21
La reĝado de Ferdinando la 7a kaj la teniĝo de tiu
monarĥo rilate al la liberala karaktero de la kons-
titucio povas esti komprenitaj konsiderante ke tio
devas esti enkadrigita en la fenomeno de la eŭropa
Restariĝo, kiu sekvis al la malvenko de Napoleo-
no. La fiasko de la planoj de la franca imperiestro
permesis la revenon al Hispanio de la Reĝo Fer-
dinando. Tio koincidis kun la renoviĝo de la
parlamenta membraro. En la delegitaro, la nombro
da konservativaj parlamentanoj duoblis tiun de la
liberaluloj. La klerikaro kaj politikaj elitoj tre
aktivadis favore al politiko de bremsado de la
reformoj.
La Reĝo revenis al Hispanio la 24an de marto de
1814. Ĉiuj atendadis kun intereso lian revenon. La
tradiciemaj fortoj esperis ke li restarigu la ab-
solutismon, kaj la liberaluloj esperis ke li ĵurus la
Konstitucion. Neniu sciis kian estos la reĝa teniĝo
pri tiu temo; la Reĝo mem, dum la unuaj monatoj
de 1814, ne havis klaran ideon pri kian decidon
preni. Sed li, baldaŭ poziciiĝis pri la temo; li de-
klaris ke li ne nur ne ĵuros la Konstitucion sed ke
ĉi tiu kaj la dekretoj de Kadizo estis senvalidaj,
kvazaŭ ili ne estus ekzistintaj. Krome li ordonis la
dissolvon de la Parlamento kaj la areston de la li-
beralaj deputitoj. Fakte, tio estis vera puĉo ĉar
atencis kontraŭ la legitima aŭtoritato.
La reĝa puĉo povis sukcesi ĉar la kontraŭ-
konstituciaj fortoj de la socio estis pli organizitaj
kaj konsciaj ol la konstitucio-favoraj sektoroj de la
socio. Por plejparto el la hispanaj kamparanoj (la
plej multenombra socia tavolo en la lando) la
kostitucio signifis nenion, aŭ pli ĝuste, ili eĉ sciis
nenion pri la ekzistado de tiu novaĵo. Cetere la
klerikaro instigis la malsaĝajn amasojn apogi la
reĝon kontraŭ la liberalismo.
La ses jaroj kiuj sekvis al la reveno de la reĝo
karakteriĝis pro la intenco de ĉi tiu restarigi la
situacion ekzistintan ĝis la jaro 1808. Tiu procezo
koincidis kun granda ekonomia depresio en Eŭro-
po. En Hispanio tiu krizo estis speciale grava por
la ŝtataj financoj ĉar, krome, la rilatoj kun la ame-
rikaj kolonioj estis ne-ekzistantaj tiam. La planoj
entreprenitaj por plibonigi tiun situacion rezultis
senfruktaj. La tiamaj registaroj de Hispanio ne
komprenis la naturon de la krizo kaj ne sciis artik-
igi ian nacian merkaton kiu kompensus la perdon
je komerca trafiko kun Ameriko kaj mankis al ili
iu agrara politiko.
La armeo estis la socia sektoro kiu esprimis la
ĝeneralan malkontenton. La ĉeso de la milito kaj
la ekonomia krizo okazigis ke multaj oficiroj estis
eksigitaj el la armea servo aŭ vidis siajn mon-
enspezojn malgrandigitaj. Kaj en la kadro de la
reakcia absolutismo oni favoradis nur la militistajn
kadrojn de la nobelaro. Do, la armeo restis divid-
ita kaj parto el ĝi sin tenis kontraŭ la regantaro
esprimante tiele la ĝeneralan senton de la lando,
Dum la jarseso 1814-1820 okazis kaj fiaskis
kelkaj militistaj ribeloj kontraŭ la regantaro.
22
La ĉefaj el tiuj militistaj ribeloj kontraŭ Ferdi-
nando la 7a estis:
- La 17an de marto 1814, insurekcio en Valencio
subgvide de Milans del Bosch.
- La 25an de septembro 1814, insurekcio en Pam-
plono estrita de Espoz y Mina.
- La 19an de septembro 1815, ribelo gvidita de
Juan Díaz Porlier en Korunjo.
- Konspiro de Vicente Richard la 21an de februaro
de la jaro 1816.
- Puĉo de Lacy, Milans kaj Torrijos en Caldetas, la
4an de aprilo 1817.
- Ribelo de Juan van Halen la 21an de septembro
de la jaro 1817.
- Komploto de San Miguel
kaj Valledor en “El Pal-
mar”, la 8an de julio de
1819.
- Insurekcio de Joaquín
Vidal, Lis kaj Calatrava en
Valencio la 1an de januaro
de 1819.
Ĉiuj-ĉi intencoj fiaskis ĉar
mankis al ili la apogo de iu
parto el la popolo. Plej-
parto el la hispana loĝant-
aro ne komprenis nek volis
kompreni tiujn aferojn kaj
ne partoprenis en ili. Estis
nur konflikta afero inter la
politikistoj kaj la militistoj.
Foje la soldatoj mem de la
ribelintaj armeestroj ne
obeis la ordonojn de iliaj
superuloj kaj bataladis fa-
vore al la absolutisma re-
ĝimo. Tiel, la Reĝo Ferdi-
nando la 7a daŭre sukcesis
sin teni en la povo.
Tial, kiam okazis en “Las
Cabezas de San Juan” (ur-
bo proksima al Kadizo) kroma ribelo, la 1an de
januaro de la jaro 1820, la afero vekis en la Reĝa
Kortego nek surprizo nek timo. Des pli ke la gvid-
antoj de tiu insurekcio eĉ ne estis altrangaj arme-
estroj sed nur mezgradaj oficiroj: la kolonelo Qui-
roga, el Galegio, kaj la Majoro Riego, el Asturio.
Do jam dekomence oni esperis ke la afero baldaŭ
fiaskus. Sed ĉi-foje la ribelintoj ĝuis la apogon de
la soldataro; temis pri garnizono preta enŝipiĝi
destine al la Amerikaj kolonioj por kontraŭbatali
tieajn insurekciojn kontraŭ la hispana metropolo.
La ribelo de Rafael de Riego ne estis pli bone or-
ganizita ol la antaŭaj sed sufiĉis la eta popola apo-
go kiun ĝi atingis por venki sur la absolutisma re-
ĝimo kiu, fakte, estis vere febla. Post malgranda
komenca sukceso Riego proklamis la restarigon de
la Kadiza Konstitucio de 1812. Tiun proklamon li
faris en la urbo kie garnizonis lia regimento, sed
ne povis fari la samon en la urbo mem de Kadizo
ĉar malhelpis lian eniron en tiun urbon la oficiro
Fernández de Córdova. La ribelintoj ne sukcesis
eniri en la Konstitucian urbon sed ankaŭ ne estis
venkitaj de la trupoj kiuj apogadis la reĝon. Fakte,
Riego sukcesis aresti la militistan estron de la
armeo destinita al la ekspedicio al Ameriko, la
grafo de Calderón. Sekve la trupoj de Riego dis-
kuris tra kelkaj urboj de Andaluzio esperante veki
ĝeneralan popolan ribelon kontraŭ la absolutismo,
sed la popolanoj restis in-
diferentaj antaŭ la afero.
Do, la movado ne estis su-
fokita sed ankaŭ ne trovis
la esperitan apogon. La
11an de marto, pli ol du
monatojn post la komenc-
iĝo de la ribelo, tiuj solda-
toj kiuj ankoraŭ apogadis
Riegon decidis disiĝi serĉ-
ante rifuĝon en la montaro
de Ekstremaduro.
Sed dume okazis kroma
militista ribelo en Korun-
jo, kaj poste aliaj en Za-
ragozo, Pamplono, Barce-
lono… La 7an de marto la
Reĝa Palaco en Madrido
estis sieĝita de grandama-
so da civitanoj sin manifes-
taciante kontraŭ la absolu-
tismo. La Reĝo metis la
garnizonojn de Madrido
sub la ordonojn de Genera-
lo Ballesteros por sufoki la
popolan movadon, sed tiu
militisto rifuzis apogi la re-
ĝimon kaj devigis la monarkon akcepti la Kons-
titucion. La 10an de marto la Reĝo publikigis ma-
nifeston al la hispana nacio apogante la Konstitu-
cion, deklarante: Ni marŝu sincere, kaj mi la
unua, tra la konstitucia vojo. Tiele komenciĝis la
Liberala Jartrio.
Tiamaniere komenciĝis la dua liberala sperto en
Hispanio, kiu daŭris tri jarojn kaj kiu influis sur la
popola menso pli ol estis farinta tiu de Kadizo. La
nova Parlamento komencis siajn sesiojn en julio
de 1820 kaj oni revalidigis la reformojn aprobitajn
en Kadizo dum la milito. La monarko uzadis la
vetoo-rajton kiun asignis al li la Konstitucio por
bremsi kaj malhelpi tiujn reformojn.
La Reĝo Ferdinando la 7-a
23
Renaskiĝis la kontraŭ-klerikarismo kaj oni abolis
denove la monaĥajn ordenojn. Denove estis elpel-
itaj el la lando la jezuitoj kaj oni malpliigis la
fiskan sistemon de la Eklezio. Ankaŭ, oni dekretis
la alienadon de la posedaĵoj de la regul-submetita
klerikaro. La Eklezio, do, staris inter la plej akraj
malamikoj de la Konstitucia reĝimo. La tradici-
emaj fortoj komencis agadi, ene kaj for de la Par-
lamento, por restarigi la absolutisman povon de la
Reĝo kaj eĉ okazis, kun la sekreta konsento de la
monarĥo, insurekcioj en Navarrio kaj Katalunio
kaj ribelo de la Reĝa Gvardio.
Do, la lando spertis plurjaran periodon de politika
nestabileco kaŭzita de la senĉesa konspirado kon-
traŭ la konstitucia reĝimo far la monarko kaj pro
la politikaj konfliktoj inter moderaj liberaluloj kaj
tiuj pli ekzaltitaj kaj inklinaj al plej radikalaj
reformoj. Tiu rivaleco generis la aperon de la
unuaj politikaj partioj en la historio de la lando.
La Reĝo negocis sekrete kun la Sankta Alianco la
invadon de Hispanio. Tiu Alianco estis formita
de Prusio, Aŭstrio, Rusio kaj Francio. Ĝia celo
estis eviti sociajn eventojn kiel la Granda Franca
Revolucio de 1789 kaj procezojn kiel tiu kiu
entronigis Napoleonon. Estis evidenta ke la tiama
situacio de Hispanio konstituis minacon por la
stabileco kiun la monarkioj de tiuj landoj volis
certigi en Eŭropo. Do, la potencoj de tiu Alianco
decidis en la Kongreso de Verona, la 22an de
oktobro de 1822 interveni en Hispanio por
restarigi la absolutisman povon de Ferdinando la
7a. Frukte de kongresa decido estis sendita al
Hispankio franca armeo da 95.000 soldatoj. En la
hispana historigrafio oni nomas tiun armeon «la
Cent mil Filoj de Sankta Ludoviko». Ĝi estis
komandita de Ludoviko Antonio de Burbono,
duko de Angulemo.
Duafoje en tiu 19a jarcento franca armeo invadas
Hispanion. En aprilo de 1823, post trairi la
Pirenean montĉenon la cent mil promenis tra
Hispanio kaj metis finon al la liberala aventuro.
Ili sendube determinis la estontecon de la posta
historio de Hispanio kaj semis la bazojn por la
plej nigra etapo de la reĝado de Ferdinando 7a, la
nomita Abomeninda Jardeko (1823–1833) dum
kiu tiu friponulo restaŭris la plej subpremigan
absolutismon kaj sufokis ĉiun liberalan aspiron
en la lando.
Preskaŭ la tuta intelektularo el la lando devis
ekziliĝi elmigrante ĉefe al Anglio. Tiuj kiuj restis
en la lando devis suferi procezon de elpurigado,
aŭ estis marĝenitaj, kaj multaj el ili estis kon-
damnitaj al mort-puno, kiel okazis al la Generalo
Riego mem.
Rafael de Riego
Rafael del RIEGO y Núñez naskiĝis la 9an de aprilo
1784 (laŭ alia fonto je la 24-a de novembro 1785) en
Santa María de Tuña, Asturio, ene de familio de la kler-
isma intelektularo.
Post ĉeesto en la Universitato de Oviedo en 1807, li
translokiĝis al Madrido por fariĝi profesia militisto. Tiu-
jare li partoprenis en la t.n. “Insurekcio de Aranĥuezo”.
En la jaro 1808, dum la Milito de kontraŭ la napoleona
armeo, li estis kaptita de la francoj kaj enkarcerigita en
Eskorialo, el kie li poste eskapis.
La 1an de novembro de 1808 li partoprenis en la Batalo
de Espinosa de los Monteros, kaj tie li denove estis kapt-
ita de la francaj trupoj. Dum kvin jaroj li troviĝis en la
francaj koncentrejoj de milit-kaptitoj. Tie li kontaktis kun
membroj de Framasonaro kaj fariĝis adepto de tiu sekreta
societo. Liberigita post la franca malvenko de 1814, li
vojaĝadis tra Anglio kaj Germanio. Reveninta al
Hispanio li re-eniris en la armeon en la rango de ĉef-
leŭtenanto.
Dum la absolutisma jarseso de la reĝo Ferdinando la 7a,
li partoprenis en konspiro de la framasonoj kaj liberal-
istoj kontraŭ la reĝo. En la jaro 1819 la reĝo formis 10
batalionojn por batali kontraŭ la ribelo en Suda Ameri-
ko. Riego iĝis majoro de la asturia bataliono. Tamen,
post la alveno al Kadizo, li komencis ribelon la 1an de
januaro de 1820, kaj petis la restarigon de la Konstitucio
de 1812. Post pozitivaj aliĝoj de aliaj generaloj, la reĝo
cedis kaj tiam komenciĝis la liberala regado.
La nova progresista registaro nomumis Riegon Genera-
lo kaj poste Kapitan-generalo de Galegio. En 1821 oni
lin translokigis al Aragono. La 18an de junio li edzigis
sian kuzinon Teresa del Riego y Bustillos. La 4an de sep-
tembro tiujare, okaze de respublikana ribelo, li estis aku-
zita je respublikanismo, kaj enkarcerigita. Tamen, lia po-
pulareco kreskis, kaj en 1822 li estis elektita en la Kor-
tesoj (Parlamento), kaj liberigita.
En decembro 1822, en la Kongreso de Verona, la landoj
de la Sankta Alianco decidis ke liberala reĝimo en Hispa-
nio estus risko por la stabileco en Eŭropo, kaj decidis
interveni militiste favore al la absolutisma monarĥio. Je
la 7a de aprilo de 1823 franca armeo trairis la Pireneojn.
Riego ekkomandis la 3an Armeon, kaj rezistis la invad-
antojn. Tamen, en septembro li estis perfidita, kaj mal-
liberigita en la urbo de Anquillas (Ĥaeno). Li estis juĝita
en Madrido, akuzita je perfido, kaj kulpigita. La 7an de
novembro de 1823 Rafael del Riego estis pendumita en
la madrida placo “Cebada”.
Riego fariĝis la simbolo de la liberalismo kaj de la res-
publikistoj en Hispanio. Himno de Riego, kantaĵo ho-
nore al Riego estis la himno de la Dua Hispana Respu-
bliko
(1931-1939). Nun lia portreto estas montrata en la
sidejo de la hispana Parlamento.
