32
V
V
e
e
r
r
k
k
i
i
s
s
: Ildefonso Domínguez
Ĉiuj vojoj kondukas al Romo, tekstas hispana proverbo, kiu ankaŭ povus mencii Jerusalemon aŭ Kompostelon, ĉar ĉiuj
konstituas la tri ĉefajn kristanajn centrojn de pilgrimado. Rilate al Kompostelo, oni povas diri ke ĉiu ajn loko en Hispa-
nio povas esti ekiro de iu Jakoba vojo. Miloj da pilgrimantoj venas ĉiujare al Kompostelo ekde tuta Hispanio kaj aliaj
landoj, ĉefe el Eŭropo, per diversaj medioj: aere, mare kaj tere (kaj de tiuj lastaj, piede, bicikle, ĉevalrajde aŭ rulseĝe).
Tamen, estas kelkaj vojoj pli konataj kaj regulataj kiel ‘oficialaj vojoj’. Ni prezentas tiujn, kiuj trairas la hispanan terito-
rion. Ĉar estas multaj neesperantigitaj nomoj de urb(et)oj, prefere ni nomu ĉiujn laŭ la originala, hispana grafismo.
Primitiva vojo: Ekas en Oviedo kaj sekvas al Kompostela tra Grado, Salas, Tineo,
Fonsagrada, Lugo, Palas-del-Rei, Melide kaj Arzua, kiel ĉefaj lokoj. Ĝi estis la unua
pilgrima vojo al Santiago, kiam la teritorio de la aliaj vojoj estis ankoraŭ okupita de
la muzulmanoj. La pilgrimado komenciĝis baldaŭ post la malkovro de la Kompostela
tombo atribuita al la apostolo Sankta Jakobo, t. e. en la 9a jarcento, kiam estis reĝo
de la Asturia Regno Alfonso la 2a, kiu unuafoje trairis pilgrime tiun vojon kune kun
sia familio kaj sekvantaro.
Franca vojo: Ĝi estas la ĉefa Vojo al Kompostelo. Ĝi komenciĝas en
Francio (Saint-Jean-Pied-de-Port) kaj enfluas en ĝi ĉiuj ceteraj Eŭro-
paj pilgrimvojoj; Ankaŭ ĉiuj ceteraj vojoj de Hispanio finiĝas en ĝi en
unu aŭ alia loko. Ĝia hispana itinero komenciĝas en Roncesvalles, kie
konverĝas tri el la francaj vojoj, kaj sekvas tra Pamplona, Estella, Lo-
groño, Santo-Domingo-de-la-Calzada, Burgos, Castrojeriz, Fromista,
Carrion-de-los-Condes, Sahagun, Leon, Astorga, Villafranca-del-Bie-
rzo, Ponferrada, Sarria, Arzua kaj finiĝas en Compostela. Ĝenerale,
kiam oni traktas pri la Pilgrima Vojo al Kompostelo, oni temas pri ĉi
tiu klasika aŭ ĉefa vojo.
Norda vojo: Nomata ankaŭ marborda vojo, ĉar ĝi trairas la tutan hispanan
marbordon aŭ lokojn proksimajn: Irún, San-Sebastián, Zarauz, Guernica,
Bilbao, Portugalete, Castro-Urdiales, Laredo, Santander… Alveninte al Torre-
lavega, la pilgrimantoj povas elekti ĉu daŭri tra ĉi tiu vojo ĝis konekti kun la
Primitiva, aŭ ŝanĝi al la Franca tra Reinosa, Aguilar-de-Campos kaj Fromista.
Tiu vojo ŝajne estas pli malmola ol tiu de la franca, sed la rigardo de ĝiaj belaj
pejzaĝoj, valoras la penon.
Norda kataluna vojo tra San-Juan-de-la-
Peña: Komenciĝas en la sanktejo-monaĥ-
ejo de Montserrat (Katalunio) kaj sekvas
tra Tárrega, Balaguer, Monzón, Huesca ĝis
Sankta-Cilia-de-Jaca kie kuniĝas kun la
aragona vojo post trairi la faman monaĥ-
ejon de San-Juan-de-la-Peña.
Aragona vojo: Komenciĝas en la montpasejo Somport (1631
metrojn alta) en la Aragona Pirineo, kaj irante tra Jaca, Arrés,
Ruesta, Sangüesa, Monreal oni alvenas al Gares, en la ĉirkaŭaĵoj
de Puente-de-la-Reina kie kuniĝas al la franca vojo. Tra tiu vojo
eblas viziti interesajn monumentojn.
33
Arĝenta vojo: Ĉi tiu pilgrimvojo iras de Sevilla al Compostela tra Merida, Caceres,
Salamanca, Zamora, Orense… Ĝin konstruis la romianoj antaŭ ĉirkaŭ 2000 jaroj. La
maŭroj nomis ĝin "Ruta Bal´latta", kio signifas "larĝa pavimita vojo", sed la sono
de tiu vorto komfuzigis la tiaman hispanajn aŭdintojn, tiel ke ili supozis ke la maŭroj
diradis plata, kio en la hispana lingvo signifas arĝento.
Proksime al Zamora, konkrete en vilaĝeto Granja-de-Moreruela, la vojo dividiĝas kaj
iu branĉo iras tra Puebla-de-Sanabria, Orense… al Compostela. Tiu dua branĉo de la
Arĝenta vojo estas konata kiel Sanabra vojo.
Madrida vojo: Ekas en la hispana ĉefurbo mem kaj kon-
krete en la preĝejo dediĉita al la Apostolo Sankta Jakobo
kaj la plej granda malfacilaĵo kiu havas la pilgrimantoj,
estas la transiro de la montaro de Navacerrada. Ĝia itinero
estas: Madrid, Colmenar-Viejo, Manzanares, Cercedilla,
Segovia, Coca, Alcazarén, Simancas, Medina-de-Río-
Seco, kaj en Sahagún konektas kun la Franca Vojo.
Ebra vojo: Ĝi komenciĝas en la Delto de la rivero Ebro, trairas la urbojn Tortosa,
Gandesa, Caspe, Escatrón, Fuentes-de-Ebro, Zaragoza kaj kuniĝas en Logroño kun la
Franca Vojo, aŭ pli ĝuste, oni devas diri ke ĉi tiu vojo kunfluas kun la Kataluna vojo
en Fuentes-de-Ebro. Ĉi tiu vojo sekvas la kurson de la Ebro-rivero; ĝia pejzaĝo estas
sufiĉe bela kvankam ne tiel varia kiel tiu de la Franca Vojo.
Orienta vojo: Nomiĝas ankaŭ “Valencia vojo”. Ĝi komenciĝas en Valencia
kaj ĝis la alveno al Kompostelo ĉi tiu irejo trairas kvin hispanajn kom-
unumojn, pro kio la pilgrimantoj povas ĝui la diversecon de pejzaĝoj, kulturo,
gastronomio..., sed grandparto el ĝia itinero estas komuna al aliaj vojoj kun
kiuj ĝi kunfluas: Post pasi tra Mosqueruela, La Iglesuela del Cid, Cantavieja,
Mirambel, Teruel... la Valencia vojo kuniĝas en Caspe kun la Vojo de la
rivero Ebro.
Vojo de la Savanto: Temas pri tiu vojo iranta ekde Leon ĝis Oviedo. La
origino de tiu nomo devenas de la granda kvanto da pilgrimanoj kiu dum
mezepoko iradis ekde Leon-urbo, en la franca vojo, ĝis la Asturia ĉefurbo,
por viziti la katedralon, nomata de San Salvador (Sankta Savanto) antaŭ
daŭrigi la iradon al Kompostelo. Estas tre konata diraĵo kiu tekstas: Kiu
iras al Santiago (Sankta Jakobo) kaj ne faras viziton al la Salvador (la
Savanto) honoras la serviston sed ne la Sinjoron.
Angla vojo: Multaj eŭropaj pilgrimantoj alvenis al Galegio, precipe de tiuj nordaj
lokoj perŝipe kiel la plej rapida kaj sekura vojo por pilgrimi al Kompostelo, pro tio, tiu
vojo komencita en Coruña aŭ Ferrol (ambaŭ branĉoj kuniĝas en urbeto Carral) por
poste daŭrigi ĝis Compostela, estas konata kiel angla vojo. Ĉar tiu-ĉi vojo komenciĝas
en Galegio mem, ĝi estas la sufiĉe mallonga irejo: ĝi konsistas el nur tri etapoj: Ferrol,
Miño kaj Sigüeiro.
F
F
i
i
n
n
i
i
s
s
t
t
e
e
r
r
a
a
v
v
o
o
j
j
o
o
:
:
Ĉ
Ĉ
i
i
t
t
i
i
u
u
i
i
r
r
e
e
j
j
o
o
e
e
s
s
t
t
a
a
s
s
e
e
ĉ
ĉ
p
p
l
l
i
i
m
m
a
a
l
l
l
l
o
o
n
n
g
g
a
a
o
o
l
l
l
l
a
a
a
a
n
n
t
t
a
a
ŭ
ŭ
a
a
.
.
A
A
n
n
k
k
a
a
ŭ
ŭ
ĝ
ĝ
i
i
e
e
s
s
t
t
a
a
s
s
v
v
o
o
j
j
o
o
k
k
i
i
u
u
i
i
r
r
a
a
s
s
n
n
u
u
r
r
t
t
r
r
a
a
e
e
t
t
a
a
p
p
a
a
r
r
t
t
o
o
d
d
e
e
l
l
a
a
G
G
a
a
l
l
e
e
g
g
i
i
a
a
r
r
e
e
g
g
i
i
o
o
n
n
o
o
.
.
F
F
i
i
n
n
i
i
s
s
t
t
e
e
r
r
r
r
e
e
,
,
n
n
o
o
m
m
o
o
k
k
i
i
u
u
s
s
i
i
g
g
n
n
i
i
f
f
a
a
s
s
“
“
T
T
e
e
r
r
-
-
f
f
i
i
n
n
a
a
ĵ
ĵ
o
o
”
”
,
,
e
e
s
s
t
t
a
a
s
s
e
e
n
n
l
l
a
a
t
t
.
.
n
n
.
.
M
M
a
a
r
r
b
b
o
o
r
r
d
d
o
o
d
d
e
e
l
l
a
a
m
m
o
o
r
r
t
t
o
o
.
.
D
D
e
e
t
t
i
i
e
e
ĝ
ĝ
i
i
s
s
K
K
o
o
m
m
p
p
o
o
s
s
t
t
e
e
l
l
o
o
e
e
s
s
t
t
a
a
s
s
n
n
u
u
r
r
8
8
8
8
k
k
i
i
l
l
o
o
m
m
e
e
t
t
r
r
o
o
j
j
.
.
M
M
u
u
l
l
t
t
a
a
j
j
p
p
i
i
l
l
-
-
g
g
r
r
i
i
m
m
a
a
n
n
t
t
o
o
j
j
a
a
l
l
v
v
e
e
n
n
i
i
n
n
t
t
a
a
j
j
a
a
l
l
K
K
o
o
m
m
p
p
o
o
s
s
t
t
e
e
l
l
o
o
,
,
p
p
r
r
o
o
f
f
i
i
t
t
a
a
s
s
l
l
a
a
o
o
k
k
a
a
z
z
o
o
n
n
p
p
o
o
r
r
p
p
o
o
s
s
t
t
e
e
a
a
l
l
p
p
r
r
o
o
k
k
s
s
i
i
m
m
i
i
ĝ
ĝ
i
i
a
a
l
l
l
l
a
a
f
f
a
a
m
m
a
a
F
F
i
i
n
n
i
i
s
s
t
t
e
e
r
r
r
r
e
e
(
(
l
l
a
a
l
l
o
o
k
k
o
o
k
k
i
i
e
e
l
l
a
a
t
t
e
e
r
r
o
o
f
f
i
i
n
n
i
i
ĝ
ĝ
a
a
s
s
)
)
,
,
l
l
a
a
p
p
l
l
e
e
j
j
m
m
a
a
l
l
p
p
r
r
o
o
k
k
s
s
i
i
m
m
a
a
o
o
k
k
c
c
i
i
d
d
e
e
n
n
t
t
a
a
l
l
o
o
k
k
o
o
d
d
e
e
l
l
a
a
I
I
b
b
e
e
r
r
a
a
d
d
u
u
o
o
n
n
-
-
i
i
n
n
s
s
u
u
l
l
o
o
.
.
S
S
t
t
r
r
a
a
n
n
g
g
e
e
,
,
t
t
i
i
u
u
v
v
o
o
j
j
o
o
,
,
k
k
r
r
o
o
m
m
e
e
s
s
t
t
i
i
l
l
a
a
p
p
l
l
e
e
j
j
m
m
a
a
l
l
l
l
o
o
n
n
g
g
a
a
e
e
l
l
ĉ
ĉ
i
i
u
u
j
j
J
J
a
a
k
k
o
o
b
b
a
a
j
j
i
i
r
r
e
e
j
j
o
o
j
j
,
,
ĝ
ĝ
i
i
n
n
e
e
i
i
r
r
a
a
s
s
a
a
l
l
K
K
o
o
m
m
p
p
o
o
s
s
t
t
e
e
l
l
o
o
s
s
e
e
d
d
v
v
e
e
n
n
a
a
s
s
e
e
l
l
K
K
o
o
m
m
p
p
o
o
s
s
t
t
e
e
l
l
o
o
p
p
o
o
r
r
k
k
o
o
n
n
d
d
u
u
k
k
i
i
a
a
l
l
a
a
l
l
i
i
a
a
l
l
o
o
k
k
o
o
.
.
L
L
a
a
n
n
a
a
v
v
o
o
j
j
o
o
:
:
T
T
i
i
e
e
l
l
n
n
o
o
m
m
a
a
t
t
a
a
ĉ
ĉ
a
a
r
r
ĝ
ĝ
i
i
e
e
s
s
t
t
i
i
s
s
l
l
a
a
v
v
o
o
j
j
o
o
t
t
r
r
a
a
i
i
r
r
i
i
t
t
a
a
d
d
e
e
l
l
a
a
h
h
i
i
s
s
p
p
a
a
n
n
a
a
j
j
l
l
a
a
n
n
o
o
-
-
t
t
o
o
n
n
d
d
-
-
i
i
s
s
t
t
o
o
j
j
,
,
k
k
o
o
m
m
e
e
n
n
c
c
i
i
ĝ
ĝ
a
a
n
n
t
t
a
a
e
e
n
n
A
A
l
l
i
i
c
c
a
a
n
n
t
t
e
e
,
,
k
k
a
a
j
j
p
p
a
a
s
s
a
a
s
s
t
t
r
r
a
a
V
V
i
i
l
l
l
l
e
e
n
n
a
a
,
,
A
A
l
l
m
m
a
a
n
n
s
s
a
a
,
,
A
A
l
l
p
p
e
e
r
r
a
a
,
,
A
A
l
l
a
a
t
t
o
o
z
z
,
,
C
C
a
a
s
s
a
a
s
s
-
-
I
I
b
b
á
á
ñ
ñ
e
e
z
z
,
,
C
C
a
a
m
m
p
p
i
i
l
l
l
l
o
o
-
-
d
d
e
e
-
-
A
A
l
l
t
t
o
o
b
b
u
u
e
e
y
y
,
,
M
M
o
o
n
n
t
t
e
e
a
a
g
g
u
u
d
d
o
o
-
-
d
d
e
e
-
-
l
l
a
a
s
s
-
-
S
S
a
a
l
l
i
i
n
n
a
a
s
s
,
,
C
C
u
u
e
e
n
n
c
c
a
a
,
,
S
S
a
a
l
l
m
m
e
e
r
r
ó
ó
n
n
,
,
C
C
i
i
-
-
f
f
u
u
e
e
n
n
t
t
e
e
s
s
,
,
A
A
t
t
i
i
e
e
n
n
z
z
a
a
,
,
S
S
a
a
n
n
t
t
o
o
-
-
D
D
o
o
m
m
i
i
n
n
g
g
o
o
-
-
d
d
e
e
-
-
S
S
i
i
l
l
o
o
s
s
k
k
a
a
j
j
f
f
i
i
n
n
e
e
e
e
n
n
B
B
u
u
r
r
g
g
o
o
s
s
k
k
u
u
n
n
i
i
ĝ
ĝ
a
a
s
s
k
k
u
u
n
n
l
l
a
a
F
F
r
r
a
a
n
n
c
c
a
a
V
V
o
o
j
j
o
o
.
.
Ŝ
Ŝ
a
a
j
j
n
n
a
a
s
s
k
k
e
e
ĉ
ĉ
i
i
t
t
i
i
u
u
e
e
s
s
t
t
a
a
s
s
l
l
a
a
v
v
o
o
j
j
o
o
e
e
n
n
k
k
i
i
u
u
l
l
a
a
t
t
u
u
r
r
i
i
s
s
m
m
a
a
j
j
s
s
u
u
b
b
s
s
t
t
r
r
u
u
k
k
t
t
u
u
r
r
o
o
j
j
e
e
s
s
t
t
a
a
s
s
m
m
a
a
l
l
p
p
l
l
e
e
j
j
d
d
i
i
s
s
v
v
o
o
l
l
v
v
i
i
g
g
i
i
t
t
a
a
j
j
,
,
t
t
a
a
m
m
e
e
n
n
l
l
a
a
p
p
e
e
j
j
z
z
a
a
ĝ
ĝ
o
o
e
e
s
s
t
t
a
a
s
s
s
s
a
a
m
m
e
e
b
b
e
e
l
l
a
a
k
k
a
a
j
j
a
a
l
l
l
l
o
o
g
g
a
a
k
k
i
i
e
e
l
l
t
t
i
i
u
u
d
d
e
e
a
a
l
l
i
i
a
a
j
j
b
b
r
r
a
a
n
n
ĉ
ĉ
o
o
j
j
d
d
e
e
l
l
a
a
J
J
a
a
k
k
o
o
b
b
a
a
V
V
o
o
j
j
o
o
.
.
M
M
o
o
z
z
a
a
r
r
a
a
b
b
a
a
v
v
o
o
j
j
o
o
:
:
S
S
u
u
b
b
t
t
i
i
u
u
n
n
o
o
m
m
o
o
g
g
r
r
u
u
p
p
i
i
ĝ
ĝ
a
a
s
s
k
k
e
e
l
l
k
k
a
a
j
j
v
v
o
o
j
j
o
o
j
j
k
k
i
i
u
u
j
j
,
,
e
e
l
l
i
i
r
r
i
i
n
n
t
t
e
e
e
e
l
l
A
A
l
l
m
m
e
e
r
r
í
í
a
a
,
,
G
G
r
r
a
a
n
n
a
a
d
d
a
a
,
,
M
M
á
á
l
l
a
a
g
g
a
a
k
k
a
a
j
j
C
C
ó
ó
r
r
d
d
o
o
b
b
a
a
,
,
k
k
u
u
n
n
i
i
ĝ
ĝ
a
a
s
s
k
k
u
u
n
n
l
l
a
a
A
A
r
r
ĝ
ĝ
e
e
n
n
t
t
a
a
v
v
o
o
j
j
o
o
e
e
n
n
M
M
é
é
r
r
i
i
d
d
a
a
.
.
Ĉ
Ĉ
i
i
t
t
i
i
u
u
v
v
o
o
j
j
o
o
e
e
s
s
t
t
a
a
s
s
s
s
u
u
f
f
i
i
ĉ
ĉ
e
e
m
m
i
i
s
s
f
f
a
a
m
m
a
a
t
t
i
i
a
a
l
l
k
k
e
e
s
s
e
e
k
k
v
v
i
i
s
s
ĝ
ĝ
i
i
n
n
l
l
a
a
a
a
r
r
a
a
b
b
a
a
a
a
r
r
m
m
e
e
e
e
s
s
t
t
r
r
o
o
A
A
l
l
-
-
M
M
a
a
n
n
z
z
o
o
r
r
k
k
i
i
a
a
m
m
l
l
i
i
i
i
r
r
i
i
s
s
k
k
u
u
n
n
s
s
i
i
a
a
j
j
t
t
r
r
u
u
p
p
o
o
j
j
a
a
l
l
K
K
o
o
m
m
p
p
o
o
s
s
t
t
e
e
l
l
o
o
p
p
o
o
r
r
d
d
i
i
s
s
r
r
a
a
b
b
i
i
t
t
i
i
u
u
n
n
u
u
r
r
b
b
o
o
n
n
.
.