19
Ni vidis ke la novliberala ofensivo entreprenita de
la registaroj, ĉu dekstraj aŭ maldesktraj, dum la
lastaj tridek jaroj, celis la liberaligon kaj malregul-
igon de la financa sfero. Kaj nia studo montris ke
tiu politiko, celanta kurta-tempan rentecon, kreis
la kondiĉojn por longa-tempa estonteca krizo. La
krizo estis neevitebla, sed kiu
sektoro de la produktado estus la
eksploda punkto estas konjunk-
tura afero. La fakto ke konkret-
iĝis en la sektoro de la konstru-
industrio la punkto de rompiĝo
de la sistemo dependis de tio ke,
fakte, en la tuta mondo, la pro-
duktad-sektoro de la konstruado
de loĝejoj estis la lasta rifuĝejo
de la kapitalo kiu forlasis aliajn
ekonomiajn terenojn kiam la
renteco malpliĝis aŭ tute mal-
aperis en ili. Dum iom da tempo,
ja, la konstruado de novaj domoj, ĉaledoj, apar-
tamentoj, urbanizaĵoj… generis profitojn por ties
entreprenistoj. Ĉi-tiuj, ofte per subaĉetado, atingis
de la urbaj aŭtoritatoj disponeblajn terenojn por
konstrui sur ili. Dume la bankoj faris negocojn
pruntedonante monon al la konstruistoj kaj al la
aĉetantoj de loĝejoj. Resume, la sektoro de la
konstruado kaj ĉio kion ĝi movas fariĝis objekto
de spekulado. Kreiĝis la bobelo
de la konstruad-industrio. Kaj la
nepra destino de ĉiu bobelo es-
tas eksplodi pli malpli frue. Ni
vidos kiamaniere oni alvenis al
ĉi tiu situacio.
Kiel dirite, la kejnsan skemon
de la ekonomio, universale ak-
ceptita dum kelkaj jardekoj post
la Dua Mondmilito, generis la
t.n. “komfort-socio” kiu, tamen,
ne tiel estis universala sed spe-
cifa karakteraĵo de la alte indus-
triigitaj landoj, dum en la social-
ista bloko manifestiĝis per ekonomia kontrolo de
la ŝtato kiu garantiis al ampleksaj amasoj la kovr-
adon de la plej bazaj necesoj. La cetero el la po-
poloj de la mondo, kiuj ricevis en tiu kunteksto la
nomon de “Tria Mondo”, restis for de ĉiu profito
de la monda ekonomio al kies riĉeco kontribuis
multaj el ili per krud-materialoj kaj mineraloj
kiujn oni forrabis al ili per la forto de la imperi-
ismaj potencoj. La popoloj kaj laborist-klaso de la
landoj kie oni aplikis la kejnsan doktrinon instal-
iĝis en la ĝuado de ilia situacio kaj faris nenion
por efektivigi tutmondan revolucion celante la li-
berigon de la tuta homaro. Tiun
perfidon al sia historia tasko ili
devis pagi kaj la horo de la puno
alvenis per la finiĝo de la kom-
fort-socio kaj la disfalo de la so-
cialista bloko far la novliberala
ofensivo.
La kejnsa regularo kiu estis
submetinta la financojn dum la
antaŭaj jardekoj al la necesoj de
la produktado estis konscie ren-
versita fare de la registaroj de la
industriaj landoj subgvide de
Usono kaj Britio kaj la inter-
naciaj organizaĵoj kontrolitaj de tiuj potencoj. La
financaj merkatoj fariĝis per si mem fonto ŝajne
senlima de profito. Ekde la 70aj jaroj oni registris
kolosan kreskiĝon de la financa negoco kiu pli kaj
pli malkonektiĝas el la dinamiko de la ekonomio
de la produktado.
Konkrete, ekde la jaro 1980 la akumulado de kapi-
tal-profito okazas ĉefe pere de la financaj kanaloj
anstataŭ per la produktado kaj la
komercado de varoj. Oni povas
diri ke la rekuperiĝo de la rent-
eco de la kapitalo okazas kon-
krete en la rekuperiĝo de la fi-
nanca kapitalo. Tiamaniere la
valorigado de la kapitalo oka-
zas en aparta sfero sen-konekse
kun la produktado kaj sen ia ajn
rilato kun la financado de la pro-
duktado, kio stimulas la form-
adon de spekulad-bobeloj. La
aktivaj valor-paperoj estis fikcia
riĉeco rilate al la vera riĉeco es-
primita de la ekonomiaj variabloj: entreprena in-
vestado, internacia komercado, nivelo de la tut-
mondaj rezervoj… Alia indikilo de la kreskiĝo de
la spekulad-bobelo estas la bursaj merkatoj: ek-
zemple, dum la jaroj 2002 al 2007, kiam la reala
produktado estis kreskinta mondskale 3 aŭ 4
Gravan problemon metas sur min la
krizo. 70.000 milionoj €, kien mi in-
vestu ilin por atingi rentecon?
La konstru-industrio estis la lasta rifuĝ-
ejo de la kapitalo forlasinta aliajn ekono-
miajn areojn pro ties manko je profito.
20
procente la bursaj valoroj supervaloriĝis ĉiujare 15
al 25 procenton.
Tamen, kiel trafe asertas K. Marks kaj Kejnso, la
akumulado de fikcia kapitalo senkonekse kun la
bazo de la produktiga agado havas evidentajn li-
mojn. La profito eltirita de la spekulecaj operacioj
subite malaperas kiel fumo kiam la aĉetantoj de la
financaj valoroj: akcioj, valutoj, konstruaĵoj…
perceptas ke ĝia senkonekso kun la reala valoro
igos neebla la vendadon je tiuj prezoj, nepra kon-
diĉo por ke la operacio estu rentebla. Tial, pli mal-
pli frue ĉiuj spekulecaj bobeloj eksplodas, la pre-
zoj rekonektiĝas kun la reala valoro de la objektoj
de spekulado kaj ties fikcia valoro malaperas kva-
zaŭ fumo. Tio instruas al ni ke la renteco kiun la
liberala ofensivo sukcesas rekuperi ne estas tiu de
la dinamiko de produktado sed nur tiu ligita al la
financa aktivado, kiu siavice, kiel ni vidis, sin apo-
gas sur la procezo de
generado de financaj bo-
beloj de spekulado. Tial,
la novliberala ofensivo
kontraŭ la konkeraĵoj de
la laboristoj, unuflanke,
ne povas ĉesi agadi kiel
konstanta limigo, ne-
kapabla subteni senlime
la procezon de valorigo
de la kapitalo eĉ postul-
ante pli kaj pli damaĝi la
vivkondiĉojn de la salajruloj, kaj aliflanke, tiu
procezo estas ĉiam ligata al la proliferado de
financaj krizoj rezulte de la eksplodo de spekulad-
bobeloj.
La eksplodo de la bursa bobelo okazinta en la
2000-2001 okazigis ke grandparto el la kapital-
investantoj ekserĉis kapital-rifuĝejon en la
produktad-sektoro de la konstru-industrio. Al tio
kontribuis ankaŭ la enorma eksceso de libera
mono serĉante rentecon pro la emo de la bankoj
pruntedoni al la entreprenoj kaj la familioj. Do, al
la eksplodo de la bursa bobelo en la jaroj 2000-
2001 sekvis la formado de nova spekulad-bobelo,
ankaŭ ĝi internaci-skale, sed ĉi-foje bazita sur
baza neceso kia la loĝejoj. En Usono la bobelo de
la loĝej-merkato estis enorma kaj same la en-
ŝuldiĝo de la familioj tiurilate: la bankoj direktis la
eksceson de libera mono al la amasa kontraktado
de kreditoj, eĉ hipotekaj kreditoj al familioj
malriĉaj kaj sen posedaĵoj. Ĉi-tiuj alte-riskaj
hipotekoj estis avalitaj de la propra valoro de la
akiritaj loĝejoj, kiuj senĉese revaloriĝis pro la
spekuleca dinamiko ekzistanta tiam en la merkato
de la konstruaĵoj. Siavice tiu plialtiĝo de la valoro
de la loĝejo permesadis la renegocadon de
hipotekoj en ascendo tiamaniere ke la familioj
uzadis tiun plialtiĝon por financi ĉi tiajn elspezojn
de konsumo: aŭtomobiloj, universitato de la
filoj… En la usonaj bankoj la alte-riskaj hipotekoj
estis 10 procento de la novaj kreditoj en la jaro
2000 kaj ses jarojn poste tiu procento estis
duobligita. Kiam la plej malriĉaj familioj en
Usono ne plu povis efektivigi la pagojn de la
kapitalo kaj la interesoj de la ricevitaj pruntoj, la
investintoj komencis percepti la ekzistantan
abismon inter la fikcia valoro de iliaj paperoj kaj
la reala valoro de la reprezentitaj domoj kaj
konstruaĵoj. Tamen la efiko de la eksplodo de la
konstru-industria bobelo ekde aŭgusto de la jaro
2007 ne estis nur la alĝustigo de la prezoj de la
domoj kaj sekva haltiĝo de la konstruado en
Usono, sed ankaŭ okazigis katastrofon en la
internaciaj financaj merkatoj. La ĉen-reakcio kiu
pelis en bankroton fi-
nancajn agentejojn en
Usono kaj Eŭropo ne
rekte ligitaj al la hipo-
teka kredito rilatas al la
procezo de financado
supre menciita, kiu ge-
neris iun kompleksan
teksaĵon de fikcia kapi-
talo kiu dissolviĝis en la
unuaj tremoj de la krizo.
La usonaj bankoj kiuj
koncesiis kreditojn ne konservis ilin atendante la
iompostioman rehavon de la pruntita mono, sed
vendis ilin al aliaj financaj perantoj, plejofte al
bursaj investantoj. Siavice la bankoj de investado
kamuflis tiujn alte-riskajn investaĵojn aperigante
ilin kiel solidecajn kaj rentecajn financajn
valorojn. Lastinstance, la realigo de tiuj valoroj
dependis de la ĉiumonata pagado de la hipotekoj
de milionoj da usonaj familioj.
Sed krome la spekulado surbaze de hipotekoj
komplikiĝis kaj pliendanĝeriĝis pro la interveno
en la procezo de ĉiutipaj financaj investantoj:
pensio-fondusoj, invest-fondusoj, internaciaj ban-
koj… kiuj siavice enŝuldiĝis por aĉeti tiujn fi-
nancajn produktaĵojn.
Tiele, kiam eksplodis la bobelo de la loĝej-
konstruado kaj pligrandiĝis la takson de pag-
prokrastemo, la ĉeno rompiĝis en la plej malforta
ĉenero: la plej malriĉaj familioj komencis ne
kapabli pagi siajn hipotekojn. La financaj valoroj
tuj senvaloriĝis kaj la bankoj kiuj posedis tiujn
valorojn komencas sperti problemojn de dispon-
ebla mono kaj eĉ de solventeco, kaj la tuta
kartluda kastelo disfalas en la daŭro de malmultaj
semajnoj.
La merkato de la loĝ-
ejoj disfalis kiam oni
perceptis la abismon
ekzistantan inter la
reala valoro de la do-
moj kaj ties fikcia
valoro kreita de la
spekulado.
21
La amplekso de la financa kolapso estis/as enor-
ma, bankrotis grandaj bankoj de la tutmonda fi-
nanca sistemo. Aliaj bankoj estis savitaj dank’ al
la ŝtata interveno. La Banko de Anglio taksis la
financajn perdojn en preskaŭ tri bilionoj da do-
laroj. Tiel gravas la krizo ke ĝi baldaŭ trapasis la
financajn limojn por grave vundi la realan
ekonomion de la grandaj potencoj. La kolapso de
la konstru-industrio, per si
mem, estas jam tre grava bato
por la ekonomio de iuj landoj,
inter ili Hispanio. Kaj al tio al-
doniĝis alia grava fakto: la fi-
nancaj kompanioj spertis pro-
blemojn pri manko de dispon-
ebla mono. Tio kaj la fakto ke
ĉiu el ili ne konas la kvanton
de la perdoj de la ceteraj finan-
caj institucioj provokis la re-
zulton de limigo de koncesio
de kreditoj. La bankoj dediĉas
sian havaĵon al la solvo de la
truoj en siaj bilancoj, kaj tiuj
kiuj estas solventaj ne kuraĝas
pruntedoni monon al aliaj ban-
koj en la interbankaj merkatoj,
nek al entreprenoj aŭ al la
familioj.
La kredito estas nepra ele-
mento por la funkciado de la
produktiga dinamiko. La pri-
kredita kolapso blokadas la ko-
mercadon, la entreprenan in-
vestadon kaj la konsumon; ĉio
kune paralizas la ekonomian
produktadon, ĉefe por tiuj eko-
nomiaj sektoroj kiuj ne nur
dependas de la kredito por ties
funkciado sed krome dependas
el ĝi ankaŭ pro tio ke ĝi nutras
la mendadon de siaj produkt-
aĵoj fare de la publiko. Tia es-
tas la kazo de la industrio de la
aŭtomobiloj, tre grava ene de
la hispana ekonomio, kiu sper-
tas de antaŭ pluraj jaroj gran-
dan malpliiĝon en la vendado.
Ŝajnas ke, krom subitaj, la efikoj de la krizo estos
ankaŭ longdaŭraj. Oni ne antaŭvidas solvon por la
nuntempa situacio por la sekvaj du jaroj. La plej
daŭra el tiuj efikoj sendube estos la senlaboreco,
kiu anstataŭ malpliiĝi, plu kreskos dum la sekvaj
jaroj, (laŭ opinio de la ekonomikaj fakuloj en la
jaro 2008). Kaj oni antaŭvidas ankaŭ salajrajn
blokadojn. Kiam estas verkata ĉi tiu artikolo (fine
de la jaro 2010) la hispana registaro pretigas
laboran planon kun pluaj disponoj kontraŭ la rajtoj
de la laboristoj; inter tiuj disponoj estas la plialtiĝo
de la aĝo por emeritiĝo ĝis 67 jaroj.
La direktoroj de la grandaj financaj kompanioj,
kiuj ege pliriĉiĝis dum la generado de la krizo kaj
kiuj kulpas pri la krizo mem, konservas siajn
enspezojn “blenditajn” dum la krizo. Ekzemple,
en la jaro 2007 la salajroj de la
Prezidantoj de la 16 usonaj
financ-kompanioj pli damaĝ-
itaj de la krizo atingis la sumon
de 334 milionoj da dolaroj, 30
procenton super la koncerna
sumo de la jaro 2005. Tiuj sa-
maj kompanioj maldungis
80.236 oficistojn kaj funkci-
ulojn dum la jaroj 2007 kaj
2008. En Hispanio, la enspezoj
de la Administr-Konsilantaroj
de la 15 plej grandaj bankoj
sumis 115,7 milionojn da eŭroj
en la jaro 2008. Krome, la 27
hispanaj entreprenoj kun pli
alta mon-disponebleco havas
blenditan sian altan estraron,
t.e. 284 altaj direktoroj ĝuas
garantion laŭ kiu ili ricevos
inter 2 kaj 5 jaran salajron kaze
de maldungo.
Dum la lastaj jardekoj ĉie estis
kaj superregis la liberal(ism)a
retoriko pravigante kaj legitim-
ante la ofensivon kontraŭ la
mondo de la laboro kaj la ata-
kojn kontraŭ la rajtoj de la la-
boristoj. Sed jen nun kun la
krizo la kapitalo rapide forge-
sas tiun liberalan diskurson kaj
postulas, siaprofite kaj siaser-
ve, la ŝtatan helpon kaj inter-
venon. La ŝtata interveno, in-
sultita kaj rifuzita kiam oni fa-
ras por promocii sociajn ser-
vojn aŭ publikan bonon, estas
nun ege postulata por savi tiujn
financajn instituciojn kiuj tre ege pliriĉiĝis dum la
spekulad-bobelo. Tiuj intervenismaj disponoj fari-
taj de la registaroj liberalism-favoraj konstituas
grandan hipokritecon. Ilia devizo estas “social-
ismo por la riĉuloj kaj kapitalismo por la malriĉ-
uloj”. Sed tio konstituas gravan lecionon por la
salajruloj: kiam ekzistas politika volo, ĉiu ajn
registaro trovas la rimedojn por preni energiajn
disponojn de interveno en la ekonomio. Antaŭ tiu
La direktoroj de la grandaj financaj
kompanioj, kiuj ege pliriĉiĝis dum la
generado de la krizo kaj kiuj kulpas
pri la krizo mem, konservas siajn
enspezojn “blenditajn” dum la krizo.
22
realaĵo indas fari jenan demandon: kial oni prenas
tiujn disponojn por savi la bankojn kiuj provokis
la krizon, kaj krome eĉ ne trudante al ili ŝanĝon de
politiko, kaj ne por alfronti la bazajn necesojn kaj
garantii socian defendon de la senkulpaj viktimoj
de la krizo?
La ŝtata interveno en ri-
lato kun la krizo registris
du fazojn. Unue oni faris
amasajn mon-donaĵojn al
la internacia financ-siste-
mo por alfronti la pro-
blemojn kiujn la financaj
institucioj havis pri mon-
disponebleco. Sed ekde
septembro de la jaro
2008 oni konstatis ke la
financaj problemoj ne
estis nur pro manko je
mon-disponebleco (kapablo alfronti kurta-tempajn
pagojn) sed pro manko de solventeco (kapablo
plenumi la pagadon de la ŝuldoj surbaze de la
havaĵo de la entreprenoj). Tiam la registaroj de la
ĉefaj ekonomiaj potencoj komencis desegni kolo-
sajn planojn de ekonomia savo. Usono efektivigis
savo-planon laŭkoste de 3 bilionoj da eŭroj, Britio
661.000 milionoj, Germanio 550.000 kaj Francio
390.000 milionoj da eŭroj. La kosto de la koncer-
na hispana savo-plano estis 320.000 milionoj da
eŭroj. Ĉi tiuj planoj efektiviĝas, kvankam laŭ
malsama grado dependante de la lando, en kvar
terenoj: aĉeto de hipotekaj aktivaj valor-paperoj al
tiuj bankoj kun problemoj pri solvenco, ŝtata avalo
al la prunte-donoj faritaj de la bankaj institucioj,
“naciigo” de la banka sistemo kaj, jam en la lasta
fazo, fortaj planoj de publika investado kaj sub-
strukturoj, kaj planoj por la reaktivigo de la pro-
duktado. Tiuj planoj konstituas kolosan transigon
de rentoj ekde la publika trezorejo (kiuj financi-
ĝas, ĉefe, per impostoj de la laboristaro) al la fi-
nancaj institucioj, sen ia ajn garantio de posta
redono. Tiu helpo al la bankoj estas senkondiĉa; la
monhelpo ne estas trans-
donata ŝanĝe de garantio
ke la bankoj financu la
labor-sektorojn kaj fami-
liojn bezonantajn mon-
dispon-eblecon. La ban-
kaj “naciigoj” kaj trans-
donoj de monrimedoj ne
signifas efektivan kon-
trolon de la bankoj fare
de la ŝtato (kiu, ekzem-
ple en Usono, ne rajtus
sidiĝi en la sesioj de la
administr-konsilantaroj de la naciigitaj bankoj).
En Eŭropo, la transigoj de monrimedoj al la ban-
koj fare de la Centra Eŭropa Banko estas farataj
ŝanĝe de aktivaj valor-paperoj ne senriskaj. Kaj
ĉiuj ĉi operacioj estas realigataj laŭmaniere tute ne
travidebla por la publiko spite al tio ke temas pri
publika mono. Tiamaniere la ŝtato intervenas
sociigante la perdojn favore al la financa rentismo
kaj tamen ne estis interveninta antaŭen por sociigi
la gajnojn (male, antaŭe la ŝtato estis malpliiginte
la impostojn de la kapitalo). Tiuj kolosaj savo-
planoj per publika mono estis faritaj sen iu ajn
kompenso kiu konstituus ŝirmon por la salajrulojn
kontraŭ la krizo, kaj samtempe evidentigas la
ekzistadon de sufiĉaj mon-rimedoj por preni
tiutipajn disponojn se estus en la registaroj politika
volo tion fari.
Banka savo-plano