38
La ĉefaj faktoroj kondukintaj al la nuna tutmonda ekonomia krizo estas sufiĉe bone kompreneblaj. Iu el tiuj
faktoroj estas la ĝeneraligo aŭ tutmondiĝo de la produktado, kiu prezentis al la entreprenistoj la stimulan pers-
pectivon igi retroiri la venkojn en homaj rajtoj konkeritaj de la okcidentaj laboristoj “kiuj devas forlasi siajn
“luksajn vivstilojn” kaj tiajn “merkat-rigidecojn” kiel labora sekureco kaj aliaj anakronismaj stultaĵoj”. Iuj
ekonomikistoj emfazas ke la labora fluo estas malfacile taksebla, sed tiu-ĉi estas eta parto de la problemo. La
minaco sufiĉas por ke la laboristoj akceptu pli malaltajn salajrojn, pli longajn labor-tagojn, malpli da sekureco
kaj aliajn tiutipajn “nefleks-eblaĵojn”. La fino de la Malvarma Milito kiu reportis plejparton el la Orienta Eŭ-
ropo al ĝia tradidia rolo de servuto, metas novajn armilojn en la manojn de la mastroj, laŭ informas la presaro
de la entreprenistoj kun senbrida ĝojo. General Motors kaj Volkswagen povas deloki la produktadon al iu
Tria Mondo restarigita en Oriento, kie ili povas trovi laboristojn laŭ frakcia kosto de la “dorlotitaj okcidentaj
laboristoj”, krome ricevante la profiton de altaj protektismaj tarifoj kaj aliaj sinekuroj kiujn la “liberaj
merkatoj reale ekzistantaj” provizas por la riĉuloj. Usono kaj Britio gvidas la procezon de dispremi la mal-
riĉulojn kaj la laboristaron, sed aliaj estos trenitaj, dank’ al la tutmonda integriĝo.
Kaj dum la meza familia enspezo daŭre malaltiĝas, eĉ sub la kondiĉoj de malrapida rekuperado, la revuo
Fortune malice festas la “brilajn” beneficojn de la Fortune 500 spit’ al la stagnita kreskiĝo de la vendado. La
realo de la “magra kaj malbona epoko” estas ke la lando troviĝas inundita en kapitalo –sed en la konvenaj
manoj–. Revenis la malegaleco al la niveloj kiujn ĝi havis antaŭ la Dua MondMilito, kvankam LatinAmeriko
havas la plej malbonan historion en la mondo, dank’ al nia bonkora protekto. Kiel la TutMonda Banko –inter
aliaj– rekonas, iu relativa egaleco kaj elspezoj por la sano estas signifaj faktoroj por la ekonomia kreskiĝo (eĉ
ne menciante la viv-kvaliton). Sed tiu institucio daŭre agadas por pligrandigi la malegalecon kaj subfosi la
socian elspezon, favore al la “permanentaj interesoj”.
Dua faktoro en la nuna katastrofo de la ŝtata kapitalismo kiu lasis trionon el la tutmonda loĝantaro preskaŭ sen
vivrimedoj, estas la granda eksplodo de la financa kapitalo ne regulita ekde kiam la sistemo Bretton Woods
estis detruita antaŭ dudek jarojn, kun eble biliono da dolaroj ĉiutage fluante. Ankaŭ ĝia konstituo ŝanĝiĝis
radikale. Antaŭ tio ke la sistemo estis detruita de Richard Nixon, ĉirkaŭ 90% el la kapitalo en internaciaj inter-
ŝanĝoj estis por la investado kaj la komerco, la 10% por spekulado. Ĉirkaŭ la jaro 1990 tiuj procentoj estis
renversitaj. Iu informo de la Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri Komerco kaj Disvolvado estimas ke la
95% el la kapitalo estas nun uzata por financ-spekulado. En la jaro 1978, kiam la efiko estis jam perceptebla,
la Nobel-premiito pri Ekonomio, James Tobin, sugestis en la diskurso de sia prezidanteco de la Asocio de
Usonaj Ekonomikistoj ke oni devus konstitui impostojn por malakceligi la spekulajn fluojn, kiuj kondukus la
mondon al iu ekonomio de magra kreskiĝo, malaltaj salajroj kaj altaj kapital-profitoj. Nuntempe, tiu-ĉi punk-
to estas amplekse rekonata; iu studo estrita de Paŭl Volcker, antaŭa estro de la Federacia Rezervo, atribuas al
la pliigo de la spekulado proksimume duonon el la baza malakcelado en la ekonomia kreskiĝo ekde la
komenco de la 70aj jaroj.
Ĝenerale, la mondo estas nun pelata al ekonomia modelo laŭ la tipo de la Tria Mondo, fare de laŭintenca poli-
tiko de ŝtato kaj la korporacioj, kun sektoroj de ega riĉeco, grandamasa mizero kaj granda superflua loĝantaro,
senigita je ĉiu rajto ĉar ĝi kontribuas nenion al la generado de profito, la sola homa valoro.
La superflua loĝantaro devas esti tenata nescia, sed ĝi ankaŭ devas esti kontrolata. Tiu-ĉi problemo estas
alfrontata rekt-maniere en la dominioj de la Tria Mondo kiuj estis dumlonge submetitaj al la kontrolo de
Okcidento, kaj, pro tio, ili pli klare respegulas la valorojn de la sistemo: la preferataj kontrol-meĥanismoj
grandskale inkludas teroron, mortig-eskadronojn, la “socia purigado” kaj aliaj metodoj de garantiita efiko. Ĉi-
tie, la preferata metodo estis enfermi la superfluan loĝantaron en urbaj getoj kiuj pli kaj pli similas al kon-
centrejoj. Se tio ne sufiĉas, oni sendas ilin al prizonoj, kiuj estas la ekvivalento en pli riĉaj socioj al la mortig-
eskadronoj kiuj ni trejnas kaj apogas en niaj dominioj. Sub la entuziasmaj reaganistoj de la ŝtata povo, la
nombro da enkarcerigitoj en Usono triobliĝis, tre preterpasante niajn ĉefajn konkurantoj en tiu afero: Sud-
Noam Chomsky
Demokratio kaj merkatoj en la Nova Tutmonda
Ordo: Ĝenerala ekonomia krizo
Avram Noam CHOMSKY [AVram NOŬM ĈOMski], en esperanto Noamo Ĉomskio (naskiĝ-
inta la 7an de decembro, 1928) estas usona lingvisto, filozofo, politika aktivulo, aŭtoro, kaj pre-
legisto. Li estas Institucia Profesoro emerita kaj profesoro emerita pri lingvoscienco ĉe la Masa-
ĉuseca Instituto de Teknologio. Chomsky estas bone konata en la akademia kaj scienca komunu-
mo kiel la patro de la moderna lingvoscienco. Ekde la 1960aj jaroj, li konatiĝas pli vaste kiel po-
litika malsamkredanto, anarĥiisto, kaj liberecana socialista intelektulo.
Ekde sia kontraŭo al la Vjetnama Milito, Chomsky establis sin kiel elstaran kritikanton de usona
politiko, kaj internacia kaj enlanda. Li estas mempriskribita adepto de liberecisma socialismo, ki-
un li konsideras, “la ĝusta kaj natura plivastigo de klasika liberalismo en la epoko de progresinta
industria socio.”
39
Afriko, Rusio… kaj se okazas ke nun Rusio denove estas je nia nivelo, tio okazas pro tio ke tiu lando
komencis alpreni la usonajn valorojn.
La “milito de la drogoj” kiu estas grandmezure fraŭda, utilis kiel ĉefa meĥanismo por enprizonigi la nedezir-
itan loĝantaron. Iu nova kriminala leĝaro devus plifaciligi la procezon, kun ties juĝprocedoj multe pli severaj.
Estas bone ricevataj ankaŭ la novaj kaj enormaj elspezoj por prizonoj kiel kroma kejnesa ekonomia stimulo.
“La entreprenoj enspezas”, skribas la Wall Strreet Journal, rekonante iun novan manieron melki la publikon
en ĉi tiu “konservativa” epoko. Inter la beneficantoj troviĝas la industrio de la konstruado, leĝaj konsultejoj, la
floranta kaj profitdona komplekso de privataj karceroj, “la plej elstaraj nomoj de la financoj”, kiaj Goldman
Sachs, Prudential kaj aliaj, konkurante por konstrui privatajn malliberejojn liberaj je impostoj; kaj, ĉefe “la
sektoro de la defendo” (Westinghouse ktp), “priflarante novan negocan terenon” en la kontrolo de alta
teknologio kaj kontrol-sistemoj laŭ la tipo kiun Big Brother estus admirinda.
Ne estas surprizo ke la programo de Gingrich faras alvokon al la etendiĝo de ĉi tiu milito kontraŭ la mal-
riĉuloj. La milito estas speciale adresita kontraŭ la afrik-usonanoj; la intima rilato inter raso kaj soci-klaso
simple igas la proceduron pli naturan. La nigr-rasaj homoj estas konsiderataj kiel kriminala loĝantaro, konklu-
das la krimologo William Chambliss, aŭtoro de multaj studoj, inkludante la rektan observadon fare de stu-
dentoj kaj profesoroj en iu projekto kun la polico de Washington. Ĉi tio ne estas tute ĝusta; supozeble la krim-
uloj ĝuas konstituciajn rajtojn, sed kiel montras la studojn de Chambliss kaj aliaj, ĉi tio ne estas reala por tiuj
kolektivoj elektitaj kiel celpunkto, kiuj estas traktataj kvazaŭ loĝantaro sub militista okupado.
La nigruloj konstituas celon speciale bonelektita ĉar ili estas sendefendaj. Kaj la generado de timo kaj malamo
estas, kompreneble, iu normala modelo de kontrolo de la loĝantaro, ĉu nigruloj, judoj, sam-seksemuloj aŭ si-
mile. Ĉi tiuj estas la bazaj argumentoj, ŝajne, por la kresko de tio kion Chambliss nomas “la industrio de la
kontrolo de la krimo”. Ne estas tio ke la krimo ne estas reala minaco por la sekureco kaj la supervivado; ĝi ja
estas tia, kaj tiel estis dum longa tempo. Sed oni ne alfrontas la kaŭzojn; male, la krimo estas ekspluatado
diversmaniere kiel metodo de kontrolo de la loĝantaro.
Ĝenerale, estas la plej vundeblaj sektoroj, kiuj estas suferante la krimajn atakojn. La geinfanoj estas alia natura
celo. La afero estis pritraktita de kelkaj gravaj studoj, unu el ili estas iu enketo de 1993 de la Fonduso de
Unuiĝintaj Nacioj por Urĝa Helpo al Infanoj (UNICEF), realigita de la usona ekonomistino Silvia Ann
Hewlett, titolita la neglektado pri la geinfanoj en la riĉaj socioj. Studinte la lastajn dek-kvin jarojn, Hewlett
perceptas grandan diferencon inter la angl-usonaj socioj kaj ties de la kontinenta Eŭropo kaj Japanio. La mo-
delo angl-usona, skribas Hewlett, estas “katastrofa” por la geinfanoj kaj familioj; la eŭrop-japana modelo,
male, konsiderinde plibonigis ilian situacion. Same kiel aliaj, Hewlett atribuas la “fiaskon” angl-usonan al la
ideologia prefero pri la “liberaj merkatoj”. Sed ĉi tio estas nur duon-vero, kiel mi menciis. Ĉiu ajn nomo kiun
oni volus asigni al la superreganta ideologio, estas maljuste malpurigi la bonan nomon de “konservativeco”,
aplikante ĝin al ĉi tiu formo de reakcia, perforta kaj eksterleĝa ŝtatismo, kun ties malapreco pri la demokratio
kaj la homaj rajtoj, kaj ankaŭ al la merkatoj.
Flankenlasante la kaŭzojn, ne estas dubo pri la efiko de tio kion Hewlett nomas “la kontraŭinfana spirito reg-
anta en ĉi tiuj teritorioj”, ĉefe en Usono kaj Britio. La “angl-usona modelo plen-neglekta” privatigis grand-
skale la servojn de okupiĝo pri la geinfanoj, lasante ilin for de la kontakto kun la plejmulto de la loĝantaro. La
rezulto estas katastrofa por geinfanoj kaj familioj, dum en la “eŭropa modelo, kiu estas multe pli zorgema”, la
socia politiko plifortigis la apogsistemojn por ili.
Iu altnivela komisiono de la ŝtataj Eduk-Konsilantaroj kaj de la American Medical Association substrekis ke
“neniam antaŭe iu generacio de geinfanoj estis malpli sana, malpli zorgita aŭ malpli preparita por la vivo ol
siaj gepatroj en la sama aĝo”; sed tio estas nur en la angl-usonaj socioj, kie “iu kontraŭinfana kaj kontraŭ-
familia spirito superregis dum dek-kvin jarojn sub la aspekto de “konservativismo” kaj de la familiaj valoroj,
iu doktrina venko kiun ĉiu ajn diktatoro admirus.
Iomgrade, la katastrofo estas la simpla rezulto de la malkreskiĝantaj salajroj. Por grandparto el la loĝantaro,
ambaŭ gepatroj devas kromlabori dum ekstra tempo nur por provizi la neceson. Kaj la forigo de la “rigidecoj
de la merkato signifas ke oni devas labori ekstrajn horojn por pli malaltaj salajroj –se ne, la sekvoj estas
neantaŭvideblaj-. La tempo dum kiu la gepatroj kontaktas kun la gefiloj radikale malpliiĝis. Tre ege ampleks-
iĝis la uzado de la televido fare de la geinfanoj, geinfanoj enfermitaj, infana alkoholismo kaj drogado, krimo,
perforto de kaj kontraŭ geinfanoj, kaj aliaj evidentaj efikoj kontraŭ la sano, la edukado kaj la kapablo
partopreni en demokratia socio –aŭ, almenaŭ, la supervivado–.
Ankaŭ ĉi tiuj ne estas leĝoj de la naturo sed sociaj politikoj konscie elpensitaj kun iu konkreta celo: pliriĉigi la
Fortune 500 (la 500 plej riĉaj menciitaj de la revuo Fortune-H.D.), ĝuste tion okazantan dum Gingrich kaj
similaj senpune predik-difinas kiel “familiaj valoroj”, kun la helpo de tiuj kiujn la laborista presaro de la 19a
jarcento nomadis “la aĉetita sacerdoteco”.
Iuj sekvoj de la milito kontraŭ la geinfanoj kaj la familioj, se ili ricevas grandan atenton, iamaniere estas ins-
trua. Lastsemajne, gravaj revuoj tre atentis pri novaj libroj zorg-temante pri malkreskantaj inteligentec-
40
koeficientoj kaj lerneja efiko. La New York Times Book Review dediĉis artikolon nekutime longan al tiu-ĉi
kliŝ-temo, verkita de ĝia redaktoro pri sciencoj, Macolm Browne, kiu komencas ĝin per per la averto ke
registaroj kaj socioj kiuj ignoras la kliŝojn pritemataj de tiuj libroj “faros tion sub sia propra risko”. Estas
neniu mencio de la studo de la UNICEF, kaj mi ankaŭ ne vidis iun ajn recenzon aliloke –aŭ fakte, de iu ajn
studo pritemanta la militon kontraŭ la geinfanoj kaj la familioj en la angl-usonaj socioj–.
Do, kiu estas la demando kiun ni ignoras sub nia propra risko? Okazas ke ĝi estas sufiĉe limigita: eble la inte-
ligentec-koeficiento estas parte heredita, kaj pli malfeliĉe, ligita al la raso, kun nigruloj kiuj naskas kiel kuni-
kloj kaj misigas la genetikan rezervon. Eble la nigr-rasaj patrinoj ne vartas siajn geinfanojn pro tio ke ili dis-
volviĝis en la varma sed ege neprognozebla de Afriko, sugestas iu el la aŭtoroj de la menciitaj libroj. Ĉi tio es-
tas vera scienco, kiun ni ignoras por nia propra danĝero. Sed ni povas, fakte ni devas ignori la sociajn politi-
kojn por la malriĉuloj kaj la ŝtata protekto por la riĉuloj –bazitaj sur la libera merkato–, kaj la fakto, ekzemple,
ke en la urbo kie aperas tiuj materialoj –kiu estas la plej riĉa el la tuta mondo– 40% el la geinfanoj vivadas sub
la linio de malriĉeco, senigitaj je la espero eskapi el la mizero. Ĉu tio povus havi ian rilaton kun la stato de la
geinfanoj kaj ties atingaĵoj? Ni povas tuj ignori tiajn demandojn –iu natura decido de la riĉuloj kaj potenculoj,
sin adresantaj iuj al aliaj kaj celante pravigi la klasmiliton kiuj ili gvidas kaj ties efikoj sur la homoj–. Ne indas
pridiskuti la sciencan meriton de tiuj kontribuaĵoj, kion, cetere, mi kaj ankaŭ aliaj, jam faris en aliaj skribaĵoj.
Ĉi tiuj estas iuj el la plej malbelaj formoj de kontrolo de la loĝantaro. En ties plej benigna varianto, la popola-
ĉo devas esti devojigita al ne problema agado fare de la grandaj institucioj de propagando, organizitaj kaj
gviditaj de la entreprenista komunumo, duon-usona, kiu dediĉas enorman kapitalon kaj energion por konverti
la personojn en konsumantojn kaj obeantajn ilojn de produktado (se ili ĝuas la bonŝancon trovi laborlokon) -
izolitaj iuj de la aliaj, nekonsciaj pri tio kio povus esti iu inda homa vivo. Ĉi tio estas grava. La normalaj ho-
maj sentoj devas esti dispremitaj. Ili ne konformiĝas al ideologio alĝustigita al la neceso de la privilegiuloj kaj
la povo, kiu festas la privatan profiton kiel la suprema homa valoro kaj neas la rajtojn de la personoj preter tio
kion ĉi-tiu povas savi en la labor-merkato –escepte la riĉulojn, kiuj devas ricevi egan protekton far la ŝtato.
Kune kun la demokratio, ankaŭ la merkatoj estas atakataj. Eĉ flankenlasante la amasan ŝtatan intervenon en
Usono kaj en la internacia ekonomio, la kreskanta ekonomia koncentriĝo kaj la kontrolado de la merkato ofe-
ras multajn meĥanismojn por eviti kaj subfosi la disciplinon de merkato, iu longa historio kiun ni ne povas pri-
trakti nun. Sed ni menciu unu solan aspekton, preskaŭ 40% de la “tutmonda komerco” ne estas, reale, komer-
co; ĝi konsistas el internaj operacioj de la korporacioj, demarŝitaj central-maniere fare de iu mano alte vid-
ebla, kun ĉiutipaj meĥanismoj por subfosi la merkatojn favore al la profito kaj la povo. La sistemo preskaŭ-
merkantilista de la transnacia korporacia kapitalismo plenas je formoj de konspirado de la superregantoj, pri
kiuj avertis Adam Smith, senforgese de la tradicia uzado kaj dependo de la ŝtata povo kaj la publikaj sub-
vencioj. Iu studo de la jaro 1992 de la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo (OECD)
konkludas ke la “oligo-politika konkurado kaj strategia interagado inter entreprenoj kaj regantaroj, pli ol la
nevidebla mano de la fortoj de la merkato, kondiĉas nuntempe la konkurajn avantaĝojn kaj la internacian
labor-dividon en la industrioj de alta teknologio”, tiaj kiaj la agro-kulturo, farmakologio, servoj kaj aliaj gravaj
terenoj de la ekonomio ĝenerale. Plejparto el la tutmonda loĝantaro, kiu troviĝas submetita al la disciplino de
la merkato kaj ties propagando, devas ne havi alirecon al tiutipaj studoj; kaj malofte konas ilin.
Mi timas ke ĉi tio apenaŭ tuŝas la surfacon de la afero. Estas facile kompreni la staton de senespero, angoro,
ĉagreno kaj timo kiuj regas en la mondo, for de la riĉegaj kaj privilegiitaj sektoroj kaj de la “la aĉetita sacer-
doteco” kiuj kantas laŭdojn al nia prodigemo, iu notinda karakteraĵo de nia “nuntempa kulturo”, se oni povas
formuli senhonte tiun frazon.
Antaŭ 170 jaroj, tre zorgo-plena pri la destino de la demokratia eksperimento, Thomas Jefferson faris utilan
distingon inter “aristokratoj” kaj “demokratoj”. La “aristokratoj” estis tiuj kiuj pli multe malkonfidas pri la
personoj kaj volas senigi ilin el ĉiuj povoj por meti ilin en la manojn de la altaj soci-klasoj. La demokratoj,
male, “identiĝis kun la personoj, konfidas je ili, laŭdas ilin, kaj konsideras ilin kiel la honestan kaj firman
gardanton de la publika intereso”, se ne ĉiam “la plej saĝaj”. La aristokratoj de tiu epoko estis la protagonistoj
de la naskiĝanta kapitalista ŝtato, kiun Jefferson konsternita konsideris agnoskante la kontraŭdiron inter
demokratio kaj kapitalismo, kiu estas multe pli evidenta nuntempe, kiam privataj tiranioj senkontrole akiras
ekster-ordinaran povon sur ĉiuj aspektoj de la vivo.
Kiel ĉiam pasintece, oni povas elekti esti demokrato laŭ la senco de Jefferson, aŭ aristokrato. La dua vojo ofe-
ras riĉajn premiojn, laŭ la loko de la riĉeco, privilegio kaj povo, kaj la natura celo serĉata. La alia vojo estas
plena je batalado, ofte malvenko, sed ankaŭ premioj kiuj ne povas esti komprenataj de tiuj cedantaj al tio kion
la laborista presaro denoncis antaŭ 150 jarojn kiel “la Nova Spirito de la Epoko”: “Gajnu riĉecon, forgesante
ĉion escepte vian propraĵon”.
La hodiaŭa mondo malproksimas de tiu de la epoko de Thomas Jefferson aŭ de la laboristoj de la mezo de la
19a jarcento. Sed, la alternativoj kiujn ĝi oferas, esence ne ŝanĝiĝis.
