30
P
P
P
l
l
l
u
u
u
a
a
a
m
m
m
i
i
i
l
l
l
i
i
i
t
t
t
a
a
a
d
d
d
o
o
o
ĝ
ĝ
ĝ
i
i
i
s
s
s
l
l
l
a
a
a
j
j
j
a
a
a
r
r
r
o
o
o
1
1
1
8
8
8
1
1
1
4
4
4
En februaro de 1809, pluraj semajnoj post la for-
iro de Napoleono el la hispana teritorio, estis kap-
tita de la francaj trupoj la urbo Zaragozo post
dua sieĝo kiu daŭris kelkajn monatojn kaj kiu re-
komenciĝis kadre de la ĝenerala ofensivo de la
Granda Armeo komandita de la Imperiestro. La
defendo de la urbo estis vera mirindaĵo de heroa
rezisto de la zaragozanoj kaj de militista scienco
de la komandanto Francisko Javiero Palafokso. Io
simila okazis en Girono, subgvide de generalo Al-
varo-de-Kastro. Ĉi-tiu urbo suferis tri sieĝojn
laŭlonge de la jaroj 1808 kaj 1809. La kapitulaco
ne okazis ĝis decembro de tiu lasta jaro.
Dum la jaro 1809 la ofensivo de la francaj trupoj
koncentriĝis en la ŭesto de la duoninsulo celante
konkeri Portugalion aŭ almenaŭ kontroli ties ha-
venojn. La marŝalo Soulto eniris en tiun landon tra
Galegio kaj okupis dum iom da tempo la urbon
Oporton, sed baldaŭ li estis repuŝita de brita kon-
traŭofensivo. Fiaskis ankaŭ alia provo eniri en Por-
tugalion tra Ekstremaduro. En novembro de la sa-
ma jaro la franca armeo atingis gravan venkon en
Okanjo (Ocaña).
Tio ebligis ke en la sekvinta jaro, krom Portugalio,
ankaŭ Andaluzio estis milita tereno. En ofensivo
kiun komandis la reĝo Jozefo mem la 1a, la franca
armeo okupis La-Karolinon kaj Ĥaenon kaj alvenis
ĝis Seviljo, kiu estis konkerita la 1an de februaro kaj
post pluaj kvar tagoj la marŝalo Viktoro komencis la
sieĝon al la urbo Kadizo, kiu daŭris du jarojn. Dum
tiu sama jaro 1810 intensiĝis ankaŭ la operacioj en
Katalunio kaj Aragono.
Komence de la jaro 1811 plejparto el la hispana
teritorio estis okupita de la trupoj de la imperio
de Napoleono. Sed tio estis nur teorio, fakte, la
teritorio tute ne estis kontrolita de tiu armeo. Te-
mis pri nefirma kaj nestabila okupado senĉese
ŝanĝiĝanta kaj sen ebleco kulminigi strategiojn,
pro la karakteraĵoj de la hispana rezisto.
Tio estis io nova: la militmaniero de la hispanoj
rompis la skemojn de la primilita konceptado de
Napoleono. Ĉi tiu alkutimiĝis al rekta alfrontiĝo
kun armeoj, surbaze de koncentriĝo de fortoj, ki-
es rezulto okazigis negocadon kaj faktajn konke-
rojn de la teritorio. Sed en Hispanio la francoj
troviĝis antaŭ iu batalformo –la gerilo– por kiu ne
utilis siaj taktikoj.
Ekster ĉiu primilita logiko, tiu popola respondo
inaŭguris modelon batali en la nuna epoko. La ti-
amaj gerilanoj senĉese atakis la francajn trupojn,
baris interkomunikadon, distordis informojn, dev-
igis la francojn destini soldatojn por protekti la kon-
vojojn, fiksigis grandajn efektivojn sur la tereno. La
geriloj estis malgrandaj grupoj kiuj agadis rapide
31
kaj surprizige, adaptitaj al la tereno, en operacioj
sur spacoj teorie konkeritaj de la francoj. Tial la
venkoj de la franca armeo kaj ties eniro en iu urbo
havis neniun efikon kaj foje eĉ nek sencon, ĉar ili ne
signifis la kontrolon de la spaco aŭ, por tion certigi,
estis necesa la fiksado de multenombra trupo.
Se oni komparas inter rimedoj uzitaj kaj militaj
rezultoj atingitaj, la milito de Hispanio estis por
Napoleono pli alte-kosta, ĉiuaspekte, ol ĉiuj,
kiujn li faris en Eŭropo, esceptante tiun de Rusio,
tiel en kio koncernas al la homaj efektivoj kiel
rilate al la financaj kaj logistikaj
rimedoj. Iu franca principo pri
milita strategio estis la movka-
pablo de siaj armeoj kiuj restas
fiksitaj nur dum la tempo necesa
por atingi militan venkon kaj tru-
di politikan solvon. Tamen en His-
panio la francaj trupoj estis sen-
ĉese pliigitaj ĝis la fino de la jaro
1811, kaj el tio ne sekvis la efek-
tiva okupado de la teritorio aŭ la
venko en decidaj bataloj. Se la
francaj militaj efektivoj estis,
meze de la jaro 1808 proksim-
ume 170.000 soldatoj, post unu
jaro estis jam 300.000. Tiuepoke
estis venkaj kampanjoj de la im-
periestro, sed ili ne estis decidaj,
ĉar per ili oni apenaŭ atingis kon-
servi relative libera la komunikad-linion inter Ma-
drido kaj la franca landlimo, ĉiam minacita de la
gerilo aŭ, tiumomente, de la armeaj trupoj hisp-
anaj kaj britaj. Krome tiukaze temis pri trupoj
forĝitaj en la kampanjoj de la “Granda Armeo”.
Per malpli da militistaj efektivoj la Imperiestro es-
tis solvinta antaŭe malfacilajn situaciojn en Eŭro-
po. Meze de la jaro 1811 la kvanto da soldatoj estis
350.000, kiam jam oni estis fiaskinte en tiel gravaj
celoj kiaj la konkero de Portugalio aŭ la efektiva
okupado de la orienta kaj la suda partoj de la
Duoninsulo. Ekde la komenciĝo de la jaro 1812 la
preparado de la kampanjo kontraŭ Rusio postulis
demeti trupojn de Hispanio, kun konstanta mal-
pliigo de la kvanto da soldatoj tiel ke restis nur
90.000 en la jaro 1813.
Sed pli gravis la subutiligado de tiuj trupoj, almenaŭ
laŭ la primilita konceptado de Napoleono. Proksim-
ume 80 procento el la francaj soldatoj devis dediĉ-
iĝi al logistikaj taskoj de protekto, viglado,
eskorto, tio estas, sekurigi la ĉefajn retojn je komu-
nikado kaj provizado ĉiam minacitaj de la geriloj,
kaj spit’ al ĉio ĉi la subtenado de tiuj vojoj estis tre
febla. En grandaj bataloj, konside-
ritaj decidaj de la francoj por mal-
fermi novajn spacojn, ili povis uzi
ne grandan kvanton da efektivoj,
tre malpli ol tiuj ekzistantaj en la
hispana teritorio. Tamen, rilate al
la gerilo, nur por la persekutado
de EspoziMino (Espoz y Mina)
en Navario oni uzis kontingenton
je proksimume 40.000 soldatoj.
La francaj homaj perdoj estis tre
altaj por la atingita rezulto.
Proksimume cento da soldatoj
averaĝe ĉiutage estis vunditaj,
kaptitaj aŭ mortigitaj. La per-
doj kaj la senmovigo de trupoj
devigis Napoleonon fari ekster-
ordinarajn rekrutadojn ekde la
jaro 1809. Tio kontribuis damaĝi
sian prestiĝon en Francio. En Hispanio Napoleono
fiaskis en la “konker-milito”, tiu efika militmaŝino
kiu nutris sin mem kaj multobligis kaj certigis la
rimedojn tra sinsekvaj kampanjoj. Fakte, sur tiu
praktiko kuŝis sia tuta milita kariero ekde la
epoko de la Konsuleco.
Ĝis la jaro 1809 Napoleono povis subteni sian venkan
karieron dank’ al la predoj al iu venkita malamiko por
ataki aliajn cele de ilin predi siavice. Esceptante sian
ekspedicion en la hispanan duonisulon, ĉiuj siaj antaŭaj
kampanjoj estis tiel mallongaj kaj profitdonaj ke li
sukcesis rembursi al si la elspezojn de ĉiu kampanjo kaj
Francisko Javiero Palafokso
Aŭgustino de Aragono
Agustina Raimunda María Zaragoza estis la nomo de
heroino kiu distingiĝis en la unua sieĝo al Zaragozo kaj
fariĝis mita simbolo de la popola rezistado kontraŭ Na-
poleono. Falinte vunditaj aŭ mortaj la defendantoj de iu
urba pordo, la francaj trupoj pretiĝis alsalti tra ĝi. En tia
senespera situacio, Aŭgustina, kiu partoprenis kun aliaj
virinoj en la helpado al la vunditoj, sukcesis pafi per ka-
nono kontraŭ la atankantoj. La francoj retretis timante
embuskon, kaj novaj defendantoj alkuris tien por plu-
daŭrigi la rezistadon.
32
reveni kun iu trezoro kiu lin helpus ekipi por la sekva
jaro siajn rekrutojn kaj subteni ilin en Francio ĝis ilia
alveno al fremda lando. Sed trairinte la Pireneojn, li
sin ĵetis al tiel multekosta entrepreno ke anstataŭ
atingi en ĉiu kampanjo 250 milionojn da frankoj, li
devis elspezi tiom altajn mon-
sumojn, ke la skemo radikale
ŝanĝiĝis, de la profito al la per-
do, de la enspezoj al la elspezoj.
La francoj ĉiam sin sentis for-
uloj en la tereno kaj en la lan-
do. La malamikeco de la loĝ-
antaro estis ampleksita daŭr-
igo de la 2a de majo. Ili sin
sentis subdanĝere en la vojoj,
la montaroj kaj la urboj. Ili
estis neadaptitaj por alfronti
embuskojn anstataŭ batalojn.
La generaloj ne sciis movi la
ŝak-figuretojn en iu neregula
ŝak-tabulo kaj ne vidante la
malamikajn figuretojn. Ne uti-
lis la racieco kaj disciplino aŭ
la aŭdacaj kombinadoj de ar-
tilerio kaj infanterio kiujn ili
estis elmontrintaj en Eŭropo.
Ili devis zorgi kiamaniere
protekti konvojojn aŭ komu-
nikadojn, por kio ne utilis la
simpla pliigo da soldatoj, por alfronti «fanto-
mojn», «iun armeon da ombroj». Ili ankaŭ ne
komprenis la rifuzon fare de la civila loĝantaro. Ili
ne komprenis iajn teniĝojn estante plenkonvikitaj
pri sia rolo de internaciaj soldatoj de la libereco
kaj la batalado kontraŭ la tiranoj de la Antikva
Reĝimo.
La popola milito, kaj ties gerilana esprimo, estis el-
laborinta sian propran diskurson kaj iujn specifajn
formoj je organizado. La gerilo, jes ja, identiĝis
kun la popolo. Ĝia fundamenta bazo estis la popola
kunlaborado. Kaj tiu socia dimensio alproksimigadis
la militon al la kamparana loĝantaro kiu fariĝis pro-
tagonisto kaj ne simpla provizanto de rekrutoj. Ĝi
multobligis la rezistadon, ilia kompliceco igis ke
por la francoj ĉiu kamparano estis gerilano, kaj ti-
ele la logiko de la reprezalio stimulis la pliigon de
la rezistado. La organizformo
de la gerilo deflankigis la
militistan modelon de hierar-
kio, rango kaj disciplinrilatoj,
por alpreni kondutregulojn de
la kamparanaj sociaj inter-
rilatoj: personaj ligoj, naturaj
estroj, fideleco bazita en la
amikeco, ideo de la valoro…
kvankam laŭ la pasado de la
tempo ĝi evoluis al pli granda
grado je organizado laŭ la
militistaj skemoj. La diskurso
aglutinanta sian agadon estis
aperinta jam en la respondo
de la madrida majo.
El la gerilo eliris poste liberalaj
aŭ absolutismaj versioj, kiel ti-
uj enkarnigitaj de la “Empeci-
nado” aŭ la “Pastro Merino”.
Sed la fakto estas ke la milito
estis lernejo de “kolektiva ri-
beleco”, kiu, kun politikaj kaj
ideologiaj horizontoj ne nur
malsimilaj sed eĉ kontraŭdiraj, karakterigis formojn
de socia respondo dum la tuta jarcento. Akordiĝis la
“aspiroj al ŝanĝo” kun la “rezisto al la trans-
formado”.
La gerilo ne nur atakis la malamikon kaj baris ties
agadon, sed ankaŭ kunlaboris kun la armeaj fortoj
provizante al ili informon, liberigante kaptitojn,
predante milit-ekipaĵon aŭ stimulante la popolan
reziston, en kiu ne mankis altrudon al la aliĝo.
Kvankam komence la gerilo sin nutris je iu di-
versa socia ensemblo ligita al la formoj de popola
respondo kaj de organizado kiel lokaj konsilioj, ek-
La Konstitucio de Kadizo (1812)
Ekde la 24a de septembro de la jaro 1810 ĝis la 19a
de marto de 1812, en Kadizo, dum la napoleona
armeo sieĝis la urbon, la reprezentantoj de la
Hispanio kiu kontraŭrezistis la invandintojn, studis
kaj aprobis la unuan konstitucion de Hispanio kiu
estis poste aplikita.
Inter ĝiaj disponoj, indas menci: la dividon de la
povoj de la ŝtato, la nuligon de la Inkivzicio, la
reprezentativecon, la unuecon de Hispanio kaj siaj
kolonioj…
Inter la tiamaj deputitoj estis G.M.Jovellanos.
33
de la jaro 1809 la geriloj agadis pli aŭtonome kaj
fariĝis la destin-loko ne nur de kamparanoj, sed
ankaŭ de restaĵoj de la regula armeo venkita kaj de
“romantikaj banditoj”.
Laŭlonge de la milito funkciis proksimume 400
geriloj. Ilia membraro oscilis inter 50 kaj 1.000 ge-
rilanoj, laŭ la zonoj, la cirkonstancoj, la sezonoj…
En iuj okazoj superis 3.000 gerilanoj.
Tamen oni devas distingi inter gerilo kaj gerila ar-
meo, ĉar en la kazo de Empecinado kaj EspoziMi-
no, post la jaro 1.811, havis ĝis 13.000 gerilanojn.
La operacio de marŝalo Suĉeto (Suchet) kontraŭ
Valencio en la jaro 1811, kiu kulminis per la kon-
kero de la urbo komence de januaro, signas la
lastan grandan francan ofensivon kiu sukcesis.
Dum la jaroj 1812 kaj 1813 la milito prenis alian
aspekton, kiu markis la francan malvenkon. La
preparado de la napoleo-
na interveno en Rusio kaj
ties disvolviĝo postulis la
retiradon de konsiderin-
daj militaj efektivoj el
Hispanio. La 350.000
francaj batalantoj de la
somero de la jaro 1811,
perdis 100.000 soldatojn
la sekvan jaron, kaj
kromajn 100.000 en la
printempo de la jaro 1813.
Krome la anglo-portuga-
laj trupoj de Ŭelingtono (Wellington) faris ofen-
sivon ekde Portugalio kaj aldoniĝis al la hispanaj
batalantoj. Komence de la jaro 1812 la trupoj rek-
te komanditaj de Ŭelingtono nombris 70.000 solda-
tojn bone ekipitaj kaj trejnitaj. La ĝenerala batal-
ado de ĉi tiu periodo prezentas jenan skemon.
Iniciatemo de Ŭelingtono kaj entreprenado de
grandaj ofensivoj hispano-anglaj. Ĝuante logisti-
kon kiu inkluzivas la portugalajn havenojn kiel
lokoj por provizado, la aliancanaj trupoj certigas
al si la kontrolon de Ekstremaduro kaj kun tio eblas
ankaŭ la kontrolon de la valoj de la riveroj Dŭero
kaj Taĥo faciligante la penetradon direkte al Ma-
drido kaj la norda altebeno. En la franca flanko la
timo pri rompiĝo de la komunikado kun la nordo
inspiris gradigitan retretadon ekde Andaluzio
unue al Madrido, kaj ekde Valencio ankaŭ al Ma-
drido kaj Katalunio.
En januaro de 1812 komenciĝis la granda ofensivo
hispana-brita kun la decidaj konkeroj Ciudad-Ro-
drigo kaj Badaĥozo. La 19an de majo ili alvenis al
Almarazo kaj fine de junio al Salamanko. Grava
momento de la ofensivo estis la batalo de la Ara-
piloj kie interfrontiĝis, la 22an de julio de la jaro
1812, proksimume 40.000 batalantoj en ĉiu flanko,
komanditaj de Marmonto kaj Ŭelingtono. Tiu estis
iu el la plej decidaj okazaĵoj de la milito, kiu perme-
sis al la aliancanoj eniri, por malmulte da tempo,
en Madridon la 12an de aŭgusto, kaj entrepre-
ni, la 19an de septembro la sieĝon de la urbo Bur-
goso. Tiu estis la definitiva ŝanĝo de la tendenco de
la milito. La francoj estis komencantaj la longan re-
treton ekde la sudo al Madrido. Kaj faris tion ekde
Kadizo, ĉesigante la sieĝon de tiu urbo, du mona-
tojn post la aprobo de la fama Konstitucio de la
jaro 1812.
La francaj trupoj venintaj el la sudo kaj el Valen-
cio eniras denove en la ĉefurbon komence de no-
vembro de la jaro 1812, dum la fiasko de Ŭeling-
tono antaŭ Burgoso bremsis la aliancanan ofensi-
von ĝis la printempo de la jaro 1813. Dume la fran-
coj konservadis la akson
Madrido-Burgoso-Bajono.
En la jaro 1813 rompiĝis
tiu akso kaj kun tio la
definitiva franca retreto,
simboligita per la migr-
anta sekvantaro de Jose-
fo la 1a ekde Madrido al
Valladolido kaj ekde ĉi
tie al la landlimo. Ja, la
batalo de Vitorio la 21a de
junio estis la nereira pun-
kto. La afero sekvis en la
eŭska teritorio. Inter la 25a de junio kaj la 31a de
aŭgusto, fiaskinta la kontraŭofensivo de la marŝalo
Soulto, nomumita ĝenerala anstataŭanto de la reĝo
Josefo, la aliancanaj trupoj eniris en Donostio, por
venki en la batalo de Sankta-Marcialo. La 7an de
oktobro la aliancanoj transiris la Bidasoan riveron.
La batalado en la franca teritorio inkluzivis agadon
sur Bajono, Orthezo kaj Tarbeso por kunflui sur
Tuluzo (Toulouse) en aprilo de la jaro 1814.
Kun la franca foriro el Valencio la 5an de julio de
1813 kaj la posta retreto de la marŝalo Suĉeto di-
rekte al Tortoso komenciĝis la retreto el Katalu-
nio, kiu restis plenumita nur komence de junio de
la jaro 1814. Tio estas, en dato post la traktato de
Valengajo (Valengay) de la 11a de decembro de la
jaro 1813 per kiu Napoleono agnoskis Ferdinandon
la 7an kiel Reĝon de Hispanio. La reveno de la
monarko okazis ĝuste tra iu Katalunio ankoraŭ
parte okupita de la francaj trupoj. La 16an de
aprilo la marŝaloj Soulto kaj Suĉeto, kaj la ĝenerala
estro de la aliancanoj, Ŭelingtono, subskribis la
finon de la militado. La kastelo de Figueraso estis
forlasita la 4an de junio de la jaro 1814. Tiele es-
tis finiĝante la Milito je Sendependeco.
Batalo de Arapiloj