46
La hispana registaro decidis festi, antaŭ tri ja-
rojn, la kvarcentjaran jubileon de la unua el-
dono de la Kiĥoto, la majstra verko de la his-
pana, kaj eble de la tutmonda, literaturo. Tiu
jubilea celebrado estis omaĝo al la aŭtoro de
tiu verko, Miguel-de-Cervantes. Mi pensas ke
la hispanoj havas tiun ŝuldon, rekoni la valo-
ron kaj enhavon de tiu mesaĝo sendita al la
mondo de ĝia verkisto, bedaŭrinde ne ĉiam
komprenita, eĉ ne de la fakuloj pri literaturo.
Don Kiĥoto estas la plej granda drama verko
neniam antaŭe verkita, sed, kiel dirite, ne bo-
ne kom-prenita. Estas iuj personoj, kiuj legas
Don Kiĥoton por persona amuziĝo. Mi legis
tiun verkon tri fojojn, unu en la kastilia lingvo
kaj du en la Esperanta versio. Mi devas kon-
fesi, ke je la unua fojo, mi serĉis avide tiujn
rakontaĵojn, kiuj esplodigas la ridon, kaj mi
multe amuziĝis. Sed kiam mi legis ĝin la duan
kaj trian fojon, mia opinio tute ŝanĝiĝis. Mi
konstatis ke tiu verko estas la dramo plej gra-
va kaj interesa ĝis nun prezentita al la publiko.
Kiam oni legas Don Kiĥoto-n, nepre oni de-
vas ĝin legi trankvile, malrapide, kvazaǔ ĝi
estus manĝaĵo bongusta per kiu nia palato do-
nas al ni vivĝuon. Krome en Don Kiĥoto oni
devas legi tion, kio ne estas skribita, ĉar la tu-
ta verko estas kvazaǔ masko, kiu kaŝas la
veron. Ofte Cervanto skribis la malon ol tio,
kion li deziris rakonti. La verko, en tiu unika
stilo estas ampleksa ekspono de la homaj tra-
vivaĵoj tiutempaj, multaj el ili bedaürinde
aplikeblaj al nia nuntempa vivo-maniero.
Neniu devas ignori ke ĝi estis verkita en la
obskura epoko de la fifama Inkvizicio, kiam
la katolika eklezio starigis leĝojn kaj normojn,
kies malobeo en multaj okazoj signifis tortur-
adon, bruligadon, mortpunon. Kara amiko, le-
gu sub ĉi tiu vidpunkto Don Kiĥoto-n kaj sen-
dube vi havos aliajn kriteriojn pri la verko.
Neniu el la epizodoj aŭ se vi preferas el la tra-
vivaĵoj restas for de la mizero de la ĉiutaga vi-
vo. Jes, sed alitipe skribite! Cervanto inteli-
gente mokis la tiutempan severan cenzuron.
Li uzis elegantan stilon kaj esprimo-formon
de rakontado tute nova ankoraǔ ne superita.
Li kaŝe kaj moke priskribis mondon de fre-
nezuloj, kiuj deziras iri tra la mondo por res-
tarigi justecon kaj pacon, kiuj sendube mankis
tiutempe, sed, ĉu vi povas diri al mi, kio oka-
zas hodiaŭ? Ĉu en nia tempo ne estas realaj
tiuj eksponoj de Don Kiĥoto pri tiuj kiuj volas
altrudi pacon kaj justecon pere de armiloj?
Jes, Don Kiĥoto havis kiel forton sian brakon
kaj sian lancon, hodiaŭ tiuj modernaj Don
Kiĥotoj havas plej rafinitajn armilojn.
Don Kiĥoto reprezentis la sociordon, Don Ki-
ĥoto estas la karikaturo, kiun inventis Cervan-
to pri socio freneza, aŭtoritata kiel estis Don
Kiĥoto, militema ka avarema, ĉar ĉion li volis,
eĉ se poste li estis preta al donacoj kaj eĉ mo-
kema pri homoj, kiuj kritikas lin. Don Kiĥoto
estas la spegulo de la vivsistemo tiutempa, ĉi-
am katenita al la ideoj kaj pensoj de absurda
religia sistemo, kiu ne hezitis puni tiun, kiu
dezirus, intencus eliri de sia orbito. Mi povas
prezenti ĉi tie centojn da ekzemploj troveblaj
en la verko, sed ne estas mia intenco klarigi
tion, kion jam estas skribita, estas vi kara
samideano, kiu devas kompreni la lingvaĵon
kaj stilon de Cervanto, unikaj en la mondo kaj
kiun li ŝprucigis pere de la komika figuro de
Don Kiĥoto... Ne forgesu aldoni la altrangajn
kavalirojn pretajn konkeradi kion ajn.
Don Kiĥoto oni povas diri ke li reprezentas la
altrangulojn de la socio, ĉiam kapricemaj kaj
pretaj fari siajn frenezaĵojn. Vi jam povas
konstati, ke Don Kiĥoto ne volas eliri al la
mondo sen servisto, ŝildisto. Tasko, kiu post
multaj interkonsentoj estis akceptata de la vi-
laĝano Sancho Panza. Tie Cervanto bone ri-
markigas la sociajn klasojn ekzistantajn tiu-
tempe. Sancho nur serĉis vivrimedojn por
subteni sian familion. Jen la konstanta dramo
de tiu kaj nia nuna socia sistemo. La dramon
manĝi ĉiutage tre bone klarigas tie Cervanto.
D
D
O
O
N
N
K
K
I
I
Ĥ
Ĥ
O
O
T
T
O
O
,
,
Ĉ
Ĉ
I
I
A
A
M
M
D
D
A
A
Ǔ
Ǔ
R
R
A
A
U
U
N
N
I
I
V
V
E
E
R
R
S
S
A
A
L
L
A
A
S
S
I
I
M
M
B
B
O
O
L
L
O
O
47
Sed ankaǔ Sancho komprenis ke li devas viví
harmonie kan sia sinjoro kaj la eklezio. La
figuro kaj rolo de Sancho Panza estas la kerno
de la verko.
Ridi pri la diraĵoj de Sancho estas kvazaŭ pri-
ridi la popolon. Sancho reprezentis la popo-
lon, kun ĝia saĝeco kaj mizero sed kun ho-
nesta koro. Ĉiuj ruzaĵoj faritaj de Sancho estis
kaj estas ankaǔ unu el la multaj rimedoj, kiujn
devas uzi la popolon por vivi ĉiutage, Estas
terura la dramo de
Sancho Panza, je
unu flanko estas la
mastro Don Kiĥo-
to, kun siaj frenez-
aĵoj kaj kapricoj, je
la alia sia edzino
kaj la hejmo, la
filino, kaj eĉ la
azeno. Estas mo-
mentoj en la tra-
vivaĵoj de Sancho
plenaj je emocio,
kiuj al sentema ho-
mo portas preskaǔ
al plorado.
La dialogoj inter
Don Kiĥoto kaj
Sancho enhavas li-
teraturan riĉecon
neniam antaü atin-
gita. Don Kiĥoto
reprezentis la for-
ton kaj la avarajn
dezirojn ĉion atin-
gi, starigi leĝojn. La tiutempaj vilaĝaj alt-
ranguloj, la barbiro kaj aliaj vilaĝanoj pretas
haltigi Don Kiĥoton, kiu sin sentis kiel forton
de la racio, racio kiun la aventuristoj tiu-
tempaj ne volis rezigni kaj kiun vi povas
apliki al niaj modernaj tempoj. Kiam el la
buŝo de Sancho komencas eliri konsiloj, dir-
aĵoj por forigi la frenezon de sia mastro, kun
la replikoj kaj fizofiaj eksponoj de Don Ki-
ĥoto estas kiam oni ĝuas la veran mesaĝon de
la verko. Ĉiuj konversacioj inter Don Kiĥoto
kun sia ŝildisto celas ordigi la mondon, kiun
ruze scias prezenti Cervantes pere de tiuj du
komikaj homaj figuroj. Kiom da saĝeco en la
refrenoj de Sancho, mi bezonis tre ofte reiri
malantaǔen, relegi paragrafojn de tiuj konver-
sacioj, ĉar mia kompreno-kapablo ne povis
digesti ĉion tuj, rapide.
Kiel supre dirite, mi legis tiun verkon tri fo-
jojn kaj mi ciam trovis en ĝi ion novan: kon-
siloj de Sancho al sia mastro aŭ opinioj pri
moraleco de Don Kihoto enhavas la saĝecon
de la popolo kaj la rezonadon de kulta homo,
kiu estis Don Kiĥoto. Ĉiu epizodo, ĉiu kon-
versacio, ĉiu diskutado kaj eĉ la filozofado
inter la du plej gra-
vaj rolantoj de la
verko, estas klara
kaj ne diskutebla
situacio en kiu tro-
viĝis tiutempe la
socio. Kiam aperas
antaǔ vi tiuj paĝoj
en kiuj ne estas
apartaj punktoj, es-
tas kiam oni devas
legi malrapide kaj
se necese, kiel mi
jam diris, reiri mal-
antaǔen. En tiu ele-
ganta prozo estas
la tuta valoro de la
verko de Cervanto.
Don Kiĥoto ne es-
tas rakonto pri kiu
ajn travivajo. Don
Kiĥoto estas la pu-
ra filozofio aplik-
ata al la ĉiu-taga
vivo.
Don Kiĥoto estas la dramo de la homaro kun
siaj mizeraj deziroj kaj kun sia maljusta
funkciado. Ĉu vi pensas, ke Cervanto povis
plenlibere klarigi la vivkondiĉojn de sia so-
cio? Absolute ne. Li devis uzi ruzecon kaj
lerti maski la veron. La cetero estas nia afero,
estas la tasko de la leganto. Sed nia socio, laǔ
miaj konversacioj kun multaj personoj an-
koraǔ ne sciis trovi la valoron de la verko. Eĉ
iuj diras, ke estas tro da literoj por ĝin legi. Al
tio mi povas aldoni, ke se vi ankoraŭ ne legis
Don Kiĥoto-n, estas kavzaŭ vi vivus en plena
analfabeteco.
LUIS SERRANO PÉREZ
