28
La kunsidoj de la Internacia MonFonduso, kie ajn ili okazus, daŭre kunvenigos milojn da mani-
festaciantoj kiuj plendos kontraŭ la politikon de la Tutmonda Organizaĵo pri Komerco. Ili asertos
ke la Internacia MonFonduso estas aroganta, ke ĝi reale ne aŭskultas la disvolviĝantajn landojn
kiujn supozeble ĝi helpas. Ili diros ke la Internacia MonFonduso agadas sekrete kaj evitas la
demokratian raporton pri siaj agoj. Ili diros ankaŭ ke la ekonomikaj "solvoj" de la Internacia Mon-
Fonduso ofte malbonigas la situacion: ili transformas la falojn de la ekonomio en recesioj kaj la
recesiojn en depresioj.
Kaj ili pravas. Mi estis la ĉefa ekonomikisto de la Tutmonda Banko ekde la jaro 1996 ĝis novembro
de la jaro 2000, dum la plej grava tutmonda ekonomia krizo. Mi povis vidi kiamaniere la Internacia
MonFonduso plenakorde kun la Usona Ministrejo pri Financoj (United States Department of the
Treasury), respondis al tiu krizo. Kaj mi restis terurita.
La tutmonda ekonomia krizo komenciĝis en Tajlando la 2an de julio de 1997. La OrientAziaj landoj
estis ĝuintaj tri mirigajn jardekojn: la enspezoj estis pligrandiĝintaj, la sano estis pliboniĝinta, kaj la
malriĉeco tre multe estis malpliiĝinta. Ne nur la alfabetigado fariĝis universala, sed ankaŭ okazis tio
ke en internaciaj ekzamenoj pri scienco kaj matematiko multaj el tiuj landoj prezentadis pli bonajn
rezultojn ol Usono. Iuj el ili ne havis eĉ unusolan jaron de recesio dum tri jardekoj.
Sed la semoj de la katastrofo jam estis plantitaj. Komence de la jardeko de la 90aj, la landoj de
Orienta Azio estis liberaliginte siajn financajn kaj kapitalajn merkatojn. Ne pro tio ke al ili estis
necese altiri pliajn kapitalojn (ilia ŝpar-takso estis proksimume 30 procento aŭ pli) sed pro inter-
naciaj premoj, inter ili iuj el la Usona Ministrejo pri Financoj. Tiuj ŝanĝoj provokis iun kurta-tempam
kapitalo-inundon, t.e. la tipo je kapitalo kiu serĉas la plej altan rentecon kaj reforiri post unu tago,
unu semajno aŭ unu monato, tre malsama ol la longa-tempa kapitalo investita en produktad-branĉoj
kiel la fabrikoj. En Tajlando, tiu kapitalo kontribuis krei iun neelteneblan ekspansion de la proprieto
de konstruaĵoj, domoj, apartamentoj… Kaj, kiel ĉiuj (eĉ la usonanoj) lernis per dolora sperto, ciuj
bobelo de konstruaĵ-proprieto eksplodas pli malpli frue, ofte kun katastrofaj sekvoj.
Tiel rapide kiel ĝi eniris, la kapitalo poste eliris. Kiam ĉiuj intencas elpreni sian monon samtempe,
ekestas iu ekonomia problemo. Iu ekonomia problemo tre grava. La antaŭa ensemblo de financaj
krizoj estis okazintaj en LatinAmeriko el la jardeko de la 1980. kiam la publikaj deficitoj trovalorigitaj
kaj la ne-rigoraj mon-politikoj kondukis al galopanta inflacio. Tie, la Internacia MonFonduso estis
parave trudinta la fiskan aŭsteron (ekvilibraj budĝetoj) kaj pli rigorajn primonaj disponojn, postul-
ante ke la registaroj aplikadu tiujn politikojn kiel nepran kondiĉon por ricevi monhelpon. Do, en la
jaro 1997 la Internacia MonFonduso altrudis samajn disponojn al Tajlando. La aŭstero, esprimis
la lideroj de la MonFonduso, restaŭros la konfidon pri la tajlanda ekonomio. Kiam la krizo etendiĝis
al aliaj landoj de Orienta Azio, kaj ĝuste kiam pli kaj pli evidentiĝis la fiasko de tiu politiko, la Inter-
nacia MonFonduso eĉ ne palpebrumis receptante saman kuracilon al ĉiu lando kun problemoj.
Mi pensas ke ĉio ĉi estis eraro. Unue, male ol la latinamerikaj landoj, tiuj de Orienta Azio jam
disponis je budĝetaj plusoj. En Tajlando, la registaro agadis kun tiel grandaj plusoj ke, reale, ĝi estis
senigante la ekonomion de la necesaj investoj en edukado kaj substrukturoj, ambaŭ esencaj por la
ekonomia kreskiĝo. Kaj tiuj OrientAziaj landoj jam havis ankaŭ rigorajn primonajn politikojn: la
inflacio estis malalta, kaj daŭre estis malsupreniĝanta. (En Suda Koreujo, ekzemple, la inflacio sin
tenis en iu tre komforta 4 procento) La problemo ne estis iu malprudenta registaro, kiel en Latin-
Ameriko; la problemo troviĝis en iu malprudenta privata sektoro; ĉiuj tiuj bankieroj kaj prunte-
donistoj, ekzemple, tiuj kiuj alkuris al la bobelo de la konstruad-produktado.
En tiuj cirkonstancoj mi timis ke la disponoj pri aŭstereco ne revivigus la ekonomiojn de OrientAzio
sed male pelus ilin en recesion aŭ eĉ en ĝeneralan depresion. La altaj interezo-taksoj povus neniigi
la alte enŝulditajn entreprenojn, okazigante pliajn bankrotojn kaj nesolventojn. La reduktado de la
registara elspezado okazigus nur plian kuntiriĝon de la ekonomio.
Tial mi pledis por iu ŝanĝo je politiko. Mi parolis kun Stanley Fischer, iu elstara eksprofesoro de
ekomiko en la Instituto pri Teknologio de Massachusetts kaj eksĉef-ekonomikisto de la Tutmonda
Banko, kiu fariĝis administra subdirektoro de la Internacia MonFonduso. Mi kunvenis kun ekono-
Joseph Eugene Stiglitz
T
T
i
i
o
o
,
,
k
k
i
i
o
o
n
n
m
m
i
i
l
l
e
e
r
r
n
n
i
i
s
s
p
p
r
r
i
i
l
l
a
a
t
t
u
u
t
t
m
m
o
o
n
n
d
d
a
a
e
e
k
k
o
o
n
n
o
o
m
m
i
i
a
a
k
k
r
r
i
i
z
z
o
o
e
e
k
k
d
d
e
e
l
l
a
a
I
I
n
n
t
t
e
e
r
r
n
n
a
a
c
c
i
i
a
a
M
M
o
o
n
n
F
F
o
o
n
n
d
d
u
u
s
s
o
o
La aŭtoro estas profesoro de Ekonomika Scienco en la Universitato de
Stanford kaj akademiano de
Brookings Institution
. De al 1997 al 2000 li
estis la ĉefa ekonomikisto kaj vicprezidanto de la T
utmonda Banko
. Li
rolis ankaŭ kiel prezidanto de la Konsilio de Ekonomikaj asesoroj de
1993 al 1997. Ekde 1999 li estas profesoro de Columbia Business
School. En la jaro 2001 li ricevis la Nobel-Premion pri Ekonomiko. La
artikolo estis publikigita la 17an de aprilo de la jaro 2000, do, kiam
ankoraŭ oni estis generante la nunan krizon, kiun li trafe prognozis.
29
mikistaj kolegoj de la Tutmonda Banko kiuj povus kontakti aŭ influi ene de tiu institucio, insistante
al ili ke ili faru ĉion eblan por ke la ĝia burokrataro reagu.
Konvinki la personojn de la Internacia MonFonduso pri analizo rezultis facile; ŝanĝi la mensojn en
tiu institucio estis tute ne eble. Kiam mi interparolis kun gravaj funkciuloj de la Internacia Mon-
Fonduso eksplikante, ekzemple, kiel la altaj interezo-taksoj povus pligrandigi la bankrotojn, kio igus
pli malfacile restaŭri la konfidon en la ekonomioj de la landoj de Orienta Azio, komence ili ne
konsentis kun tiu opinio. Poste, ne povante argumenti kontraŭe, ili alprenis alian respondon: Mi
volus kompreni la premon kiu venas de la konsilio de ekzekutivaj direktoroj de la MonFonduso, la
organismo kreita de la financ-ministroj de la disvolvigitaj industriaj landoj kiuj aprobas ĉiujn
pruntedonojn de la Fonduso. La signifo de tio kion ili diris estis klara. La konsilio emis esti eĉ pli
rigora dum miaj interparolantoj fakte reprezentadis iun moderan influon. Miaj amikoj, kiuj estis
ekzekutivaj direktoroj, esprimis ke kiuj estis suferante premojn estis ili. La afero estis freneziga, ne
nur pro tio ke la inercio de la MonFonduso estis nevenkebla, sed pro tio ke, ĉar ĉio okazadis post-
kulise, ne eblis scii kiu estis la vera obstaklo por atingi la ŝanĝon. Ĉu estis tiuj personoj kiuj urĝadis
la ekzekutivajn direktorojn, aŭ estis ĉi tiuj kiuj premadis tiujn personojn? Verdire, ankoraŭ nun-
tempe mi ne konas la respondon.
Kompreneble, en la Fonduso ĉiuj promesis al mi ke ili estos flekseblaj: se siaj disponoj reale re-
zultus tro rigoraj, devigante la ekonomiojn de orienta Azio eniri en pli profundan recesion ol necese,
tiukaze ili reversigos tiujn disponojn. Aŭskulti tion okazigis al mi ektremon. Iu el la unuaj lecionoj
kiujn la ekonomikistoj instruas al ties universitataj studentoj estas la graveco de la inter-tempoj: iu
ŝanĝo en la primona politiko (levante aŭ mallevante la interezo-takson) efikas nur post 12 al 18
monatoj. Kiam mi estis laborante en la Blanka Domo kiel Prezidanto de la Konsilio de Ekonomi-kaj
Asesoroj, ni koncentris nian tutan energion por prognozo kie troviĝos la ekonomio estonte, tiele ni
povus scii kiujn disponojn rekomendi hodiaŭ. Ludi ignori kion okazos estonte estas la kulmino de la
frenezo. Kaj, tamen, ĝuste tion estis kion la funkciuloj de la Internacia MonFonduso pretis fari.
Mi ne tiel devus senti surprizon. Al la MonFonduso plaĉas okupiĝi de sia aferoj sen eksteruloj
farante tro da demandoj. Teorie, la Fonduso apogas la demokratiajn instituciojn en la landoj kun
kiu ĝi interrilatas. Sed fakte ĝi subfosas la demokratian procezon per la altrudo de disponoj. Oficiale,
kompreneble, la Internacia MonFonduso “altrudas” nenion. Ĝi nur “negocas” la kondiĉojn por
ricevi el ĝi monhelpon. Sed la tuta negocad-povo troviĝas en un flanko, tiu de la Fonduso; kaj ĉi tiu
nur tre malofte koncedas sufiĉe da tempo por atingi ampleksan kunsenton aŭ eĉ por longdaŭraj
konsultoj kun la Parlamentoj aŭ la civila socio.
Foje la MonFonduso ĉesas simuli kompletan travideblecon kaj negocas sekretajn paktojn. Al la
negocantoj de la institucio ofte mankas sufiĉe da sperto en tiu lando. Plej eble okazas ke ili havas pli
grandan konon pri la kvinstelaj hoteloj ol pri la kamparaj vilaĝoj. Ili laboras intense, absorbitaj en
siaj kalkuloj ĝis altaj horoj de la nokto. Sed ilia tasko estas neebla. En la daŭro de kelkaj tagoj, aŭ
kiel multe pluraj semajnoj, ili devas disvolvi koheran programon kiu respegulu la necesojn de la
lando. Ne estas necese diri ke remaĉi numerojn tre malofte provizas komprenon pri la necesa
strategio de disvolvigo por la tuta landa ekonomio. Eĉ pli malbone, la remaĉado de numeroj ne ĉiam
estas bona. La matematikaj modeloj uzitas de la MonFonduso estas difektaj aŭ malaktualaj. Iuj
kritikoj farataj al la institucio diras ke ĉi tiu konsideras la ekonomikon kvazaŭ ĝi estus iu muldilo por
ellabori krakenojn, kaj tiuj kritikoj estas pravaj. Estas konate ke iuj labor-skipoj por unu lando
preparis malnetaĵojn de informoj antaŭ la vizitado al la lando. Mi sciis ankaŭ pri iu malagrabla
incidento okaz-inta kiam la membroj de iu skipo kopiis ampleksajn paragrafojn de informo koncerna
al iu lando kaj komplete transigis ilin al alia. Tio estus povinta resti neperceptita se la funkcio “serĉi
kaj anstataŭigi” de ilia komputila teksto-programo ne estus misfunkciante lasanta la nomon de la
unua lando kelk-foje en la informo. Mirinde! Ne estus juste diri ke al la ekonomikistoj de la
Internacia MonFonduso ne interesas la civitanoj de la malevoluintaj landoj. Sed la plej maljunaj
homoj kiuj konstituas la membroj de la Fonduso, kaj plejparto el ili estas maljuna homoj, agadas
kvazaŭ ili portus sur siaj ŝultroj tion, kion Rudyard Kipling priskribis kiel la ŝarĝo de la blankulo.
La spertuloj de la MonFonduso pensas ke ili estas pli brilaj, pli edukitaj kaj malpli politike kondiĉ-
itaj ol la ekonomikistoj de la landoj kiujn ili vizitas. Fakte, la ekonomikaj lideroj de tiuj landoj estas
sufiĉe kapablaj, ofte pli brilaj aŭ pli bone edukitaj ol la funkciuloj de la MonFonduso, kiuj, mult-
okaze, estas studentoj de tria nivelo en la plej alte kvalifikitaj universitatoj. (Kredu min: mi instruis
en la Universitato de Oxford, en la Instituto pri Teknologio de Massachusetts, en la Universitato de
Stanford, en la Universitato de Yale kaj en la Universitato de Princeton, kaj preskaŭ neniam la
Internacia MonFonduso sukcesis varbi la plej bonajn studentojn). En la lasta somero mi diktis
seminarion en Ĉinio pri la politiko de konkurado en telekomunikado. Almenaŭ tri ĉinaj ekomikistoj
ĉeestantaj la aŭditorion faris demandojn tiel kompleksajn kiel estus povintaj fari la plej bonaj
mensoj de Okcidento.
Laŭ la pasado de la tempo, kreskis mia frustracio. (Oni povis pensi ke ĉar la Tutmonda Banko estis
kontribuanta per miloj de milionoj da dolaroj por la savo-planoj, ĝia voĉo astus aŭskultata. Sed ĝi
30
estis ignorita tute same ol la lando kun problemoj). La Internacia MonFonduso insistis ke ĉio, kion
ĝi petis al la landoj de Orienta Azio estis ke ili ekvilibrigu ĝiajn budĝetojn dum la recesio. Ĉu ĉio? Ĉu
la Klinton-administracio ne devis batali en la Kongreso por eviti reformon de la budĝeta ekvilibro de
Usono? Kaj, ĉu ne estis la baza argumento de tiu administracio tio ke, antaŭ la recesio, iom da
deficita elspezo povus esti necesa? Tio estas kion mi kaj plejparto el la ekonomikistoj estis instru-
ante al niaj studentoj dum 60 jaroj. Vere mi diras al vi: se iu studento estus doninte, en ekzameno,
la respondon kiun donis la Internacia MonFonduso al la demando “kiu devas esti la fiska teniĝo de
Tajlando por alfronti iun ekonomian recesion?”, li estus malsukcesinte la ekzamenon kun nul-
kvalifiko.
Kiam la krizo etendiĝis al Indonezio, mia maltrankvilo estis eĉ pli granda. Nova investigado fare de
la Tutmonda Banko montris ke la recesio en lando tiel etnisme dividita povus okazigi ĉiutipajn
sociajn kaj politikajn perturbojn. Tial, fine de la jaro 1997, en kunsido de financ-ministroj kaj bank-
direktoroj okazinta en Kuala Lumpuro, mi faris iun deklaracion kiun mi estis zorge preparinta kaj
estis reviziita de la Tutmonda Banko, per kiu mi sugestis ke iu mona kaj fiska programo tro kun-
tiriĝinta povus konduki al politika kaj socia perturbo en Indonezio. Pluafoje, la Internacia Mon-
Fonduso plu tenis sin en sia poziciiĝo. La administrativa direktoro de la Fonduso, Michel
Camdessus, ripetis tie tion kion li jam estis dirinte publike: ke Orienta Azio nur devus kunpremi la
dentojn tiel kiel estis farinte Meksiko. Li daŭrigis sian intervenon asertante ke spite al la kurta-tempa
sufero, Meksiko eliris pli forta el tiu sperto.
Sed ĉi tiu estis absurda analogio. Meksiko ne rekuperiĝis pro tio ke la Mon-Fonduso devigis ĝin
fortigi ĝian feblan financ-sistemon, kiu daŭre estis malforta kelkajn jarojn post la krizo. Ĝi rekuper-
iĝis dank’ al ega ondo da eksportado al Usono, kio okazis dank’ al la usona ekonomia ekspansio kaj
al la “Nord-Amerika Liberkomerca Interkonsento” (North American Free Trade Agreemen). Kontraste
al tio, la ĉefa komerca kliento de Indonezio estis Japanio, kiu tiam estis, kaj daŭre estas nun, en
ekonomia stagno. Krome, Indonezio estis politike kaj socie multe pli eksplodebla ol Meksiko, kun
granda tradicio de etnisma malakordo. Reapero de tia malakordo provokus la amasan fuĝon de ka-
pitaloj (ebligita de la manko de rigoro kiun la Mon-Fonduso stimulis, en la limigo de la mona fluo).
Sed neniu el tiuj argumentoj utilis. La Fonduso urĝis la reduktadon en la elspezoj de la registaro.
Sekve, la subvencioj por plenumi la bazajn necesojn kiel tiuj de nutraĵoj kaj karburaĵoj estis forigitaj
ĝuste kiam la politiko de restriktado igis ilin pli necesaj ol ĉiam antaŭe.
En januaro de la jaro 1988 la situacio tiel malboniĝis ke la vicprezidanto de la Tutmonda Banko por
Orienta Azio, Jean Michel Severino, prononcis la timindajn vortojn “r” (recesio) kaj “d” (depresio)
priskribante la katastrofan ekonomion en Azio. Lawrence Summers, tiama subsekretario de Financoj
de Usono, atakis Severinon dirante ke ĉi tiu prezentis la aferon tiamaniere ke ŝajnis ke la situacio
estis pli malbona ol ĝi reale estis. Sed, laŭ kia alia maniero oni povus priskribi tion, kio estis
okazanta? La produktado en iuj el tiuj landoj kun problemoj falis 16 procenton aŭ pli. Duono el la
negocoj en Indonezio estis implicite en bankroto aŭ preskaŭ kaj, rezulte de tio, la lando eĉ ne povis
profiti la eblecojn eksportadi kiujn donis al ĝi la malpli alta ŝanĝo-tipo. En landoj en kiuj, esence,
mankis retoj de socia sekureco, la senlaboreco kreskis dekoble kaj la realaj salajroj falis surteren. La
Internacia MonFonduso ne nur ne sukcesis restaŭri la konfidon en la ekonomio de Orienta Azio,
sed komencis subfosi la socian teksaĵon de la regiono. Kaj tiam, dum la printempo kaj la somero de
1998, la krizo etendiĝis preter Orienta Azio alveninte al la plej esplod-kapabla el ĉiuj: Rusio.
La katastrofo en Rusio kunhavis bazajn karakteraĵojn kun tiu de OrientAzio, estante simila la rolo
kiun ludis la disponoj de la Internacia MonFonduso kaj la usona FinancMinistrejo por instigi ilin.
Tamen, en Rusujo, la instigo komencis tre antaŭtempe. Sekve de la falo de la Berlina murego, aperis
du skoloj kun specifaj pensoj rilate al la transiro al merkat-ekonomio en tiu lando. Unu el tiuj skoloj,
al kiu apartenis mi, estis konstituita de miksaĵo de spertuloj pri la regiono, gajnintoj de la Nobel-
premio kiel Kenneth Arrow kaj aliaj.
Ĉi tiu grupo emfazis la gravecon de la institucia substrukturo de la merkat-ekonomio, ekde la
laŭleĝaj strukturoj kiuj igas deviga la plenumadon de la kontraktoj ĝis la laŭregulaj strukturoj kiuj
igas funkcii la financ-sistemo. Arrow kaj mi estis apartenintaj al iu grupo de la Landa Akademio de
Sciencoj kiu, antaŭ dek jarojn, estis pridiskutinta kun la ĉinoj ilian strategion por la transirado. Ni
emfazis la gravecon promocii la konkuradon, pli ol limiĝi al la simpla privatigo de la entreprenoj de
ŝtata proprieto, kaj ni apogis iun pli laŭgradan transiron al merkat-ekonomio (kvankam ni konsentis
en tio ke por batali kontraŭ la inflacio eventuale povus esti necesaj fortaj disponoj).
La dua grupo estis plejparte konstituita de makroekonomikistoj, kies fido en la merkato ne kontem-
plis la nuancojn de ĝiaj bazoj, tio estas, la kondiĉoj kiujn bezonas la merkato por ĝia reala funkci-
ado. Ĉi tiuj ekonomikistoj karakteriĝis pro ilia malgranda kono de la historio aŭ la specifaĵoj de la
rusa ekonomio kaj ne sentis la neceson de tiu kono. La granda forto, kaj baza malforto, de la
ekonomikaj doktrinoj sur kiuj ili sin apogis konkretiĝas en tio ke la doktrinoj estas, aŭ oni supozas
ke devas esti, universalaj. La institucioj, la historio, aŭ eĉ la distribuado de la enspezoj, ne gravas
31
por tiuj doktrinoj. Bonaj ekonomikistoj estas tiuj, kiuj konas la universalajn veraĵojn kaj povas vidi
preter la ensemblo da faktoj kaj detaloj kiuj mallumigas tiujn veraĵojn.
Kaj la universala vero estas ke la ŝok-terapio funcias por landoj en transiro al la merkat-ekonomio.
Vero kiu ampleksiĝas kun ĉi tiu ideo: ju pli forta estas la kuracilo (kaj pli dolora la reago), des pli
rapida estos la rekuperiĝo. Tiutipaj estis la argumentoj. Malfeliĉe por Rusio, la dua skolo gajnis la
diskutadon en la usona FinancMinistrejo kaj en la Internacia MonFonduso. Aŭ pli ĝuste, ambaŭ
institucioj kondutis kvazaŭ estus ekzistinta neniu debato kaj plu iris blinde tra la dua vojo. Tiuj, kiuj
sin oponis al tiutipa agado ne estis poste konsultitaj dum longa tempo. En la Konsilio de pri-
Ekonomiaj Asesoroj, ekzemple, estis iu brila ekonomikisto, Peter Orszag, kiu estis servinta kiel
intima konsilanto de la rusa registaro kaj estis laborinta kun multaj el la junaj ekonomikistoj kiuj
poste akiris influon en tiu lando. Li estis ĝuste la hom-tipo kies kompetento kaj sperto estis necesaj
al la Financ-Ministrejo kaj al la MonFonduso. Tamen, eble pro tio ke li konis multe pri la afero,
preskaŭ neniam estis konsultita.
Ĉiuj ni scias kion okazis poste. En la balotado de la jaro 1993 la rusaj voĉdonantoj aplikis severan
punon al la reformistoj, el kiu, ili ankoraŭ ne tute rekuperiĝis. Strove Talbott, kiu tiam okupiĝis pri la
ne-ekonomiaj aspektoj de la politiko en Rusujo, agnoskis ke ĉi tiu lando estis eksperimentita iun
“troon da ŝoko kaj malmulte da terapio”. Kaj tiu tuta ŝoko ne estis kondukinta Rusion al iu ajn vera
merkat-ekonomio. La rapida privatigo urĝita al Moskvo far la Internacia MonFonduso kaj la usona
FinancMinistrejo permesis ke iu eta grupo da oligarkoj gajnu la kontrolon de la ŝtataj rimedoj. La
MonFonduso kaj la FinancMinistrejo estis modifintaj la ekonomiajn stimulojn en Rusujo, kio estis
bone, sed laŭ erara maniero. Ne atentinte sufiĉe pri la institucia substrukturo kiu permesus la
floradon de iu merkat-ekonomio, kaj plifaciliginte la fluado de kapitaloj ene kaj ekster Rusio, la
Mon-Fonduso kaj la FinancMinistrejo starigis la bazojn por la disrabado de la oligarkoj. Dum al la
registaro mankis mono por pagi al la pensiuloj, la oligarkoj sendadis al bank-kontoj en Cipro kaj
Svisio la monon akiritan per la predado kaj la vendado de altvaloraj landaj rimedoj de la lando.
Usono implikiĝis en tiu abomenindaj okazintaĵoj. Meze de la jaro 1998, Summers, en la antaŭtago
de lia nomumo kiel sukcedanto de Robert Rubin kiel Ministro pri Financoj, reale igis publikan
spektaklon lia ĉeesto apud Anatoly Chubais, la ĉefa arkitekto de la privatigoj en Rusio. Per tiaspecaj
faroj Usono ŝajne enviciĝis kun la samaj fortoj kiuj malriĉigadis la rusan popolon. Ne estas strange
ke en tiu lando la kontraŭusonanismo rapide disvastiĝis.
Komence, spite al la altrangigo de Talbott, la veraj kredantoj ene de la Financ-Ministrejo kaj la Mon-
Fonduso daŭre insistadis en tio ke la problemo ne estis tro da terapio sed malmulte da ŝoko. Sed,
meze de la jardeko de la 90aj, la rusa ekonomio daŭre dronadis. La produktado falis duonon.
Kompare al la soveta epoko, kiam nur 2 procento el la loĝantaro vivadis malriĉe, la “reformo” vidis
kiel la indikiloj de malriĉeco plialtiĝis preskaŭ 50 procento, kun pli ol duono el la geinfanoj de Rusujo
misvivante sub la limo de malriĉeco.
Nur lastatempe la Internacia MonFonduso kaj la usona FinancMinistrejo rekonis ke la terapio estis
neatentita, kvankam nun ili insistas ke ili ĉiam diris tion. Hodiaŭ Rusio daŭre troviĝas en stato de
senespero. La altaj prezoj de la nafto kaj la longatempe rezistita deprecado de la rublo helpis iome
reboniĝi. Sed la vivnivelo daŭre restas multe malsupre ol ĝi estis komence de la transira procezo. La
lando konas enorman malegalecon kaj plejparto el la rusoj, afliktitaj pro la sperto, perdis la konfidon
en la libera merkato. Iu signifa malleviĝo de la prezo de la nafto sendube ruinigus la modestan
progreson kiun oni atingis.
Orienta Azio troviĝas en pli bona situacio, kvankam ankaŭ tie oni devas plu batali. Proksimume 40
procento el la pruntedonoj de Tajlando ankoraŭ ne estis rekuperitaj; Indonezio plu restas enkotigita
en la recesio. La senlaboreco estas ankoraŭ multe pli granda ol ĝi estis antaŭ la komenciĝo de la
krizo, eĉ en landoj de Orienta Azio kiuj pli bone disvolviĝis, kia estas la kazo de Koreujo. La
partianoj de la MonFonduso sugestas ke la fino de la recesio atestas pri la efiko de la disponoj de
tiu agentejo. Absurde. Ĉiu recesio fine ĉesas. Ĉio farita de la Fonduso kondukis al la plej profundaj,
longaj kaj severaj recesioj en Orienta Azio. Reale, Tajlando kiu plej strikte plenumis la disponojn de
la MonFonduso, rezultis pli damaĝita ol Malajzio kaj SudKoreŭjo, kiuj sekvis vojojn pli
sendependajn.
Ofte oni demandis al mi kial sagacaj, eĉ brilaj personoj, povis ellabori tiajn malbonajn ekonomikajn
disponojn. Iu kialo estas tio ke prudentaj personoj ne praktikis pravan ekonomikan politikon. Foje
kaj foje mi restis konsternita vidante kiome malaktualaj kaj ekster la realo estis la modeloj de
Vasingtono uzitaj de la ekonomikistoj. Ekzemple, makroekonomiaj problemoj kiaj la bankroto kaj la
timo al nesolventeco troviĝis en la centro de la krizo de Orienta Azio. Sed la makroekonomikaj mo-
deloj uzitaj por analizi ĉi tiujn krizojn ne estis tipe enradikigitaj en mikrofundamentoj, tiamaniere ke
tiuj modeloj ne prikonsideris la bankrotojn.
Sed la malbona ekonomio estis nur simptomo de la baza problemo: la sekretemo. La sagacaj perso-
noj estas pli inklinaj konduti stultece kiam ili izoliĝas el la kritiko kaj la konsilo kiuj venas de ekste-
re. Io kion mi lernis estante en la registaro, estas tio ke la malfermo estas pli esenca en tiuj terenoj
32
kie la lerteco ŝajnas esti pli grava. Se la Internacia MonFonduso kaj la Financ-registaro estus
pretaj ricevi alies alportaĵojn, ilia nescio estiĝus evidenta tre antaŭe. Kritikistoj de dekstrularo, kiaj
Martin Feldstein kaj George Shultz, respektive, prezidanto de la Konsilio de priEkonomiaj Asesoroj
kaj Ŝtat-Ministro de Reagan, unuiĝis al Jeff Sachs, Paul Krugman kaj mi por kondamni tiujn dispo-
nojn. Sed, kun la MonFonduso insistante pri tio ke sia politiko troviĝis preter kritikoj, kaj sen iu ajn
institucia strukturo kiu devigu ĝin atenti pri ili, niaj kritikoj restis senutilaj. Iuj pli timidaj kritikantoj,
eĉ internaj, ĉefe tiuj sub rekta demokratia respondeco, estis silentigitaj. La usona Financ-Ministrejo
tiel estas aroganta rilate al siaj ekonomiaj analizoj kaj disponoj, ke ofte strikte, tro strikte, kontrolas
eĉ tion kion la prezidento vidas.
Malferma diskutado pri la afero estus vekinta profundajn demandojn pri kiuj ankoraŭ oni malmulte
atentas en la usona presaro: Kiomgrade la Financ-Ministrejo kaj la Internacia MonFonduso defen-
das disponojn kiuj reale kontribuis al la alta tutmonda ekonomia volatileco? (La usona Financ-
Ministro impulsis la ekonomian liberaligadon en Koreujo en 1993 eĉ kontraŭ la opono de la Konsilio
de priEkonomiaj Asesoroj. Tiu Ministrejo gajnis la internan batalon en la Blanka Domo, sed Koreujo,
kaj la mondo, pagis altan koston). Ĉu iuj el la akraj kritikoj de la MonFonduso en Orienta Azio estis
faritaj kun la intenco distri la atenton pri la propra kulpeco de la agentejo? Kaj pli grave, Ĉu Usono
kaj la Internacia MonFonduso impulsis tiujn disponojn tial ke ni, aŭ ili, pensis ke tio helpus
Orientan Azion aŭ ĉar ni pensis ke tio favorus la financajn interesojn de Usono kaj de la disvolvigita
industria mondo? Kaj, se ni pensis ke nia ekonomika doktrino helpus Orientan Azion, kie estas la
pruvo? Kiel partopreninto en ĉi tiu diskutado, mi klopodis vidi la pruvon. Estis neniu pruvo.
Ekde la fino de la malvarma milito estis metita ian enorman povon en la manojn de personoj kies
tasko estas alporti la evangelion de la merkato al la plej malproksimaj anguloj en la terglobo. Ĉi tiuj
ekonomikistoj, burokratoj kaj funkciuloj agadas nome de Usono kaj la ceteraj disvolvitaj industriaj
landoj, kaj tamen ili parolas iun ligvaĵon kiun malmultaj ordinaraj civitanoj komprenas kaj kiun tre
malmultaj el tiuj kiuj desegnas la politikon sin degnas traduki. La ekonomika politiko estas hodiaŭ la
plej grava parto de interagado de Usono kun la cetero de la mondo. Kaj tamen, la kulturo de la
internacia ekonomika politiko ekzistanta en la plej potenca demokratio de la mondo ne estas
demokratia.
Ĉi tio estos kion intencos diri la manifestaciantoj kiuj krios de ekstere en la areoj de la Internacia
MonFonduso. Kompreneble, la stratoj ne estas la plej taŭga loko por pridiskuti ĉi tiujn tre komplek-
sajn temojn. Iuj el la plendantoj ne pli interesiĝas pri la malferma diskutado ol la funkciuloj de la
Mon-Fonduso. Ne ĉio dirata de la plendantoj estos ĝusta. Sed se la personoj al kiuj ni konfidas la
demarŝadon de la tutmonda ekonomio, en la Internacia MonFonduso kaj la usona Financ-Ministr-
ejo, ne komencas dialogi kaj serioze prikonsideras la kritikojn kiujn oni faras al ili, la situacio plu
restos malbone, tre malbone. Mi jam vidis kio okazas.
Joseph Eugene Stiglitz (naskiĝis la 9an de februaro 1943 en Gary, Indianao, Usono). Li estas usona
ekonomikisto. Li ricevis Nobel-premion pri ekonomio en 2001 pro ellaboro de la ĝenerala koncepto
de la asimetriaj merkataj informoj kaj pro bazigo de la informatika ekonomiko (kun George A.
Akerloffalkaj Michael A. Spence).
Li analizis en multaj terenoj de la ekonomiko. Lia plej fama esploro estas pri la screening, iu tekniko
uzita de unu ekonomika agento por eltiri la privatan informon de alia. Ĉi tiu grava kontribuo al la
teorio de la asimetria merkata informado pridiskutas la tradician ekonomikan teorion kiu asertas ke la
merkatoj ĉiam estas efikaj esceptante iujn limigitajn kaj malgravajn misfunkciadojn. La studoj de
Stiglitz kaj aliaj revokas tiun teorion: nur sub tre specialaj cirkonstancoj estas efikaj la merkatoj.
Stiglitz kaj Green-wald montras ke kiam la merkatoj estas ne-kompletaj kaj/aŭ la informado estas
malperfekta (kio okazas ofte en ĉiuj ekonomioj), eĉ en iu merkato kun konkurado, preskaŭ ĉiam estas
skemoj de registara interveno kiuj povas provoki rezultojn por ĉies profito. Kvankam ĉi tiuj
konkludoj kaj la ĝeneraliĝo de la misfunkcioj de la merkato tute ne garantias ke la ŝtato amplekse
intervenu en ĉiu ajn ekonomio, klarigas ke la “plej bona” rango de rekomendindaj registaraj
intervenoj estas multe pli granda ol rekonas la tradicia skolo. Por Stiglitz, ne ekzistas la t. n.
"nevidebla mano de la merkato".
Nuntempe la vera debato intencas trovi la ĝustan bilancon inter la merkato kaj la registaro. Ambaŭ
estas necesaj; povas kompletigi unu la alian. Tia bilanco estus malsama laŭ la epoko kaj la loko.
La teorio elaborita de Stiglitz eksplikas kial la merkatoj sen baroj, ofte, ne nur ne atingas la
realigadon de la socia justeco, sed krome eĉ ne produktas efikajn rezultojn. Kaŭze de ies interesoj
ankoraŭ ne ekzistis ia intelekta defio por refuti la teorion formulita de Adam Smith pri la ne-videbla
mano de la merkato. Tiu supozita ento gvidas nek la ulojn nek la entreprenojn –kiuj celas sian
propran intereson- al la ekonomia efiko.
