Homaron Vi kreis perfekte kaj bele

Sed ĝi sin dividis batale;

Popolo popolon atakas kruele,

Frat’ fraton atakas ŝakale.

Kiam L.L. Zamenhof, akompanita de lia edzino,

estis survoje al Parizo por ĉeesti la 10an Universa-

lan Kongreson de Esperanto, ĉar lia loĝlando, Pol-

ujo, apartenis tiam al la imperio de la rusa Caro,

kiu ekestis milite kontraŭ Ger-

manio, li ne povis trairi ĉi tiun

landon destine al Francio, kiu,

ankaŭ ĝi staris en milito kon-

traŭ Germanio. Cetere, la kon-

greso mem estis suspendita.

Al ĝi estis aliĝintaj 3739 per-

sonoj, pli ol en ĉiuj antaŭaj

U.E. kongresoj.

Reveninte al Varsovio, li oku-

piĝis precipe pri tradukado, de

Andersen-fabeloj kaj partoj de

la Biblio. Pro malsano li devis

ĉesi sian profesian kuracadon

kiel okulisto. De tiam kaj ĝis

la tago de lia morto, kiu oka-

zis la 14an de aprilo de 1917,

li tre suferis, korpe, pro mal-

forteco de la koro, manko de

pulso kaj malfacilaĵoj por en-

spiri, kaj anime pro la granda

tragedio kaj la hororoj de la

milito kiu dum tiuj jaroj dron-

igis Eŭropon per sango.

Tiu milito reprezentis la fiaskon de la strebado de

lia tuta vivo, de lia revo kaj lia plano. La Granda

Milito okazis pro tio ke venkis la naciismoj, la ŝo-

vinismo, la imperiismoj, la malamo inter la homoj.

Kontraŭ ĉio ĉi li estis batalinta senĉese. La strofo

de “La Preĝo” de Zamenhof, kiun ni metis komen-

ce de ĉi tiu ĉapitro, montras la manieron kiel li vi-

dis la antaŭan historion de la homaro. Ĝuste al tiu

historio li volis meti finon per sia lingva projekto,

aŭ pli ĝuste, per sia projekto, ne nur lingva sed

ankaŭ homarana laŭ lia esprimo.

Por li la “homaranismo”, ja, estis la kerna aŭ in-

terna ideo de la internacia lingvo. Lia ideo estis ke

la nacioj malaperu kaj ke ĉiuj homoj havu unu ko-

munan lingvon kaj komunan bazan kredon pri

"plej alta estaĵo". Tio signifus

nek la malapero de aliaj ling-

voj nek de aliaj religioj. Laŭ

la postuloj de homaranismo,

ĉiu lando havu neŭtralan geo-

grafian (ne gentan) nomon,

kaj apartenu al ĉiuj enloĝan-

toj samrajte. Ĉiu havu la raj-

ton uzi private iun lingvon

preferatan, sed kun aliaj ho-

moj kaj kun institucioj oni

parolu home-neŭtralan ling-

von. Religie, homoj restu ĉe

sia religio laŭdezire, sed tiuj

apartaj religiaj dogmoj ne raj-

tas kontraŭdiri al scienco. Eĉ

inter esperantistoj homaranis-

mo restis nesukcesa, kaj nun-

tempe nur tre malmultaj no-

mas sin homaranismanoj.

Li faris alvokon al diplomatoj

enhavante tiun homaranisman

programon, kiun oni devus

pridiskuti en internacia kon-

greso, sed ĝi havis neniun sukceson kaj tia kongre-

so neniam okazis.

Sed dum la milito, konkrete en la jaro 1915 okazis

iu 11a U.K. de Esperanto en San Francisco, Uso-

no, sed nek Zamenhof nek multaj aliaj geesperant-

istoj el diversaj landoj povis partopreni. Fakte, es-

tis nur 163 ĉeestantoj.

Popolo popolon atakas kruele…

Ejo de la 10a Universala Kongreso

de Esperanto, kiu ne okazis.

Notindas ke multaj iamaj esperantistoj falis sub la

influo de la freneza ondo je ŝovinismo kiu tiam

superregis la mondon. Multaj aliaj mortis viktimoj

de la milito. Zamenhof mem rekte suferis sekvojn

de la milito. Lia loĝurbo estis unue okupita de la

rusaj trupoj kaj poste de la germanaj, kaj la judoj

estis mistraktitaj de ambaŭ armeoj.

La milito tre malhelpis la funkciadon

de la esperantista movado; ne okazis

pluaj universalaj kongresoj ĝis post la

fino de la konflikto. Tamen nia lando

estis neŭtrala en tiu milito, do ĉi tie

ĉiuj aferoj normale disvolviĝis, male

ol en preskaŭ ĉiuj ceteraj eŭropaj lan-

doj. Ankaŭ la esperantista afero ĝuis

en nia lando je tiu situacio de ne-

militado. Dum la militaj jaroj plu oka-

zis la kongresoj de Kataluna Esper-

anto Federacio kun ties “Floraj Lu-

doj”. En la jaro 1916 malaperis la tut-

landa E-organizaĵo H.S.p.p.E. sed tio

signifis neniun perdon por la hispana esperant-

ismo ĉar dume estis fondita iu Hispana Esperant-

ista Konfederacio kiu de tiam organizis tutlan-

dajn kongresojn de Esperanto.

Kaj dum tiuj jaroj aperis ankaŭ regionaj federacioj

de esperantistoj en kelkaj lokoj en la lando: la

Aragona Esperanta Federacio estis fondita en

Zaragozo en 1916, kaj tuj aliĝis al la menciita His-

pana Esperantista Konfederacio, kiu okazigis

sian unuan kongreson koincide kun la

sepa de la kataluna federacio, en Reus.

En la sama jaro estis fondita ankaŭ la

Baska Esperanta Federacio.

En la jaro 1917 fondiĝis ankaŭ Esper-

anta Federacio en Madrido, kun la no-

mo Zamenhofa Federacio, kiu eldo-

nis revuon titolita Hispana Esperant-

isto, sed ĉi tiu ne aliĝis al la tutlanda

konfederacio kaj krome havis tute

malsamajn celojn. En la sama jaro es-

tis fondita Andaluzia Esperantista Fe-

deracio, kiu, laŭ decido de ĝia estraro

havis kiel presorgano la saman revuon ol la ma-

drida federacio, t.e. Hispana Esperantisto. Ne es-

tas malfacile konjekti ke la diferencoj inter ambaŭ

grupoj de federacioj estis similaj al tiuj ekzistantaj

inter la esperantistaj grupoj de nia urbo.

Kiam okazis la morto de Doktoro Zamenhof la

hispana esperantistaro dolore reagis antaŭ tiu gra-

va perdo, kaj en ĉiuj esperantistaj societoj, inter ili

tiuj de Asturio, oni omaĝis la Majstron, kaj reme-

morigis lian eksterordinaran figuron per diversaj

elmontroj de amo kaj plej alta konsidero al lia

filozofia penso kaj homa agado.

Kvankam en Hispanio la domaĝa influo de la

mondmilito ne tiel estis grava kiel an aliaj lokoj,

tamen oni devas konstati ke malaperis multaj hisp-

anaj esperantistaj grupoj, ĉefe en la du unuaj jaroj

de la milito. La reago kontraŭ tiu malfavora situa-

cio konstatiĝis meze la jaro 1916, kiam okazis en

Reus la menciitaj samtempaj kongre-

soj de K.A.E. kaj H.E.K.

Laŭlonge de la jaro 1918 oni perceptis

esperon pri finiĝo de la milito kaj la

renaskiĝo de la spirito kiu estis forte

domaĝita de la malamo komence de la

konflikto. Tiu reago kontraŭ la valoroj

de la interbatalintaj fortoj, tiel percept-

ebla en la batalantaj landoj kiel en la

neŭtralaj kiaj Hispanio, estis vera kri-

zo de konfido en la ĝistiamaj regintaj

klasoj. La rusa revolucio eble estas la

plej klara ekzemplo de tiu krizo, sed

estis ankaŭ la kazo de la ruiniĝo de la

imperiestra reĝimo en Aŭstrio kaj de la

Kajsero en Germanio. Kaj ne nur en la venkitaj

landoj, ankaŭ en Francio, Anglio kaj aliaj lokoj

estis popolamasaj plendoj kontraŭ la milito kaj la

aŭtoritatoj kiuj alkondukis la popolojn al tiom ega

katastrofo, la plej mortiga milito inter ĉiuj okaz-

intaj ĝis tiam.

En Hispanio estis fonditaj novaj Esperanto-grupoj,

kiel tiu nomata “Juneco” en Santander. Estis nova

E-grupoj ankaŭ en Logroño, Burgos, Orense,

Baltanes (Palencio)… Okazis ankaŭ

tio ke multaj aliaj grupoj kiuj ne estis

mortintaj sed vegetis dum la antaŭaj

jaroj, revigliĝis kaj organizis novajn

kursojn de Esperanto. Andaluzia Es-

perantista Federacio okazigis tiujare

sian duan kongreson.

Alia aspekto de la renaskiĝo de la

esperantista aktivado estas tio rilate al

la festoj kaj similaj aktoj, kiuj pres-

kaŭ tute estis ĉesintaj ekde la komenc-

iĝo de la milito.

Sed eble inter tiuj signoj de espero pri

revigliĝo de la movado ne estis facile konscii pri

tio ke la milito detruis la sociajn kondiĉojn, ekzist-

intaj ĝis la jaro 1914, por la ĝenerala akcepto de la

Internacia lingvo Esperanto fare de la popoloj kaj

ties gvidantaj klasoj. Ja, la ĝistiama ekvilibro, en

Eŭropo, inter la ĉefaj lingvoj: angla, franca kaj

germana, rompiĝis favore al la angla. Verdire, ru-

iniĝis ankaŭ la ĝistiama supereco de Eŭropo en la

mondo. Aperis nova superpotenco, la angloparol-

anta Usono, kaj tio komencis ekestigi malfavorajn

kondiĉojn por la disvastiĝo kaj monda akcepto de

Esperanto.

Zamenhof en 1916

Lasta foto de Zamenhof