34
En la historio de Hispanio estas konata sub la nomoj
de “Kontraŭ-revolucia jardeko” kaj “Moderista jar-
deko” la tempa periodo inter majo de la jaro 1844
kaj julio de 1854. Post la evento-plena antaŭa jar-
deko, la Moderista partio subgvide de Generalo Nar-
váez nuligadis, en la daŭro de malmultaj monatoj, la
povon de la progresistoj. La konstitucio tiam valida
estis tiu ellaborita de la progresistoj en la jaro 1837.
La moderistoj baldaŭ sin dediĉis ellabori novan laŭ
la konveno de la sociaj klasoj kies interesoj ili
reprezentis.
La celo de la moderistoj estis kombini socian ordon
kun ia libereco, sed kun pre-
fero pri la ordo por firmigi
sistemon de produktado laŭ
la interesoj de la posedantaj
klasoj: industria burĝaro, ter-
posedantoj… La registaro de
Narváez entreprenis iujn re-
formojn kiuj celis la fortik-
igon de la reĝa krono, la cen-
traligon de la administracio
kaj certigi la ordon de la ŝta-
to. Tiusence ili decidis elimi-
ni disponojn de la progres-
istoj kiuj povus provoki per-
turbojn aŭ apogojn al eblaj
revolucioj, kiel la preslibereco, la popola balotado
por la magistratanoj (municipaj aŭtoritatoj) aŭ la ci-
vitana milico.
Celante la publikan ordon, post la nuligo de la nacia
aŭ civitana milico de progresista inspiro, en oktobro
de 1844 oni kreis la t. n. “civilan gvardion”, iu spe-
ciala polica korpuso por apliki la leĝon kaj defendi
la ordon ĉefe en la kampara medio. La pres-libereco
estis tre limigita kaj restis kontrolita de la registaro.
Alia grava reformo estis tiu de la administracio de la
ŝtato. Ĉiam celante la socian ordon, la moderistoj or-
ganizis la ŝtaton po provincoj kaj ĉiu provinco po
municipoj. La provinca aŭtoritato estus la civila gu-
berniestro, nomumita de la registaro, kaj siavice li, la
provinca guberniestro, nomumus la municipajn aŭto-
ritatojn: urbestro, urbkonsilianoj… Tiamaniere oni
starigis monopolon de moderista povo en ĉiuj nive-
loj de la administracio kaj oni garantiis la kontrolon
de ĉiuj ŝtataj institucioj. Oni respektis la foruajn ins-
tituciojn en la teritorioj kiuj ĝuis ilin, do la forua re-
ĝimo supervivis dum la regado de la moderistoj. Ĉi
tiuj intervenis ankaŭ en la tereno de la instruado kaj
edukado; pere de la Leĝo Moyano kiu entenis dispo-
nojn por la lerno-planoj kaj regulojn por la aliro de
la instruistaro.
Pri la konstitucio estis malsamaj pozicioj inter la
moderistoj. La grupo de Markizo de Viluma emis
forigon de ĉiu konstitucio kaj
reveno al la reĝaj statutaroj.
Tia sistemo sin apogus sur la
geedziĝo de la filo de la pre-
tendinto Carlos kun la reĝino
Isabela. Tiu ideo alproksim-
iĝi al la karlistoj malplaĉis al
plejparto el la politikistoj.
En kontraŭa ekstremo estis la
grupo de la puritanoj, estritaj
de Joaquín Francisco Pache-
co. Ili emis moderismon tute
laŭleĝan kaj konstitucian kaj
volis nur reformi la konstitu-
cion de 1837 sed konservante
ĝin. Ili postulis interakordon kun la progresistoj.
Plejparto el la moderistoj apogis mezan vojon inter
ambaŭ tendencoj. Ilia inspiranto estis Pidal kaj la ĉe-
fa videbla kapo estis Generalo Narváez. Ili sukcesis
trudi siajn politikajn postulojn, sed ilia eraro estis ke
ili interpretadis la sociajn konfliktojn kiel proble-
mojn de publika ordo kaj asignadis la defendon de
tiu ordo al la militistaj aŭtoritatoj.
La Konstitucio de 1845 esprimas ekzakte la poli-
tikan idearon de la moderismo. La daŭro de la par-
lamenta mandato estis pliigita de tri al kvin jaroj.
La voĉdonantaro por elekti la parlamentajn deput-
itojn estis draste malpliigita ĉar la voĉdonantoj de-
vus aĝi pli ol 25 jarojn kaj pagi jarajn impostojn je
400 realoj. En la Konstitucio de 1837 la hispanoj
La korpuso de la t. n. “Civila Gvardio” estis
kreita en oktobro de la jaro 1844.
35
kun balotrajto estis pli ol 500.000 sed kun la nova
Konstitucio nur 97.000 uloj povus voĉdoni (1 pro-
cento el la hispana loĝantaro). La Senato fariĝis
ĉambro de reĝa elekto inter la membroj de konkretaj
sociklas-tavoloj kun altaj rentoj. La nombro da se-
natanoj estis senlima kaj la daŭro de la mandato estis
dumviva. La figuro de la monarĥo estis plifortigita
pro la malapero de iuj limigoj ekzistintaj en la an-
taŭa konstitucia teksto. La rolo de la municipaj aŭto-
ritatoj estis limigita al la administra tereno, demet-
ante de ili la politikan funkcion kiun ili plenumis laŭ
la progresista leĝaro. Estis forigita la artikolo kiu te-
mis pri la civitana milico. La RomKatolikismo estis
deklarita la religio de la gehispanoj kaj la ŝtato
subtenadis la klerikaron kiel kompenso pro la antaŭe
farita alieno de la ekleziaj posedaĵoj.
Laŭ tiu konstitucia teksto la monarĥo rezultas la vera
arbitranto de la politika ŝanĝo. La reĝ(in)o povus
laŭvole elekti la registaron. La Konstitucio permesis
elekti kaj ĉesigi la regantaron sed la reĝino faris tion
tute arbitrece. La Konstitucio de 1845 estas la politi-
ka bazo sur kiu kuŝis la liberalan sistemon ĝis la
revolucio de 1868.
La unua registaro de Narváez
daŭris apenaŭ du jarojn (ĝis la
12a de februaro de 1846). Li
ne havis sperton pri regado,
estis decidita apliki aŭtoritat-
ecan politikon kaj tio igis lin
malobservi la Konstitucion kun
la preteksto savi la instituciojn
kaj defendi la ŝtaton. Tial ke
tra la parlamenta, laŭleĝa vojo
ne eblis promocii ŝanĝojn, la
progresistoj sin dediĉis konspi-
ri organizante militistajn pu-
ĉojn, sed Narváez kruele kaj perforte sufokis kelkajn
el ili. Krom tiujn revoluciajn klopodojn de la pro-
gresistoj li devis alfronti ankaŭ la intrigojn de la ka-
mariloj de sia propra partio. Post la demisio de kel-
kaj gravaj ministroj de sia registaro, Narváez sin
sentis devigita demisii post 21 monatoj da regado. Ĉi
tiu demisio estis la unua de iu longa kaj ofta serio da
politikaj krizoj kiuj montris ke eĉ kun la foresto de
forta progresista opozicio, la moderistoj mem estis
tute kapablaj estigi konfliktojn kiuj malhelpus la reg-
adon de siaj propraj sampartianoj. Ĝis junio de la ja-
ro 1854 estis, post ĉi tiu de Narváez, dekdu mal-
samaj registaroj, el kiuj iu daŭris nur kelkajn horojn.
La Markizo Miraflores anstataŭis Narváez-n kaj ma-
le ol ĉi tiu, ĝuis parlamentan apogon de la plimulto.
Li okupiĝis pri la plibonigo de la rilatoj kun la Vati-
kano kaj prenis kelkajn disponojn por la malpliigo
de iuj impostoj. Li perdis la apogon de Narváez ki-
am rifuzis apogi kandidaton de ĉi tiu kiel edzo por la
reĝino. La Generalo uzis sian influon sur la moder-
ista partio por provoki la krizon de la registaro Mi-
raflores, kaj Narváez prezidis la novan registaron,
ekde la 16a de marto 1846. Sed ĉi-foje li povis
regadi nur ĝis la 6a de aprilo, tamen dum tiuj 19
tagoj li plu montris aŭtoritetecan kaj maltolereman
karakteron uzante la metodon regi per dekretado spi-
te al la Parlamento. Iu ministro demisiis kiam oni ne
volis akcepti reformon kiun li pretendis fari en la
Burso. Tio okazigis ankaŭ la demision de la pre-
zidento kaj anstataŭis lin Javier de Istúriz.
Ĉi tiu regadis ĝis la 27a de januaro de 1847 kaj dum
tiu tempo solviĝis la komplika afero de la edziniĝo
de la reĝino. La internaciaj problemoj en rilato kun
la edzeco de Izabela solviĝis en iu internacia konfe-
renco en kiu oni interakordis ke la hispana reĝino
devus edzigi iun Borbonon cele ne perturbi la inter-
nacian pacon. La sola ebla kandidato estis Francisco
de Asís, kuzo de la reĝino, kiu estis homo kun febla
karaktero. La geedziĝo okazis sed la rezulto ne estis
sukcesa. Baldaŭ la reĝino fariĝis amantino de Ge-
neralo Serrano, dudek jarojn pli aĝa ol ŝi. Kaj poste
ŝi havis longan serion da amantoj kiuj estis la patroj
de ŝiaj multenombraj gefiloj. La krizo de la gepara
vivo efikis kontraŭ Istúriz, kiu
perdis apogojn post la balotado
de decembro 1846.
Ĉi-foje la progresistoj atingis
parlamentan plimulton kaj koa-
licie kun la puritanoj de Pache-
co ili trudis la demision de Is-
túriz. La reĝino sukcesis kon-
vinki la Dukon de Sotomayor
por ke li estru la novan regist-
aron ekde la 28a de januaro de
1847. Li klopodis unuigi la
moderismon, sed fiaskis en tiu
celo. La registaro de Sotoma-
yor sen la apogo de Narváez ne povis multe daŭri.
Ĝuste post dumonata regado li devis cedi la poste-
non al la lidero de la puritanoj, Joaquín Francisco
Pacheco. Ĉi tiu rezultis ne esti tiel pura kaj respekt-
ema de la leĝoj kiel li predikadis kiam li estis en la
opozicio. Li intrigis, malobservis la leĝojn kaj pruvis
ke li povus esti tiel fripono kiel ĉiuj liaj antaŭantoj.
Lia demisio okazis la 31an de aŭgusto kaj post mal-
longa regado de García Goyena kiu malsukcesis en
sia inteco alveni al interakordo kun la opozicio, re-
venis al la registrar-estreco la neevitebla Generalo
Narváez. La fakto ke tiu militisto foje kaj foje re-
havis registrar-estrecon kiun antaŭe li perdis kaj pos-
te perdos denove montras ke li iamaniere estis nepra
komponanto de politika sistemo en kies desegno li
intervenis komence de la jardeko kiun ni pritraktas.
Sed estas evidente ke la desegno ne estis perfekta,
kiel atestas la kronika malstabileco de la sistemo kaj
la multenombraj kaj mallong-daŭraj registaroj en tiu
jardeko. La problemo estis ke la konstitucio de 1845
asignis grandan povon de politika interveno al la
Generalo Narváez
36
krono. La registaroj estis faritaj kaj malfaritaj en
palaco senkonekse kun la problemaro de la lando. La
registrar-farantoj estis la palacaj kamariloj, ĉefe tiu
de la patrino de la reĝino, kaj ties edzo la Duko de
Riansares. Poste estis ankaŭ la kamarilo de la edzo
de la reĝino, Francisco de Asís.
La tria registaro de Narváez estis la plej longa el
ĉiuj, esceptante parentezon de 19 horoj de la re-
gistaro de de Grafo Leonard, daŭris ĝis la 10a de
januaro de 1851. Tio eblis dank’ al unuiĝo de la di-
versaj moderistaj grupoj, kio permesis al la generalo
regadi diktatorece. Li devis alfronti ekonomian
krizon en 1846-1847 kaj la revoluciajn eventojn en
Francio en la jaro 1848. La revolucio okazinta en la
najbara lando en februaro metis finon al la monarkio
de Luis Felipe de Orleans. Tio efikis sur Hispanio; la
26an de marto okazis en Madrido incidentoj en kiuj
intervenis la plej radikala aloo de la progresismo.
Narváez reagis rapide kaj sukcesis kontroli la situa-
cion uzante la policon kaj la armeon. Poste estis dua
provo la 7an de majo en la ĉefurbo kaj en kejkaj
hispanaj lokoj; ĉi-foje la ribelo havis karakteraĵojn
de militista puĉo. Ankaŭ ĉi-foje li sukcesis sufoki la
revoluciajn fokusojn per la uzado de ega subpremiga
perforto: multaj personoj estis mortpafitaj laŭleĝe aŭ
eksterleĝe. La fakto ke Narváez baris la marŝadon de
la revolucio en Hispanio igis ke li fariĝis heroo por
la konservativaj fortoj en Hispanio kaj Eŭropo. En
nia lando li ricevis plenan povon por regadi. Dume
ekde tiam okazis evoluo de la progresismo mal-
dekstren, kio ebligis la naskiĝo de la demokrata
partio en 1849.
La eksterordinara povo asignita al Narvaez permesis
al li realigi kelkaj gravajn projektojn kaj oni faris
multenombrajn ekonomiajn reformojn. Malestimis
lin gravaj personoj de la kortego, inter ili la edzo de
la reĝino. Okazis stranga evento la 19an de oktobro
de 1849; tiutage la reĝino nomumis novan registrar-
prezidenton, tiu de la grafo Leonard, kiu daŭris nur
19 horojn kaj poste la registaro de Narvaez estis
restarigita far la sama reĝino. Ŝajnas ke estis iu intri-
go en kiu intervenis iu pitoreska figuro, fratino Pa-
trocinio, iu stranga miraklo-fara monaĥino kiu havis
tiam sufiĉe da influo en la kamarilo de Francisco de
Asís kaj estis uzita por promocii eĉ pli konservativan
aŭ reakcian registaron ol ties de Narváez.
La Generalo daŭre regadis plu dum pli ol unu jaro.
Sed poste okazis problemoj ene de la registaro. De-
misiis Bravo Murillo malkontenta pro la politiko pri
financaj aferoj kaj la grandaj elspezoj de la kortego
kaj aliaj prikoruptaj aferoj. Ankaŭ Donoso Cortés ia-
ma apoganto de Narváez, kritikis la malŝparemon
kaj la koruptadon de la administracio. La registaro
falis la 10an de januaro 1851. Bravo Murillo estis
demisiinta kiel ministro pri Financoj malakorde kun
la politiko de Narváez pri politiko kaj financoj. Do,
ŝajnis li la plej konvena persono por prezidi la novan
registaron. La novaj ministroj estis homoj kiuj estis
ludantaj neniun rolon en la antaŭa etapo: Bertrán de
Lis, Fermín Artela, Santiago Fernández Negrete…
La kronika malstabileco kaj nefirmeco de la regis-
taroj de tiu epoko trafis ankaŭ la regantaron de Bra-
vo Murillo; ĉi-foje la malkontento estis la militistoj
tial ke estis malmultaj armeanoj inter la ministroj. Iu
el la ĉefaj ofenditoj estis la Generalo O’Donnell.
Bravo Murillo petis al la reĝino eksigi la Parlamen-
ton kaj dicidis regi per dekretado, kio altiris al li fa-
mon je absolutisto kaj kontraŭ-parlamentano kaj la
opozicion de la politika klaso. La plej akraj kritikoj
kontraŭ liaj projektoj venis ĝuste el la moderistoj.
Tamen en la reformoj de la administracio estis kie
Bravo Murillo atingis siajn plej gravajn atingojn. Lia
registaro alvenis al akordo kun la Vatikano per la
konkordato de 1851. La historiistoj rekonas la meri-
tojn de Bravo Murillo en la solvo de multaj proble-
moj kaj putraĵoj de la administracio de ĉi tiu lando
kaj lia penado apartigi la militistojn el la politiko.
Sed li ne ĝuis je sufiĉaj apogoj por plu regadi kaj la
13an de decembro de 1853 la reĝino devigis lin de-
misii. La fiasko de liaj reformoj pli malfortigis la
reĝimon.
Federico Ronkali formis moderistan registaron kiu
plaĉis nek al Narváez nek al O’Donnell, kiuj, tiam
reprezentis la veran militistan povon. La opozicio ki-
un li trovis en la Parlamento devigis lin demisii, kaj
la 14an de aprilo formiĝis nova registaro prezidita de
alia militisto: Francisco Lersundi. Ankaŭ ĉi tiu reg-
istaro daŭris malmulte; la 18an de septembro ĝi estis
anstataŭita de alia, kun la beno de la palacaj kama-
riloj, prezidita de Luis José Sartorius, Grafo de San
Luis. Ĉi tiu ŭnue intencis altiri la apogon de la di-
versaj politikaj grupoj, sed fiaskinte en tiu intenco, li
eliminis la presaron de la opozicio kaj ordonis ares-
ton de iuj generaloj, inter ili O’Donnell kiu devis sin
kaŝi por ne esti trafita. Tre akrigis ĉies opozicion
kontraŭ tiu registaro. Dum la unuaj monatoj de 1854
la opozicio ampleksis ĉiujn sociajn sektorojn: pro-
gresistoj, puritanoj, sekvantoj de Narváez, ofenditaj
militistoj… Ĉiuj konspiradis kontraŭ la registaro de
Sartorius.
La 28an de junio de 1854 eksplodis la revolucio kiu
fermus la unuan etapon de la reĝado de Izabela la 2a.
Tiele finiĝis la “Moderista Jardeko”, iu longa etapo
de dominado de la konservativa liberalismo en His-
panio. Tiu periodo karakteriĝis pro granda politika
malstabileco pro la kontraŭdiroj inter la socipolitikaj
komponaĵoj aŭ kolonoj de la sistemo, kiuj, cetere,
havis komunajn interesojn. La kamarilo de la reĝa
patrino kaj ties edzo dediĉiĝis al grandaj negocoj ne
tute leĝaj kun la helpo de la financisto Salamanca
kaj la kompliceco de registaroj elektitaj de ili kaj
implikitaj, ankaŭ ili, en aferoj pri koruptado. Kiel
fono de ĉio ĉi estis granda mizero en la lando kaj oni
sufokadis perforte la popolajn plendojn.
