43
1. Enkonduko
La vorto estas la plej uzata formo de homa esprim-
ado. Tamen, iu el la plej urĝaj problemoj por la
socioj de la 20a jarcento estas tiu de la inter-
komunicado. Multenombras la proponoj, kiujn oni
formulis por ĝin solvi. Esperanto povas esti kon-
siderata unu el tiuj eblaj respondoj.
El la pli ol kvincent malsamaj lingvoj kiujn oni
skizis laŭlonge de la historio, Esperanto estas la
sola kiun oni paroladas nuntempe en la tuta
mondo.
De diakrona vidpunkto, temas pri lingvo inventita
kun la celo servi kiel komunikilo por la tuta mon-
do. De sinkrona vidpunkto, ĝi estas vivanta ling-
vo, parolata de malplimulto dislokita tra la tuta
mondo.
Esperanto estis kreita en la jaro 1887 far la Dok-
toro Lazaro Ludoviko Zamenhof, iu juda okul-
kuracisto loĝanta en tiu parto de Polio okupita de
Rusio. Zamenhof konceptis Esperanton kiel inter-
nacian kaj neŭtralan lingvon (sen ia ajn ligo al iu
konkreta etnio aŭ nacio). Lia celo estis disvolvigi
kaj uzadi ian laŭregulan lingvon facile lerneblan.
Li pretendis ke ĝi estu akceptata kiel internacia kaj
helpa lingvo por ĉiuj landoj, kiuj, kompreneble,
plukonservus siajn proprajn lingvojn. Temis pri iu
projekto de planita lingvo.
Zamenhof esperis el siaj penoj pli ol iun simplan
praktikan utilon. Jam de lia infanaĝo afekciis lin la
senĉesaj sangaj konfliktoj okazantaj inter la diver-
saj etnaj kaj lingvaj grupoj de lia naskiĝurbo:
Bjalistoko (nordeoste de la nuna Polio). Neŭtrala
lingvo, apartenanta al ĉiuj egale, kons-tituus
gravan elementon de politika repaciĝo.
2. Esperanto, vivanta lingvo
La unua kaj sufiĉe grava venko de Esperanto oka-
zis kiam ĝi iĝis vivanta lingvo. Ĝia uzado en iu
reala lingva komunumo pruvis sian praktikan util-
econ kaj sian evoluo-kapablon, ĉar temas pri ling-
vo kun granda vivo-forto, kapabla asimili novajn
vortojn el aliaj idiomoj. La Esperanta terminaro
senĉese pliriĉiĝas kaj evoluas celante respeguli la
ŝanĝojn de la moderna mondo.
La ĉefa stimulo de la pioniroj en la disvastigado
de Esperanto estis la ideo ke se ĉiuj loĝantoj de la
planedo sukcesus rekte interkomunikiĝi, sen per-
antoj, oni metus finon al ĉiuj militoj.
Dum la dua duono de la 19a jarcento, la mondo
spertis iun teknologian revolucion. Tiam la esper-
antistoj nomis finan venkon la esperitan estont-
econ kiam la tuta mondo parolus Esperante. De
tiam pasis kvar generacioj kaj nur tre malmultaj
konservas tian esperon.
Estas malnova kutimo de la homaj estaĵoj mal-
aprezi ion dekomence kaj poste serĉi la kialojn
kiuj pravigus tion. La argumentoj kontraŭ Esper-
anto estas multenombraj, multaj el ili respondas al
propagandaj argumentoj troigitaj fare de kelkaj
esperantistoj. Ĝiaj misfamigantoj argumentas ĝian
supozitan artefaritecon, mankon je viveco aŭ de
esprim-forto, maleblecon je tutmonda enkonduk-
iĝo, la naivecon de ĝiaj adeptoj kiuj konceptus la
lingvon kiel rimedon por atingi mondpacon, ĝian
utiligadon kiel rimedo por sukcesi superregi la
mondon per la malaperigo de ĉiuj ceteraj lingvoj
kaj ĉiuj diferencoj inter kulturoj, aŭ eĉ pri ĝia
hipoteza utiligado kiel sekreta kodo, ĉar multaj es-
perantistoj pereis en Aŭŝvico.
3. Esperanto, ne celo sed ilo
La ĉefa baro kiun Esperanto renkontas en sia vojo
ne estas sia malfacileco, sed la ĝenerala rezisto al
tio ke ĝi iĝu internacia lingvo. Ĉiam kiam komun-
umoj kun malsamaj lingvoj havis longdaŭran kon-
takton, normale estiĝis iu lingua franca. Tamen, la
dominado de iuj lingvoj en la internaciaj rilatoj ne
baziĝas, kiel ofte oni pensas, nek sur la nombro da
parolantoj nek sur ĝiaj ecoj, sed ĉefe baziĝas sur la
ekonomia kaj politika hegemonio en la mondo de
la landoj kie oni parolas tiujn lingvojn.
La internacia uzado de iuj naciaj lingvoj dis-
tordas la kulturajn interŝanĝojn kaj la informo-
fluon. La nuntempa dominado de la angla estas iu
fundamenta faktoro en la konkero de la tutmondaj
merkatoj far la produktaĵoj de la usona kulturo. La
lingvaj interrilatoj ĉiam estas trudrilatoj de la forta
sur la malforta. Neŭtrala lingvo facile lernebla po-
vus starigi ian ekvilibron kaj permesus anstataŭigi
ilin per egalecaj interrilatoj kiuj favorus al la
minoritata lingvoj kaj, do, la plej malfortaj.
E-traduko de la hispanlingva artikolo de Rosario Casas González, el la Universitato de Valladolido
44
Esperanto ne konstituas nur iun lingvan instru-
menton de interŝanĝo, sed ankaŭ reprezentas la
celadon de la egaleco. Esperanto povus permesi la
komprenon inter la grandaj sociaj grupoj de ĉiuj
landoj preter la lingvaj kaj politikaj baroj, sen ne-
ceso je perantoj kaj kun senlima enhavo.
Kvankam Esperanto ne estus la panaceo kontraŭ la
konfliktoj kaj la militoj, ĝi, jes ja, povus, ĉiukaze,
iĝi helpilo por la demokratia solvo de konfliktoj
internaciskale kaj rimedo por la egalrajteco en la
interkomunikado.
4. Esperanto en la socio de la informado
La ŝanĝoj okazintaj fine de la 20a jarcento daŭre
multobligas la realaĵon de granda socia efiko
kompareblaj al tiuj de la Franca Revolucio kaj de
la presarto de Gutenbergo, kies resono similas al
la Kopernika Revolucio en la historio de la
homaro.
La teknologia kaj socia transformiĝado daŭre
akceliĝas kaj trudas la disvolvigon de la kono.
Nuntempe, la kono de la homaro duobliĝas ĉiu
kvara jaro, kaj oni kalkulas ke en la jaro 2010 ĝi
duobliĝos ĉiu 37a tago.
Laŭmezure ke multobliĝas la kono, pligrandiĝos la
sciencaj kaj teknikaj terminoj, aperante tiele defíoj
por la terminologiistoj kiuj demarŝas la lingvojn.
La lingvoj estas la nepre necesaj iloj por transporti
kaj disvastigi la akiritan konon de generacio al ge-
neracio far la homoj. La kreado de la parolataj aŭ
skribitaj vortoj, normigitaj por la interkomunikado
estas iu el la plej gravaj inventoj de la homaro.
La organizado de konferencoj, sciencaj kolokvoj
aŭ seminarioj eblas dank’ al la uzado de la ling-
voj, kaj estas ankaŭ la ekzisto de la lingvoj tio kio
ebligas la disvolviĝon de la scienco kaj la teknolo-
gio, la esplorado de la historio, sociologio, la prak-
tika aplikado de la scienco aŭ la literaturo kun la
celo plibonigi la socion.
La transsendilo de la specialigita informo estas la
Terminologio, tiucele estas nepre necesa ke la
lingvoj ĉeestu en ĉiuj terenoj de la socia vivo,
atentante pri la neceso je komunikado.
5. Esperanto kaj terminologio
Laŭ la defino provizita de la interreta enciklopedio
Vikipedio, terminologio signifas: "iu specialigita
vortkolekto de iu fako aŭ de iu ajn okupo al kiu iu
ajn grupo dediĉas signifan parton de sia vivo". Fo-
je tiu termino estas nomata slango.
La teknika terminologio evoluas pro la neceso de
la fakuloj de iu afero interkomunikiĝi kun ĝusteco
kaj rapideco, kaj pro tio ĝi estas nepre necesa kaj
dezirinda. Ĉi tio permesas al la fakuloj inter-
komunikiĝi sen la neceso detale priskribi ĉiun
koncepton. Sed foje ĝi efikas malfavore eksklud-
ante tiujn kiuj superregas la specialigitan ĵargonon
de tiu grupo. Ĉi tio povas okazigi malfacilaĵojn
kiam, ekzemple, iu paciento ne kapablas sekvi la
diskutadon de la kuracistoj kaj pro tio li ne povas
kompreni sian propran sanstaton aŭ kuracad-pro-
cezon. Tio okazigas problemojn ankaŭ kiam fak-
uloj de malsamaj sed interrilatigitaj aferoj uzas
malsamajn fakterminarojn kaj tiele ili ne povas
kompreni alies laboron. Ekzemple, ekzistas iu
duobligita disvolviĝo inter la psikologio pri la
sciado kaj la interagado homo-komputilo, parte
tiukaŭze .
La procedoj por la demarŝado de la lingvoj estas:
♦ Inform-storado.
♦ Datum-tenado kaj ricevo de novaj datumoj.
♦ Renovigo kaj modifo de la datumoj se necese.
♦ Normigo de la terminoj.
♦ Distribui la terminologiajn kolektojn, en formo
de vortaroj, glosaroj, unuligvaj aŭ plur-lingvaj
leksikaroj…
La ĝenerala procedo estas: lokalizi terminologian
informon; organizi ĝin; transigi kaj uzi la termi-
nolgiaĵojn. En Esperanto, la ĝenerala vortkolekto
devenas proksimume 75 procente el la latina ling-
vo kaj romidaj lingvoj, 20 procente devenas el
germanaj lingvoj kaj la cetero el slavaj lingvoj,
kiel la rusa kaj la pola, influoj kiuj evidentiĝas
ĉefe en ĝia sintakso kaj ĝia morfologio.
La vortoj, kiujn oni prenis, estis elektitaj tiamani-
ere ke ili estu kiel eble plej rekoneblaj, kiel en la
kazo de la vorto "radio", kiu, kvankam ĝi estas la-
tina, estas internacie uzata. Esperanto estas foneti-
ka, ĝi ĉiam estas prononcata laŭ la skribo, ne ha-
vas mutajn literojn, nek esceptojn.
Nuntempe Esperanto estas lingvo tute disvolvita.
Komence ĝi havis ĉirkaŭ 1.000 radikojn, el kiuj
eblis formi 10.000 aŭ 12.000 vortojn. Nuntempe la
vortaroj de Esperanto ofte enhavas inter 15.000
kaj 20.000 radikojn, el kiuj oni povas formi cent-
milojn da vortoj, kaj la lingvo daŭre evoluas: iu
Akademio de Esperanto, kies celo estas defendi
kaj kontroli la disvolviĝon kaj naturan evoluon de
la Esperanta idiomo, laŭ la kriterioj de la
“Fundamento” de la lingvo, difinitaj de ĝia ini-
ciatinto, L. L. Zamenhof, kontrolas la nuntempajn
tendencojn. Laŭlonge de la tempo, la lingvo estis
uzata, fakte, por ĉiu ajn imagebla afero, iuj el ili
polemikaj aŭ problemaj. Esperanto eĉ estis mal-
permesita, kaj ties parolantoj persekutitaj, tiel fare
de Stalino, kiu akuzis ĝin esti lingvo de "kosmo-
politoj", kiel de Hitlero, ĉar ĝi estis lingvo de ju-
doj. (Zamenhof, la kreinto de la lingvo, estis ju-
do). Dank’ al ĝia uzado en malgrandaj kolektivoj,
ĉefe en la sino de multaj familioj kiuj prezervas
45
kaj subtenas ĝin, ekzistas nuntempe ĉirkaŭ milo da
personoj kies gepatra lingvo estas Esperanto.
Inter la organizaĵoj de Esperanto-parolantoj orient-
itaj al la profesiaj kontaktoj kaj specialaj interesoj
estas tiuj de kuracistoj, verkistoj, fervojistoj,
sciencistoj, muzikistoj kaj multaj aliaj. Ofte ili dis-
ponas je propraj presorganoj, ili organizas konfe-
rencojn kaj kunlaboras en la disvolvigo de la ling-
vo por ilia faka uzado. Ekzemple, la Internacia
Akademio de Sciencoj de San-Marino ebligas
kunlaboradon je universitata nivelo.
Regule aperas originalaj publikigaĵoj kaj traduk-
aĵoj en terenoj kiel astronomio, informadiko, bo-
taniko, entomologio, ĥemio, juro kaj filozofio. Sa-
me, ekzistas organizaĵoj por grupoj kun specifaj
interesoj, kiel tiuj de la blinduloj, la grupoj de pio-
niroj aŭ ŝakludistoj. TEJO, la junula sekcio de
UEA, organizas oftajn internaciajn kunsidojn kaj
eldonas siajn proprajn gazetojn. Ekzistas ankaŭ
asocioj kies membroj estas budistoj, ŝintoistoj, ka-
tolikoj, kvakeroj, protestantoj, mormonoj kaj ba-
haanoj, ekzistas ankaŭ asocioj de ateistos kaj li-
brepensuloj, kaj multenombraj grupoj de aktivistoj
en la socia tereno de diversaj tendencoj kiuj uzas
Esperanton kiel ilo de interkomunikado.
En la 20aj jaroj, Eugen Wüster publikigis amplek-
san vortaron konatan kiel Enciklopedia Vortaro
Esperanta-Germana, en kiu la leksikografio de Es-
peranto akiris ian prestiĝon kaj starigis la bazon de
la terminologia laboro en Esperanto. Same, ekzis-
tas iu Terminologia gvidilo, kies enhavo temas pri
la principoj de la teknika vortkolekto Esperanta.
Kvankam origine Esperanto estas artefarita, laŭ-
mezure ke ĝi estas ĝenerala lingvo ĝi malligiĝis el
la leksikografia normo rezulte de sia ekspansio kaj
sia propra parolant-komunumo. La Esperanto-pa-
rolantoj el malsamaj landoj kontaktas pere de ĵur-
naloj, literaturo, radio, kaj lasttempe, pere de In-
terreto. Tamen, la teknika terminaro de Esperanto
postulas iun terminologian laboron similan al tiu
de ĉiu ajn alia lingvo, ĉar Esperanto multe pli es-
tis uzita kiel lingvo de fikcio kaj popola presaro ol
kiel lingvo de fakeco, kaj pro tio eĉ nuntempe es-
tas malgranda la disvolvo de multaj fakaj terenoj.
6. Esperanto, Faka lingvaĵo
Nuntempe Interreto povas esti konsiderata kiel la
plej fekunda fonto de informo pri Esperanto. Baza
instrumento en ĝia disvastigado samkiel en la
interkomunikado de multenombraj geesperant-
istoj, tiel je ĝenerala kiel specialigita nivelo.
Pere de la reto de retoj eblas aliri al multaj vort-
aroj specialigitaj en la plej diversaj fakoj senpage.
Jen sekvas ekzemplo: Kvankam la ekzistanta do-
kumentaro tute ne abundas, oni montras sekve kel-
kajn kazojn en kiuj Esperanto aperas kiel instru-
mento de specialigita scio:
GEOGRAFIO
En la sekva vortaro oni montras ekzemplon de
kelkaj landoj en Esperanto, ĝiaj nomoj, ĉefurboj
kaj lingvoj kiujn oni parolas en ili:
http://www.bertilow.com/lanlin/notoj.html#ES
TEKNOLOGIO
La sekva vortaro enhavas ekzemplon de kelkaj ter-
minoj rilate al la teknologio kune kun ties koncer-
na traduko en la angla.
(El la vortaro:
http://www.bertilow.com/roko/r.html )
⇒ radio = radio 1. Sendado de sono per elektro-
magnetaj ondoj (= radiofonio).
2. Ilo por ricevi kaj auskulti radian elsendon (= ra-
diaparato, radiofono).
⇒ registri = to record Per ia tekniko konservi ekz.
sonon. Vidu surbendigi, surdiskigi.
⇒ regstango = joystick Stang(et)o, kies movo re-
gas diversajn funkciojn de aparato, ekz. Sintezilo.
Vidu regilo.
INFORMADIKO
La sekva vortaro konsistas el 2612 terminoj, in-
kludante bazajn nociojn de teorio pri komputado
aŭ programado, pri kiuj oni provizas detalan
difinon: (El la informadika vortaro:
http://www.iis.nsk.su/persons/pok/Eo/KompL
eks/html/DEFAULT.html )
SOCIAJ SCIENCOJ
La sekva vortaro konsistas en iu enciklopedio je
malgranda skalo. Ĝi enhavas terminojn artajn, hu-
manismajn, sciencajn kaj historiajn inter aliaj,
krom ligilojn ekde la propraj definoj al aliaj ter-
minoj. (El la vortaro de sociaj sciencoj:
46
http://www.unileipzig.de/esperanto/voko/revo/ )
PRAHISTORIO
1. Parto de la historio, kiu ne postlasis skribitajn
dokumentojn.
2. Scienco, kiu studas partojn de historio sen
skribitaj atestoj, precipe helpe de arkeologio.
GALAKSIO
1. Ĉiu el la grandaj stelamasoj, kiuj konsistigas
la unuojn de la universo: la Lakta Vojo estas nur
unu galaksio inter miliardoj da galaksioj, kiuj
ekzistas tra la kosmo; la homaro loĝas sur etete
malgranda rokriĉa planedo (Tero) de tiu
galaksio [1]; la kolosaj skaloj de la galaksioj [2].
usonaj astronomoj malkovris ke du konataj
planedsistemoj ekster nia galaksio havas ne po
nur unu sed po du planedojn [3].
2. (evitinde) la Lakta Vojo
BOTANIKO
Sed, sendube, la plej kompleta Esperanta vortaro
el ĉiuj konsultitaj estas tiu specialigita en Bota-
niko. La kap-vortoj aperas tute en Esperanto
konsiderante ĉu ili apartenas al la tipologio de la
floroj, folioj, tigo aŭ fruktoj.
7. Esperanto, Lante sed firm-paŝe
La antaŭenirado de Esperanto en la plej ĵusa his-
torio estis rimarkinda. Tamen, restas ankoraŭ lon-
gan trairendan vojon, multaj terenoj por malkovri
kaj esplori en la serĉado de la esperantista ekviva-
lento. Tre pena laborado kiu postulas grandan
energion kaj kiu, laŭ opinio de multaj, estas kva-
zaŭ anekdoto, ne pro manko de profundeco, sed
pro manko de praktika disvolviĝo. Ĉi tiuj asertoj
ne bremsas iun lingvon kiu supervivis la marĝen-
igon dum preskaŭ unu jarcento kaj duono, ili nur
malhelpas ĝian lantan sed firman paŝadon.
Esperanto ĝuas nuntempe la stimulon de mondo
deziranta favorigi kaj doni ŝancon al la plej mal-
fortaj, kun iu rimedo faciliganta kaj diskoniganta
kia estas Interreto, kaj, ĉefe, kun la konvinko de la
geesperantistoj, pri tio ke, eĉ se multaj baroj oni
renkontis, ili ne ĉesis en sia obstino diskonigi iun
neŭtralan lingvon, sen iu ajn dolĉigaĵo kaj sam-
tempe plurala, kiu povus utili kiel ilo antaŭ inter-
naciaj konfliktoj. Iu rimedo kiu en la lingva tereno
faciligus la lernadon kaj asimiladon de la fakaj
slangoj, kaj kies objektivecon estus necese profiti
estante la celo kiun la terminologio ĉiam intencis
atingi.
