20
Finiĝinte la Granda Milito kaj forpasinte la Majs-
tro Zamenhof, komenciĝis por la esperantista mo-
vado nova epoko tute malsama ol la antaŭa. Kadre
de la ĝenerala normaliĝo de la mondaj aferoj nor-
maliĝis ankaŭ ĉio koncerne al la esperantista mov-
ado. Reiĝis la ĉiujara okazado de universalaj kon-
gresoj de Esperanto samkiel de landaj E-kongresoj
kaj renkontiĝoj en diversaj lokoj en la mondo, kaj
la (re)fondiĝo de grupoj kaj kluboj de Esperanto.
En ĉi tiu punkto decas iome atenti pri la ideologia
ŝanĝo aŭ evoluo de la epoko. Tiel grava konflikto
kia estis la MondMilito ne povis pasi ne lasante
post si grandan efikon, aŭ pli ĝuste dirite, ĝi ne es-
tus povinta okazi sen la antaŭekzisto de grava kri-
zo ene de socisistemo. Ĉu kaŭzo aŭ rezulto de la
Granda Milito, la krizo de la sistemo konsistis en
tio ke la superreganta klaso, t.e. la burĝaro, ĉesis
esti revolucia klaso kaj fariĝis konservema. Al tiu
klaso apartenis revoluciaj kaj progresemaj homoj
kiaj George Washington, Karl Marx, F. Engels,
Lenin kaj multaj aliaj, inter ili Zamenhof mem.
Tiu klaso batalis kontraŭ la antaŭaj superregantoj
de la socio: la aristokrataro, la feŭdsistemo… Sed
de tiam ĝi ne plu sin tenis favore al la socia pro-
greso sed al la kapitalisma ekspluatado. Dume,
aperis kaj prenis la torĉon de la progreso nova re-
volucia klaso kiu ĝis tiam ĝi neniam estis protago-
nisto de la historio: la proletaro. Ĝia debuto en la
historio estis la Rusa Revolucio de 1917 kaj ĝia
protagonismo estis granda laŭlonge la 20a jarcen-
to. Tio perceptiĝis ankaŭ en la esperantista mova-
do. Tiurilate menciindas ke en decembro de la jaro
1919 okazis en Madrido kongreso de la hispanaj
Sindikatoj, kiu decidis disvastigi Esperanton kiel
eble plej, kio signifis ke la lernejoj dependantaj de
la Sindikatoj organizis kursojn de Esperanto en ĉiu
hispana urbo kie ekzistis tiuj laboristaj centroj.
Rilate al nia urbo, ni jam vidis ke la E-grupoj en-
kadrigitaj en la Laborista Ateneo konsistis el ak-
tivuloj kiuj ligis sian laboron por Esperanto kaj ti-
es interna ideo kun sian dediĉon al la batalado por
socia justeco. En tiu periodo, kiun ni pritemas, la
E-grupo gvidata de Alfredo Villa eldonadis bulte-
non, nomatan “Diagonalo”, en kiu estis, en ĉiuj
numeroj, krom artikoloj en Esperanto, ankaŭ gra-
matika suplemento de tiu Internacia Lingvo.
21
Sed aktivadis por Esperanto ankaŭ la alitipa E-
grupo, unua fondita en nia urbo: Astura Esperan-
ta Asocio, kaj ĝi daŭre estis estrita de ĝia fondinto
kaj unua prezidanto, Francisco Menéndez Rúa. Pri
ĉi tiu periodo, kiun ni priskribas, de la jaro 1919 al
1936, ni, bedaŭrinde, ne disponas je skribita doku-
mentaro pri tiu E-Asocio. Sed ni havas ion, kon-
krete, tri fotografaĵojn, kiujn ni prezentas en ĉi tiu
ĉapitro de nia historio, kaj la personan informon
de iu supervivanto de tiu epoko kaj ankoraŭ nun-
tempe membro de nia E-Asocio, José Palacio Tue-
ro, kiu naskiĝis en la jaro 1909, same kiel la E-
Asocio mem.
La unua el tiuj fotoj, kiu aperas en la antaŭa paĝo,
estis farita en monato majo de la jaro 1929, laŭ in-
formas al ni nia centjara samideano Palacio, kiu
aperas en ĝi, en la dua vico, trialoke dedekstre en
la foto. La prezidanto, Francisco M. Rúa, aperas
en la centro de la unua vico, kaj desktre de li estas
Tomás Guisasola,
prezidanto de la
Katolika Centro,
en kiu estis enka-
drigita la Esper-
anta Asocio. Eble
tiu sinjoro sin
sentis sufiĉe ligita
al la esperantismo
aŭ estis esperant-
isto li mem ĉar li
aperas ankaŭ en
la du ceteraj foto-
grafaĵoj de la E-
grupo, kiujn ni
prikomentos poste. Nu, ĉar ni konas, dank’ al sam-
ideano Palacio, la nomojn de ĉiuj samideanoj, kiuj
aperas sur la foto, jen ni transskribas tiujn nomojn:
De maldekstre al dekstre: en la unua vico: Juan
Martínez, Julio Menéndez, Rufino Menéndez, To-
más Guisasola (Prezidanto de la Katolika Centro),
Francisco Menéndez Rúa Prezidanto de Astura
Esperanta Asocio), Emilio López Castro, Alfredo
A. Cañada, Manuel Rodríguez, Alberto Menén-
dez. En la dua vico: Alfredo Martínez, José Jun-
quera, Luciano Sánchez, Ángel Álvarez, Aurelio
Rodríguez, Leonardo Villabona, Constantino S.
Montoto, Ignacio Valdés, José Maroto, Vicente S.
Montoto, Severino D. Bernedo, José Palacio Tue-
ro (la sola ankoraŭ vivanta nuntempe), Benigno
Ibáñez, Ramiro Fernández. En la tria vico: José
María Mori, José Blanco Raspal, Horacio Solar,
Adolfo Amigo, Tomás Palacio Tuero, Luis Mu-
ñiz, José Mendíbil.
Malantaŭ la grupo, iomete maldekstre en la foto,
oni povas vidi la esperantan flagon de la Asocio.
Notindas ke sur la kvinpinta verda stelo estas
blanka (aŭ ĉu eble flava) kruco. La kruco en tiu
flago havas duoblan signifon. Unue, ĝi estis sim-
bolo de la Katolika Centro en kiu estis enkadr-
igita la esperantista grupo, kaj due, flavkolora kru-
co kun tiu sama formo aperas sur la tradicia flago
de la Astura regiono, kaj la E-Asocio enhavas en
sian nomon ankaŭ la titolon de “Astura”.
La dua fotografaĵo, kiu aperas en ĉi tiu sama paĝo,
estas eltranĉaĵo de ĵurnalo MADRID de la 12a de
Junio de la jaro 1931, kun jena teksto (kompren-
eble, en la hispana lingvo): GIJON.- Reprezentan-
toj de la tri unuaj generacioj kiuj lernis Esperanton
en la noktaj klasoj de Astura Esperanta Asocio,
institucio kiu ĵus festis sian 23an jariĝon.
En tiu teksto estis iu preseraro: tiam ne estis la 23a
sed la 22jara datreveno de la fondiĝo de la Asocio.
En la foto estas
klare videbla la
flago de la grupo
kun indiko de la
jaro de ties ko-
menciĝo: 1909.
Do, inter la an-
taŭa foto kaj ĉi tiu
estis pasintaj ĝus-
te du jaroj. Sed
dum tiu mallonga
periodo estis oka-
zintaj en nia lan-
do gravaj ŝanĝoj
en la politika te-
reno. Kiam oni faris la E-grupan foton de la jaro
1929 Hispanio estis ankoraŭ reĝ-monarkio kaj
krome la lando estis, de antaŭ kelkaj jaroj, sub la
militista diktaturo de la Generalo Primo-de-Rive-
ra. Tamen, kiam oni faris la duan foton estis jam
falinta la diktatoro kaj krome falis poste ankaŭ la
Reĝo; Hispanio estis tiam respubliko de antaŭ
preskaŭ unu monato.
La lasta el la tri fotografaĵoj de tiu epoko, je kiuj
ni disponas, estas iome strangeta. Ni prezentas ti-
un bildon en la sekva paĝo. Unue, ni ne sukcesas
datigi tiun fotan dokumenton; ni ne scias ĉu ĝi es-
tis farita antaŭ la du antaŭe menciitaj, aŭ post ili,
aŭ inter ambaŭ.
Sed pli malfacile estas konjekti la naturon kaj la
cirkonstancoj de la grupo aperanta en tiu bildo. Ĝi
povas esti aŭ Esperanta lernokurso aŭ kunsido de
la estraro de la Katolika Centro. En la foto ape-
ras, krom la du prezidantoj, Tomás Guisasola kaj
22
Francisco Menéndez Rúa, facile rekoneblaj, ankaŭ
aliaj kiuj, ŝajne, aperas sur la unua foto kiun ni
komentis. Sed estas ankaŭ aliaj tute ne konataj kaj
inter ili ne malpli ol kvar katolikaj pastroj. Krome
du el tiuj pastroj ŝajnas esti iome altrangaj; iliaj
vestaĵoj ŝajnas indiki ke ili estis kanonikoj aŭ io
simila. Tio igas nin pensi ke temas pri kunsido de
la estraro de la Katolika Centro, sed tiukaze ne
kongruas la ĉeesto de tri infanoj en la grupo, nek
la flago de Astura Esperanta Asocio, bone vid-
ebla malantaŭ la grupo. Alie, la grupo estas tre
multenombra por temi pri estraro de iu Asocio.
Ĉiuj tri cirkonstancoj apogas la tezon ke temas pri
lernokurso de Esperanto, sed tiukaze estas ne ver-
ŝajna tiom granda partopreno de pastroj en la sama
kurso. Antaŭ la manko de preciza informo ni po-
vas fari supozon, kaj nia opinio estas ke temas pri
la partoprenantoj en Esperanta lernokurso sed
konsentis pozi por la foto ankaŭ kelkaj altranguloj
de la Katolika Centro por esprimi sian simpation
kaj apogon al Esperanto. En tiu periodo, kiun ni
difinas kiel de renaskiĝo de la esperantista afero,
oni povas konstati apogon al Esperanto en ĉiuj
sociaj sektoroj, tiel en la burĝa, konservema klaso,
el kiu nestis ideologia referaĵo tiu religia centro,
kiel en la laboristaj kaj maldekstraj soci-tavoloj
kies ideologioj estis la anarkiismo, la socialismo
kaj la tiam naskiĝanta komunismo.
Interesa novaĵo de la periodo kiun ni priraportas
estis la komenciĝo de la okazado de la Hispanaj
Kongresoj de Esperanto. La unua okazis la jaron
1920 en Barcelono. Ĝi, pli ol “Hispana” povus es-
ti nomata “Ibera”, ĉar la partoprenantoj estis his-
panaj kaj portugalaj, same kiel la pritraktitaj temoj
de la kongreso. La dua okazis la jaron 1921 en
Zaragozo, kaj havis, ankaŭ ĝi, Iberian rangon kaj
karakteron. La Loka Kongresa Komitato estis,
kompreneble, la E-asocio “Frateco” de Zaragozo.
Notindas ke nur unu monaton antaŭ la okazigo de
la kongreso, tiu E-grupo ricevis 326 aŭstrajn ge-
infanojn, orfoj de la Granda Milito, kiuj estis poste
distribuitaj inter kelkaj hispanaj lokoj, inter ili kel-
kaj asturiaj urboj kaj vilaĝoj.
En la jaro 1922 ne povis okazi la planita, por Ma-
drido, Iberia E-kongreso, kaj ankaŭ ne okazis la
kutima Kataluna E-Kongreso kaj aliaj, planitaj, de
kelkaj hispanaj regionoj. La kaŭzo de tiu ŝajna
bremsado de la hispana esperantismo estis la mor-
to, tiujare, de kelkaj gravaj esperantistaj aktivuloj,
kaj aliaj cirkonstancaj malfacilaĵoj. Sed en la
sekva jaro, 1923, normaliĝis la situacio de la
hispana esperantismo kaj reiĝis la okazado de la
E-kongresoj en nia lando. La Tria Hispana
Kongreso de Esperanto okazis tiujare en Valencio,
kaj ties Honora Prezidanto estis la Reĝo Alfonso
la 13a. Pli ol la du antaŭaj, tiu kongreso havis
23
iberan karakteron, fakte, ĝia oficiala titolo estis,
krom “Tria Hispana Kongreso de Esperanto”, an-
kaŭ “Unua Kongreso de Iberiaj Esperantistoj”. En
septembro de ĉi tiu jaro forpasis Ricardo Codor-
niu, la plej elstara figuro de la hispana esperant-
ismo. Estis en tiu sama jaro, 1923, kiam la Gene-
ralo Miguel Primo-de-Rivera faris sian militistan
puĉon kontraŭ la konstitucia ordo de la lando. Lia
diktaturo daŭris sep jarojn, ĝis 1930, sed la granda
eraro de la Reĝo, permesi tiun situacion, estis fata-
la por la monarkio mem, kiu estis anstataŭita de la
2a Respubliko unu jaron poste (1931).
En la jaro 1924 komenciĝis en la hispana esper-
antista movado grava konflikto inter katalunismo
kaj oficialismaj tendencoj. Tiu kverelo, kiu tre da-
maĝis la funkciadon de la Hispana Esperanta Mo-
vado, daŭris kelkajn jarojn… fakte, ĝis la hispana
CivilMilito (1936). Verdire, la
konflikto ne estis problemo de
la esperantista movado sed de
la hispana socio ĝenerale. La
malakordo interne de la E-mo-
vado de nia lando estis reflekto
aŭ respegulo de la problemo de
la regionaj naciismoj naskiĝ-
antaj tiam en la hispana socio.
Post la 4a Hispana Kongreso
(2a de la Iberiaj esperantistoj),
okazinta tiujare en Bilbao, la
Kataluna Esperanta Federacio
ne plu partoprenis en tiuj tut-
landaj E-kongresoj. Paradokse,
en la 5a Hispana Kongreso de
Esperanto (3a Kongreso de la
Iberiaj Esperantistoj), okazinta
en Kordovo en la jaro 1925,
partoprenis la Federacio de
Portugalio, kiu estas sendepen-
da lando de antaŭ kelkaj jarcentoj, kaj tamen ne
partoprenis tiu Kataluna Federacio. En ĉi tiu kon-
greso oficiale naskiĝis Hispana Esperanto Fede-
racio, nomo kiun portas ankoraŭ la land-skala or-
ganizo de la geesperantistoj de tiu-ĉi lando. La 6a
Hispana Kongreso de Esperanto okazis en Madri-
do en la sekva jaro, 1926, sed ĝi jam ne havis
iberan karakteron sed nur hispanan.
En la jaro 1927 ne okazis Hispana E-Kongreso,
kaj en 1928 estis la 7a, en Seviljo. Tiam jam oni
sciis ke la sekva E-Kongreso, tiu de la jaro 1929,
estos en la Asturia ĉefurbo: Oviedo.
Tio devigas nin atenti pri la tiama situacio de la
esperantismo en nia regiono. Ni jam vidis tiun fo-
ton de la membraro de Astura Esperanta Asocio
en majo de 1929, kaj ni sciis ke tiam ekzistis aliaj
du E-grupoj en nia urbo, dependantaj de la Labor-
ista Ateneo. Sed la situacio de Esperanto tiumo-
mente, en Ĥiĥono konkrete kaj en Asturio ĝene-
rale, estis pli forta. Ni konstatos tion tralegante je-
nan transskribon el la Analoj de Marco Botella:
La hispana Esperanta Movado solidiĝis tiun jaron kiam
la Esperantaj Grupoj de Oviedo kaj Gijón, ĵus refond-
itaj, kompletigis la mapon de tiu ĉeno de la nordaj Es-
perantaj Grupoj kiuj etendiĝis de post niaj veteranaj es-
perantistaj rondoj de Bilbao-Barakaldo tra Santander
ĝis Asturio. La asturaj Grupoj ebligis la kontakton de tiu
norda akso kun la entuziasmaj iam fervoraj galegaj es-
perantistoj de Lugo-Orense-Coruña-Santiago-Vigo…
Niaj asturaj samideanoj strebis por nia afero tre efike
dum la tuta jaro. Ili publikigis ofte artikolojn favore al
Esperanto en la ĵurnaloj “El Comercio” kaj “El Noro-
este” de Gijón, kaj ankaŭ en “El Carbayón, “La Re-
gión”, “La Prensa” kaj “La Voz de Asturias” de Oviedo.
Elstara inter ĉiuj la tieaj esperantistoj estis Antonio
Jiménez Mora, kiu en tute senlaca strebado faris el
Oviedo unu el la fokusoj plej gra-
vaj de Esperanto en Hispanujo.
Jam en monato Januaro, li pre-
legis ĉe la Ateneo de Oviedo, kie li
jam gvidis kurson de Esperanto
speciale por virinoj; li ankaŭ orga-
nizis kaj gvidis alian por la georfoj
de Centro de la Astura Deputitejo,
kaj danke al sia persona influo, li
atingis ke la Provinca Depititaro
de Oviedo tiel multe interesiĝis pri
Esperanto, ke tiu institucio invitis
la hispanajn esperantistojn kon-
gresi venontjare en Oviedo.
Tio, kion diras tiu teksto pri re-
fondiĝo de la E-grupoj de Ovi-
edo kaj Gijón ŝajnas ne esti tre
ĝusta. Estas neniu indico pri
neaktiveco de la grupoj de Ĥi-
ĥono dum tiuj jaroj, Kaj la E-
grupo de Oviedo estis fondita
de tiu Antonio Jiménez Mora
en la jaro 1927, do ne havas sencon paroli pri re-
fondiĝo en 1928. Tiurilate la propraj Analoj kon-
traŭdiras sin mem ĉar en alia loko diras ke en tiu
jaro 1927 la grupoj de Gijón kaj Oviedo fondis la
Asturan Esperantistan Federacion, subgvide de
Antonio Jiménez Mora mem. Do, ne sencas pa-
roli pri refondiĝo de tiuj grupoj en 1928.
Tiu A. Jiménez Mora ne estis nov-alveninto en la
Esperantista Movado. Oni scias ke li partoprenis
en la Universalaj Kongresoj de Esperanto ekde la
jaro 1907 al 1914 kaj eble ankaŭ en tiu de la jaro
1920 en Nederlando. Li gvidis kursojn de Esper-
anto en kelkaj lokoj kie li rolis kiel armea oficiro.
Dum tiuj jaroj, 1926 al 1930 li estis en la garnizo-
no de Oviedo kiel infanteria kolonelo kaj tie li
fondis Esperantan Grupon de Oviedo kaj la As-
turan Esperantistan Federacion, kies Prezidanto
Ricardo Codorniu
24
li mem estis. Dum li dediĉiĝis al la organizado de
la 8a Hispana Kongreso de Esperanto la astura
esperantismo plivigliĝis kaj estis pruvoj de tio an-
kaŭ en nia urbo Gijon. Denove ni cedas la parolon
al la Analoj:
Alia areo en kresĉendo estis Asturio, kio estis facile
komprenebla ĉar en Oviedo oni preparis la 8an Hispa-
nan Kongreson de Esperanto. Gijón, la alia granda as-
tura urbo ankaŭ vivis intense tiajn preparojn, kaj pro-
jektis omaĝi la kongresanojn en la propra Gijón per
festeno okazonta en la lasta kongrestago. Lernantoj de
la Komerca Lernejo “Jovellanos”, sub la fervora kaj ler-
ta gvidado de Cristóbal Fournier, fondis Esperantistan
Grupon registritan sub la nomo “Ĥiĥona Espero”, kies
unua estraro konsistis el jenaj gesamideanoj: Prezid-
anto S-ro Francisco Fernández; Vicprezidanto S-ro Al-
fonso S. Marguenda; Sekretario Pedro Sierra Muñiz;
kaj aliaj estraranoj estis S-ro José Menéndez, F-inoj
Encarnación Junquera, Elisa Fernández, kaj Luz Pi-
ñera…
Kvaran E-grupon en nia urbo, kaj krome kun es-
traraninoj! Verdire La Ĥiĥona esperantismo estis
travivante tiam sian oran epokon.
Alia grava evento okazinta tiun jaron en Gijón estis la
starigo en la Foiro de tiu urbo de speciala stando por
propagandi Esperanton. Ĝin oni uzis kiel konstantan
Ekspoziciejon de Esperantaĵoj. Preskaŭ ĉiuj Ministroj,
same kiel multenombraj vizitantoj, admiris la originale-
con de niaj propagandaĵoj, kaj speciale tiujn el ekzotaj
landoj… Kiam la vizitanto estis la Ĉefministro, akceptis
lin la Prezidanto de la Astura Esperanto Federacio, S-
ro Antonio Jiménez Mora, kiu donacis al S-ro Primo de
Rivera belan insignon de la venonta kongreso okaz-
onta en Oviedo tre baldaŭ. La Ĉefministro komentariis
al S-ro Jiménez “ke li ofte ricevas Esperantajn pres-
aĵojn, ke li bone komprenas la lingvon”, kaj li tuj inte-
resiĝis pri la disvolvo de Esperanto en la mondo. En tiu
momento, la Ministro pri Publika Instruado intervenis
en la konversacio por indiki al S-ro Primo de Rivera “ke
li jam subvenciis la Hispanan Esperanto-Asocion sed
konstatante la gravecon de la Movado lia ministerio
certe pligrandigos la oficialan helpon al la esperant-
istoj”. Jiménez Mora, profitis la okazon por inviti la Mi-
nistron partopreni en la proksima kongreso, kion li ak-
ceptis “se aliaj pli urĝaj devoj permesos tion al li”. Je la
adiaŭo, generalo Primo de Rivera, tre afable salutis S-
ron Jiménez Mora kaj diris al li: “adiaŭ komandanto,
estu certa ke mi ne forgesos ĉi tion, Dankon!”.
Je tutlanda skalo, la situacio de la esperantista mo-
vado estis tiel bona kiel en nia Asturia regiono; tiu
estis la ora erao de la esperantismo en Hispanio.
Sed oni devas memori ke ekzistis tiam granda di-
vido kaj kvereloj inter la hispanaj esperantistoj.
Ŝajnas, tamen, ke tiu divido kaj polemikoj ne estis
signo de krizo en la movado, sed tute male: ĝi es-
tis signo de viveco kaj florado.
La esperantistaj kontraŭdiroj iome montriĝis an-
kaŭ en la 8a Hispana Kongreso de Esperanto en
Oviedo. Ĝi komenciĝis la 14an de septembro. Ni
citas la Analoj:
…je la 11,30 matene, okazis la solena Malfermo, kiun
prezidis, kun samideano Jiménez Mora, la generalo
Zubillaga, reprezentanto de Lia Reĝa Moŝto Alfonso la
13a; ankaŭ kunprezidis la reprezentanto de la Provinca
Deputitaro kaj la Urbestro de Oviedo. Parolis unue la
Prezidanto Jiménez Mora por danki la kongresanaron
pro la partopreno en la Kongreso, kaj tuj poste, liveris
al la generalo Zubillaga la oran emajlitan insignon de la
Kongreso por ke li ĝin transdonu al la Reĝo. Post li pa-
rolis la Prezidanto de la Provinca Deputitaro, kiun sek-
vis la Urbestro de Oviedo, ambaŭ esprimis sian dan-
kon kaj bonvenon al la kongresanoj nome de la Regio-
no kaj la Urbo. Post la protokolaj paroloj, la muzikistaro
de la regimento “Princo” ludis kaj la kongresanaro
samtempe kantis la himnon de Asturio kaj ”La Espero”.
Post la Malfermo, ĉiuj iris al la Urbodomo, kie la Urb-
estro regalis la kongresanojn per malavara lunĉo.
Posttagmeze, oni vizitis la arta-historiajn monumentojn
de Oviedo, kaj poste, ekster la urbo, ankaŭ la palacon
de Ramiro la 1a (824-850) “Santa María de Naranco”,
kaj la preĝejon “San Miguel de Lillo” de sama epoko,
ambaŭ konstruitajn sur la deklivo de la monto Naranco
je kelkaj kilometroj for Oviedo, de kie oni ĝuas belegan
panoramon. Revene, en la ĉefsalono de la Ateneo de
Oviedo, unua laborkunsido de la kongreso, prezidata
de la ĵus elektita Jiménez Mora, kaj oficis kiel Sekreta-
rio Rodríguez Escartín. Oni debatis fundamentajn te-
mojn de la Asocio, kaj eĉ proponis krei tute novan or-
ganismon, ĉar la solvendaj problemojn estis tiel kom-
plikaj ke eble, kelkaj opiniis, estus preferinde ne tuŝi
ilin. La situacio estis ja tre delikata, kaj ĉiuj konsciis pri
tio, tial la debatoj estis trankvilaj kaj metodaj…
La 15an, dua kongrestago, je la naŭa matene, solena
Diservo kun kapelorkestro kaj ĥoroj kaj prediko en Es-
peranto de la kompetenta kaj fervora pioniro pastro
Cristóbal Fournier. Post la Diservo, inaŭguro de la In-
ternacia Ekspozicio de Slojdoj, organizita de esperant-
istoj per materialo sendita de geinstruistoj el 18 landoj.
La oficiala Malfermo altiris la atenton ne nur de la kon-
gresanoj sed ankaŭ de la profesiuloj de la instruado,
kaj estis nia samideano Luis García Fernández, iniciat-
into kaj organizinto de tiu publika elmontro, kiu unue
parolis dum tiu Malfermo por emfazi la utilon de Es-
peranto por tiaj instruistaj taskoj, kaj metis kiel ekzem-
plon pri kunlaborado tiun Ekspozicion. Tuj poste, paro-
lis la ĉefinspektoro pri Publika Instruado de la provinco
S-ro Anieva, kiu esprimis sian profundan impreson pro
tiu riĉa materialo kiun la Ekspozicio montras, kaj sian
admiron pro la multvalora kunlaborado de tiom da lan-
doj, sendube danke al Esperanto. Li esperis ke la es-
perantistoj programos estonte Ekspoziciojn kiel tiu, ĉar
vere ĝi enhavas gravajn valorojn didaktajn.
Posttagmeze, ekskurso aŭtobuse al Noreña, bela vila-
ĝo en la valo de sama nomo, kie la vilaĝestro regalis la
kongresanojn per kukoj, konfitaĵoj, ŝinko, bona vino kaj
bongusta cidro. Bedaŭrinde, dum la tuta vespero milde
pluvadis, kio ne ebligis la okazigon de la Kamparfesto
projektita liberaere, estis do necese sin ŝirmi de la plu-
vado en salono de Klubo de la vilaĝo, kie okazis la ti-
paj kantoj kaj dancoj asturaj, kiuj plezurigis la kongres-
anojn. Dum en la paŭzoj oni gustumis la lokajn produk-
tojn: kolbason, fromaĝon kaj bonegan cidron, kiuj ple-
ne kontentigis la esperantistojn.
Nokte, je la dekunua, dua laborkunsido, kiu plu debatis
la malfacilajn problemojn de la hispana Esperanta
Movado ĝis altaj horoj de la noktomezo, kiam S-ro
Azorín konsideris oportune ĝin fini, kiel Prezidanto de
tiu laborkunsido.
25
La 16an de Septembro, matene, tria laborkunsido pre-
zidata de la vigla Prezidanto de la O.K.K. S-ro Jimé-
nez, kaj, kiam ĝi finiĝis, ĉiuj kongresanoj iris al la pala-
co de la Provinca Deputitaro, kie oni honorigis ilin per
grandioza Muzikfesto fare de “Orfeón Ovetense” (Ĥoro
el cent voĉoj de gekantistoj), kiuj faris la plezuron de la
kongresanaro per la plej belaj popolkantoj de la Astura
Folkloro. Dum paŭzo de la Festo, oni ornamis la esper-
antistajn flagojn kaj tiun de la Ĥoraro per silkaj verdaj
ru-bandoj rememorigantaj la Kongreson de Oviedo. S-
ro Maynar, en la nomo de la esperantistoj, elokvente
kaj bonhumore dankis la asturojn pro tiu bela Festo. S-
ro Luis García Fernández, de la O.K.K. proklamis tie la
premiitajn Lernejojn el tiuj konkursintaj en la Ekspozi-
cio de Slojdoj…
Posttagemeze Fakaj kunvenoj: Astura Esperantista
Federacio, Hispana Fervojista Esperantista ligo, kaj
parolado de la eminenta samideano Emilio Herrera pri
lia vojaĝo al Ameriko per Zeppelino, kiun la parolanto
ilustris per lumbildoj. Tre interesa prelego!
La sekvan tagon estis peraŭtobusa tuttaga ekskur-
so de la kongresanaro al Villaviciosa, Mirador del
Fito, Cangas de Onís, Covadonga, Infiesto…
La 18an de Septembro, lasta kongrestago, la kongres-
anoj frumatene vojaĝis pertrajne al la proksima tre gra-
va industria urbo Gijón, en kies stacidomo atendis la
geesperantistoj de tiu urbo kun siaj elstaraj gvidantoj
pastro Fournier, kaj la inĝenieroj Menéndez Rúa kaj
Castro. Alvenintoj kaj akceptintoj kuniris manifestacie
kun verdaj standardoj ĝis la Urbodomo, kie oni lasis la
flagojn por iri al la malnova haveno, kie ĉiuj enŝipiĝis
kaj marekskurse iris por viziti la modernan kaj amplek-
san havenon “Musel”, kies Direktoro estis la elstara es-
perantisto Inĝeniero Eduardo de Castro, kiu klarigis al
la kongresanoj la signifon kaj utilon de ĉiu instalaĵo. Tuj
poste, elŝipiĝinte, per grandaj, luksaj aŭtobusoj oni vi-
zitis la ĉirkaŭaĵojn de Gijón kaj la proksiman marbor-
don. Je la tagmezo, komuna tagmanĝo en la Parko
Somió, kies menuo konsistis precipe el tipaj manĝaĵoj,
kaj inter ili la fama “fabada” (fazeoloj, kolbaso kaj ŝin-
ko), kiu sufiĉe superŝutita de bongusta cidro faris la
plezuron de la gekongresanoj.
En tiu sama loko oni legis kaj aprobis la konklu-
dojn de la Kongreso, kaj poste:
Kiam tiu labortagmanĝo estis finita, ĉiuj kongresanoj
kuniris al la Urbodomo, kie okazis la solena Fermo de
la Kongreso, kiun prezidis Lia Reĝida Moŝto Jaime de
Borbón, Provincaj kaj Urbaj Aŭtoritatuloj kaj Prezidanto
de Astura esperantista Federacio Antonio Jiménez Mo-
ra. Post la protokolaj paroladetoj de la Fermo, la Urb-
estro de Gijón regalis la gekongresanojn per bongusta
lunĉo en alia salono de la Urbodomo. Poste, per samaj
aŭtobusoj, vizitado de la stratoj de Gijón, la Popola
Ateneo, la Mara Klubo, ktp. Tiu promenado, estis la
lasta Programero de la Kongreso, kaj post ĝi, multaj
kongresanoj foriris trajne al Oviedo por reiri hejmen.
Ekster la Kongreso, samideanoj el Madrido kaj Anda-
luzio, akompanis samideanon Francisco Azorín al la
Popoldomo de Gijón, kie li faris belegan paroladon pri
Esperanto, por la laboristaro.
Eble en tiu akto partoprenis esperantistoj de Gijón
kiuj sin tenis, dum tiuj tagoj, marĝene de la esper-
antista festado okazinta en Asturio kaj en tiu-ĉi ur-
bo mem. Verdire, tio estas nur supozo, ĉar ni ne
disponas je informo pri tio. Sed ne povas ne
surprizi nin la fakto ke el la esperantistaro de nia
urbo, tiuj kiuj akceptis la kongresanaron kaj rilatis
kun ĝi estis nur elstaraj samideanoj kiel Menéndez
Rúa kaj la pastro Fournier, t.e. perantoj de la unua
kaj la kvara E-rondoj fonditaj en nia urbo (Astura
Esperanta Asocio kaj Ĥiĥona Espero) kaj neniu
el la aliaj du E-grupoj, t.e. tiuj kiuj havis sian
sidejon en la Laborista Ateneo. Kaj ni scias ke
almenaŭ unu el ili, kaj eble la du, daŭre funkciadis
dum tiuj jaroj. Eble la kialo de tiu ne-akordo estis
tiu situacio de dividiĝo kaj polemiko tiam ekzist-
anta en la sino de la hispana esperantista movado.
Fakte, dum la jaroj kiuj restis ĝis la komenciĝo de
la hispana civilmilito, la malakordo, streĉiĝo kaj
kvereloj en la esperantistaj vicoj de nia lando estis
konstanta kaj kreskanta. La kaŭzo de tiu inter-
frontiĝo, ŝajne, estis malakordo pri la maniero or-
ganizi la E-movadon en Hispanio. Sed tiu mal-
akordo estis nur reflekto de la socia situacio de la
lando. Nur kvar monatojn post la Kongreso de
Oviedo, la diktatoro Primo-de-Rivera sin sentis
devigita demisii, kaj la monarkio mem restis tre
malfortigita. Fine de la jaro 1930 okazis iu milit-
ista ribelo kontraŭ la monarkio. La ribelo estis su-
fokita kaj la ribelintaj oficiroj estis leĝe kondamn-
itaj al morto per fusilado; la monarkia reĝimo
restis mort-vundita. En aprilo de la sekva jaro oka-
zis en Hispanio balotado por elekti la urbajn kaj
municipajn konsilantarojn. La fakto ke en la gran-
daj urboj de la lando venkis la kandidataroj de la
respublikanoj montris ke la Reĝo ne disponis je ci-
vitana apogo. Estis starigita Respubliko, sed an-
kaŭ ne tiu reĝimo ĝuis je stabileco. Iomete pli ol
unu jaro post la starigo de la Respubliko estis pro-
vo de militista puĉo kontraŭ ĝi. La puĉo fiaskis
sed iompostiom konkretiĝis procezo de evoluado
al faŝismo laŭ la skemo de la taktikoj de la nazi-
istoj en Germanio kaj Aŭstrio. Kiel reago al tiu
procezo okazis proleta revolucio kiu komence
sukcesis nur en Asturio, sed poste ĝi estis sufokita
kaj okazis granda masakrado de revoluciuloj. Re-
zulte de nova baloto, en februaro de la jaro 1936,
la Maldekstraro reakiris la politikan povon, sed
post kromajn kvin monatojn, en Julio de la jaro
1936 okazis nova militista puĉo, ĉi-foje sukcesa.
Sed la sukceso ne estis kompleta; en kelkaj re-
gionoj la ribelo tute fiaskis, kaj tiele Hispanio
restis dividita en du partojn preskaŭ egalaj en kio
rilatas al loĝantaro, teritoria amplekso, ekonomiaj
rimedoj kaj militista forto. La scenejo estis preta
por nova interfrata milito inter la hispanoj. Tiele
komenciĝis nova periodo de la historio de His-
panio, kiu estas ankaŭ nova periodo de nia esper-
antista historio.
