu epoko la reĝino konsultis
al Bravo Murillo pri la ebleco estri ŝi mem la reg-
istaron, tiamaniere ke oni devus nur serĉi taŭgajn
42
personojn por la ministrejoj sennecese elekti prezi-
denton el iu ajn politika partio. Oni persvadis ŝin ne
fari tion kaj ŝi kontentiĝis forigante Narváez-n kaj
anstataŭi lin per Generalo Armero, kies registaro
apenaŭ daŭris tri monatojn. Ĉi-tiu efemera registaro
celebris, la 28an de novembro 1857, la naskiĝon de
la infano kiu estos la Reĝo Alfonso la 12a, verŝajna
frukto de la rilato de la reĝino kun Puigmoltó. Por ke
Francisco de Asís akceptu prezenti la ĵusnaskiton en
la kortego, sur iu ora pleto, estis necesa la helpo de
fratino Patrocinio, tiu monaĥina rasputino, por ke ŝi
uzu sian influon sur la edzo de la reĝino.
La falo de la registaro de Armero okazis je la mal-
fermo de la parlamentaj sesioj de 1858 kiam tiu
ĉambro, influita de Bravo Murillo, neis sian apogon
al tiu registaro. La moderista parlamenta plimulto de
Bravo Murillo apogis la nomumon de Istúriz, tiam
77-jaraĝa. Konscia pri sia politika febleco, Istúriz
kontentiĝis persisti regante dum iom pli ol ses mo-
natoj. Igis fali lian registaron la propono de la Minis-
tro pri Internaj Aferoj, Posada Herrera, ke oni dis-
solvu la Parlamenton kaj oni reĝustigu la porbalotajn
listojn, plenaj je intencaj eraroj. La registaro demi-
siis la 30an de junio de 1858. Tiutage mem la reĝino
alvokis denove O’Donnell-n por prezidi registaron.
Denove regante, sen programo nek partio propraj,
O’Donnell decidis revivigi la “Liberalan Union”, t.
e. la alianco inter neradikalaj moderistoj kaj kon-
servemaj progresistoj. Li kontruis sian ministraron
sur tiu alianco kaj la formulo rezultis sukcesa: tiu
registaro daŭris kvar jarojn kaj duonon; ĝi estis la
plej longdaŭra de la epoko. Post solvi la malĝust-
aĵojn de la eraraj porbalotaj listoj, estis balotado en
1858 organizita de Posada Herera, kiu atingis kon-
fortan plimulton por la registaro. Perdinte sian parla-
mentan plimulton, Bravo Murillo retiriĝis el la poli-
tiko. La registaro de O’Donnell punis pasintajn pri-
koruptajn skandalojn kaj metis ian solvon al tiutipaj
aferoj. Rilate al la pretendita purigo de la pribalota
sistemo fare de Posada Herrera oni devas klarigi ke
la reĝustigo de la listoj estis nur relativa. Reale, tiu
ministro de Liberala Unio kaj ĉefa helpanto de
O’Donnell uzis ĉiujn rimedojn de la pribalota sis-
temo, tia kia ĝi estis muntita per la konstitucio de
1845, por atingi parlamentajn majoritatojn favorajn
al la registaro. Tiucele, krom la malnovaj politikaj
kontroliloj de la balot-sistemo, li uzis ankaŭ la laste
inventitan telegrafon por pli rapida interkomunikado
kun la provincestroj.
Tiuj estis jaroj de relativa socia stabileco dank’ al la
ekonomia prospero kiun tiam travivis Eŭropo, kio
ebligis gravan fervoj-linian konstruadon kaj la im-
pulson de la industrio pro la enveno de fremda kapi-
talo. Tiu etapo estis la ora erao de la ekonomia
spekulado, la ekspansio de la fervojaj linioj kaj de la
tekstila industrio en Katalunio samkiel la apero de la
unuaj alt-fornoj en Asturio kaj Viskajo.
Sed plej notinda de tiu periodo estis la ekstera agado
en la ideo rehavi internacian prestiĝon kaj bazita en
la alianco kun la Francio de Luis Napoleono la 3a:
intervenoj en Koĉinĉinio en 1858, en Maroko en
1859, aneksio de Santo-Domingo en 1861, interveno
en Meksiko en 1862 kaj en Peruo en 1863. La regist-
aro de la Liberala Unio entreprenis agresan eksteran
politikon, en la kunteksto de la imperiisma ekspan-
sio de la eŭropaj potencoj, kies celoj estis deviigi la
atenton de la hispanoj el la internaj problemoj, kon-
tentigi gravajn sektorojn de la armeo por eviti ties
partoprenon en politikaj aventuroj kaj ekzalti la pa-
triotan senton. La hispan-franca ekspedicio al Koĉin-
43
ĉino estis milita promenado, sed alportis neniun pro-
fiton al Hispanio. Male, al Francio ĝi utilis por entre-
preni ĝian kontroladon de la Hindoĉina teritorio.
La milito kontraŭ Maroko (1859-1860) havis kiel
preteksto iu atako de rifanoj al la hispana fortika ur-
bo de Ceŭto. Laŭ ies opinio, ĝi konstituis klopodon
de koloniisma ekspansio en NordAfriko. Sed ne tiel
ambicia estis la celo de O’Donnell ĉar antaŭe li estis
akceptinta la britan postulon ne okupi Tanĝeron nek
iun ajn teritorion kiu povus modifi la elvilibron en la
areo de la Ĝibraltara mar-kolo. O’Donnell havis
aliajn kialojn por sin implikiĝi en tiu aventuron. La
Liberala Unuo estis reganta de antaŭ du jarojn kaj li
jam estis perceptinta la signojn de la kortegaj intri-
goj celantaj alvenigi denove la moderistojn al la reg-
ado, kaj tiam O’Donnell inventis la militon de Afri-
ko, maljusta milito ĉar la malfeliĉaj maŭroj akcept-
adis ĉiujn hispanaj postulojn, eĉ mort-pendumi la
sengravulojn kiuj estis la kaŭzo de la konflikto; sed
estis necese distri la reakcian kortegon per la milito
kontraŭ la islamanoj, kiuj per ilia subevoluo kaj mal-
riĉeco estis facile venkeblaj, kaj tiamaniere la milita
gloro plifortigus lian registraron kaj haltigus la kort-
egajn intrigojn.
Alisence, ankaŭ la celo trankviligi la ambiciajn mi-
litistestrojn estis plensukcesa. Oni atingis meti finon
al la konstanta kutimo de la militistaj pucoj surbaze
de politikaj ambicioj per abunda rikolto da premioj
kaj rekompencoj: promocioj, medaloj… krom nobe-
laj titoloj por la estroj de la armeo: O’Donnell mem
estis nomumita Duko de Tetuán. La operación oni
faris per iu armeo malbone ekipita kaj eĉ malpli
bone preparita, kun infanterio da nespertaj rekrutoj.
El la proksimume ok mil mortintoj en la milito, kvin
mil estis viktimoj de ĥolero kaj aliaj malsanoj pro la
malbonstato de la nutraĵoj. Tamen la propagando pri
la milito estis tre optimisma kaj emfazis venkojn kiel
tiuj de Castillejos kaj Tetuán. Sed la profito de tiu
milito estis preskaŭ nula.
Dum la daŭro de tiu kampanjo estis en Madrido iu
karlista konspiro. Estis planita iu militista operacio
por entronigi iun filon de la pretendinto Carlos. Sed
la afero fiaskis kaj kelkaj konspirantoj estis arestitaj
kaj pafmortigitaj.
O’Donnell implikiĝis en aliaj eksteraj konfliktoj en
interakorto kun Francio kaj Britio. Tiu de Meksiko
alportis nek profiton nek gloron al Hispanio. Tamen
Napoleono la 3a sukcesis entronigi tie iun imperi-
estron, sed fine ankaŭ tiu afero rezultis malsukcesa.
Same okazis kun la reaknesado de Dominiko al His-
panio; la usona interveno igis ke la procezo fuŝiĝis.
Ĉiuj-ĉi eksterlandaj aventuroj de la registaro de
O’Donnell utilis nur por iome plulongigi la daŭron
de ties regado kontraŭ la konstanta intrigado kaj pre-
mo de la kortega kamarilo, al kiu aldoniĝis, en la ja-
ro 1857 la pastro Claret, konfesprenanto de la reĝ-
ino, kaj en kiu estis tiam iu nova favorito de Izabela,
ĉi ties sekretario Miguel Tenorio.
Olózaga kritikadis en la parlamento la toleron de la
registaro antaŭ la ekscesoj de tiu klerikara kamarilo,
kiel la bruligado de libroj kondamnitaj de la eklezia
cenzuro. Aliflanke, la formulo de la Liberala Unio
sin estis fendiĝanta perdante forton kaj efikon. Du-
me Cristina, la patrino de la reĝino, ankoraŭ ekziliita
en Portugalio konspiradis kun la parlamentanoj por
ebligi ŝian revenon al Hispanio. Kiam O’Donnell
volis dissolvi la Parlamenton, la reĝino rifuzis kon-
senti tion kaj provokis la demision de la registaro kiu
estis la plej daŭra de ŝia tuta reĝado.
Por multaj historiistoj kaj la oficialaj historioj de
postaj reĝimoj de Hispanio, la periodo tiam finiĝanta
karakteriĝis pro la militaj, eksteraj, operacioj, ĉefe
tiuj de NordAfriko. Sed plej grave por la progreso de
nia lando estis la granda industria impulso de tiuj ja-
roj kaj la kultura evoluo de la hispana socio. Kvan-
kam en la kamparoj daŭre estis granda procento de
analfabeteco, en la urboj kaj industriaj centroj, kons-
ciaj pri la febleco en kiun metis ilin la nesufiĉo de la
eduksistemo, la organizitaj laboristoj klopodis aliri
per si mem al la akiro de la kulturo. Ekde la kvarde-
kaj jaroj de la jarcento aperadis edukaj centroj sen-
dependaj de la ŝtato. Pri la efiko de tiuj rimedoj ates-
tas la impulso kiun tiam ricevis la presaro kaj la
libro-eldonado. Ankaŭ la teatro estis tiam efika ilo
por la politika edukado de la amasoj.
Ĉar tiam la libroj estis sufiĉe multekostaj, la amasoj
sojfantaj kulturon svarmis en la ekzistantaj bibliote-
koj. Sed la plej provizita biblioteko en la lando trov-
iĝis en la reĝa palaco por ties uzado far unu sola per-
sono kiu neniam eniris en tiu ĉambro kaj preferis of-
te uzadi la danc-salonon de la sama palaco. Post
multaj jaroj, kiam la reĝino estis ekzilita en Francio,
ŝi rekonis ke ŝi multe eraris dum sia reĝado pro la
nesufiĉa eduko kiun ŝi estis ricevinta.