Evidentas ke la problemoj de Hispanio fine de la

18a jarcento kaj komence de la 19a, pri kiuj ni ra-

portas en ĉi paĝoj, estis rekta sekvo de la eventoj

tiam okazantaj en Francio: unue la Revolucio kaj

poste la Napoleona politiko. Do, por la plej ĝusta

kompreno de tiu historia periodo de la hispana

lando nepras iome atenti pri tio, kio estis okazante

samtempe en la najbara lando. Verdire, la francaj

okazintaĵoj, de la jaro 1789 al 1815 (kaj en aliaj,

postaj, periodoj) efikis ne nur sur Hispanio sed,

ĝenerale, sur tuta Eŭropo. Tiurilate pravas la dir-

aĵo ke Kiam ternas Francio, kataras tuta Eŭropo.

Nu, tiuokaze Francio ne nur ternis sed suferis ve-

ran pneŭmonion. Disfalis la Antikva Reĝimo de la

absolutisma monarĥio kiu, dum pli ol jarmilo,

estis intime ligita al la historio de tiu lando kaj de

aliaj landoj en Eŭropo. Se tiu politika kataklismo

ja estis sufiĉe grava, la afero eĉ pli komplikiĝis

pro la fakto ke la Respubliko naskiĝinta el la Re-

volucio traspertis nefirman kaj krizan situacion

kiu kulminis per restarigo de persona povo: Ĉefa

Konsulo, Konstanta Konsulo kaj fine Imperiestro.

Tiurilate la procezo iamaniere similis al tiu de la

antikva Romo: Monarkio, Respubliko kaj Imperio,

sed Francio travivis en la daŭro de nur 11 jaroj

procezon kiu en Romo okazis laŭlonge de pli ol

700 jaroj. Ankaŭ la daŭro de ambaŭ imperioj res-

pegulas similan diferencon: la Romia imperio

daŭris kvin jarcentojn en Okcidento kaj kroman

jarmilon en Bizanco, dum la napoleona daŭris nur

pluajn 11 jarojn.

Kaj estas ankaŭ aliaj kontrastoj en rilato aŭ kom-

paro al la Romia modelo. Aŭgusto kaj ties unuaj

heredintoj apartenis al la aristokrataj, patriciaj kaj

riĉaj familioj de la Julioj kaj la Klaŭdioj, tamen la

franca imperiestro devenis el humila kaj pleba fa-

milio en insulo kiu estis aneksita al la franca regno

nur iomete antaŭ lia naskiĝo. Tio, sendube, atestus

pri la merito de lia politika kariero se la starigo kaj

subteno de lia imperio ne estus postulinta tiom da

homa sango –de francoj kaj de aliaj eŭropanoj–

kiom iam kostis la establo de la imperio de la

Rom-Cezaroj. Tiurilate, ĉi artikolo, krom la titolo

kiun ĝi portas: La rabisto de Eŭropo, ankaŭ povus

esti titolita: La (hom)buĉisto de Eŭropo.

Ja, ne nur lia imperio sed preskaŭ lia tuta vivo es-

tis signita per sango-verŝado. La Revolucio okaz-

igis la morton de multaj personoj, ni memoru la

gilotinon. Bonaparto ne partoprenis en la revolu-

cia perforto en Parizo, sed tamen li, kiel militisto,

intervenis, ekde lia junaĝo, en ĉiuj militoj antaŭ,

dum kaj post la Revolucio, samkiel dum la Direk-

torio, dum lia konsuleco kaj dum la daŭro de lia

imperio.

Kiam la revolucia armeo reakiris la francan urbon

Tolonon, antaŭe okupita de la angla-hispana ar-

meo, oni masakris multajn partianojn de la monar-

kio. Napoleono partoprenis en tiu milita operacio

kaj post ĝi li estis promociita al generalo. Poste,

dum la Direktorio, li gvidis militajn kampanjojn

en Italio kaj en Egiptujo. Liaj militaj venkoj en

tiuj kampanjoj utilis por lia progreso en la politi-

ka kariero. Multaj personoj devis morti por ke li

prosperu en tiu kariero.

Oni povas diri ke lia imperiestra trono staris sur

multaj miloj da mortintoj –tiel amikoj kiel mal-

amikoj– sed post lia atingo de la imperiestra krono

la afero estis eĉ pli sanga. Kvankam la starigo de

la imperio, fakte, estis perfido al la demokratiaj

idealoj de la Revolucio, li, tamen, heredis ĉiujn

malamikojn –kaj internajn kaj

eksterajn– de la Revolucio. La

militoj kiujn li gvidis kiel impe-

riestro okazigis pliajn mort-

intojn, vunditojn… Ekzemple,

nur triono el la 15.000 francaj

maristoj partoprenintaj en la ba-

talo de Trafalgaro revenis iam al

Francio. Eĉ pli sango-kostaj es-

tis aliaj kampanjoj, kiel la re-

treto de la francaj trupoj el Ru-

sio. Por Francio, ĉefe, kaj ĝene-

rale por tuta Eŭropo, la pasado

de Napoleono tra la historio es-

tis vera katastrofo.

Sed krom tiuj malamikoj, iama-

niere neeviteblaj, kiujn li devis

alfronti, li mem, per sia malpru-

dento, ambicio kaj rabemo, kre-

is aliajn, kiuj, en aliaj cirkons-

tancoj, estus restintaj neŭtrale aŭ

eĉ amike. Tia estis la kazo de

Hispanio. La reĝa familio de tiu

lando kaj ties favorato, Godojo,

estis facile manipuleblaj de la

franca imperiestro, kiel oni

konstatis en la realo. Sed la am-

bicio de Napoleono, pretendante

instali sian fraton Josefon en la

tronon de tiu lando, vekis la per-

fortan reagon de la hispana po-

polo, kio tre komplikis la strate-

gion de Bonaparto kaj tre ege

kontribuis ruinigi la nestabilan

ekvilibron kiun li pene estis

aranĝinta en la Traktato de Til-

sito, post liaj venkoj en Jeno,

Aŭerstadto kaj Friedlando.

Li tre emis favori sian fami-

lion… kiel ĉiuj mafiestroj. Liaj

geparencoj tre eltiris profiton el

tiu ambicio lia rabi kronojn kaj

tronojn en Eŭropo. Kiam li kon-

keris la regnon de Napolo, en la

jaro 1806, li metis sur ties tronon sian fraton Jose-

fon, Poste kiam li aljuĝis al ĉi tiu la hispanan kro-

non, li nomumis kiel novan regon de Napolo sian

bofraton Muraton. Lia alia frato, Ludoviko, ricevis

la kronon de Nederlando. En la jaro 1807 li asig-

nis al sia frato Jeronimo la Vestfalian kronon.

Decas diri ke liaj gefratoj estis indaj gefratoj de

ilia frato. Kiam, en la jaro 1801, la trupoj hispanaj

kaj francaj invadis Portugalion en la t.n. Milito de

la Oranĝoj, kaj trudis al tiu lando submetiĝon al

Napoleono, Luciano, frato de la

tiam ankoraŭ Unuaranga Kon-

sulo, ricevis de la Lisbona kort-

ego la diamantojn de la princino

de Brazilo. Tiam Portugalio pa-

gadis al Napoleono 25 milio-

nojn da frankoj, el kiuj, 10 mi-

lionoj iradis al la privata poŝo de

la honesta kaj sobra Konsulo. La

monavido de la familio Bo-

naparto estis senmezura. En la

menciita okazo, la sama Lu-

ciano ricevis el la hispana reĝo,

Karolo la 4a, 20 altvalorajn pen-

traĵojn, pension da cent mil

frankoj kaj pliajn briliantojn.

Ankaŭ la generalo Leklerko, bo-

frato de Napoleono, ricevis

grandajn monsumojn kaj tre va-

lorajn juvelojn por lia edzino.

Eble oni povas iome ekskuzi

Napoleonon dirante ke plej-

parto el la viktimoj de lia pri-

rabado –se ne ĉiuj– siavice es-

tis rabistoj kiuj akiris laŭ simile

malnobla maniero la povon kaj

la monon je kiuj li senigis ilin.

Ni traekzamenu, ekzemple, la

hispanan kazon, kiu plej koncer-

nas nin. Dum la sesjara okupado

de Hispanio fare de la Napoleo-

naj armeoj, nia lando estis dis-

rabita; ĝi suferis grandan de-

truon, multaj personoj estis

murditaj kaj oni malrespektis

niajn aŭtoritatojn kaj niajn po-

litikajn instituciojn. Sed, ĉu es-

tas necese memorigi ke tute

simile faris, dum kelkaj jar-

centoj, la trupoj de la hispana

imperio en granda parto de

Eŭropo kaj preskaŭ tuta

Amerika kontinento?

La samon oni povas diri pri la

rabado de Napoleono al la Papo de Romo kaj al

aliaj princoj de Eŭropo. Kelkfoje en la historio

okazas tiutipaj eventoj kiuj, ŝajne, obeas ian leĝon

de Dia justeco kaj justico. Tiurilate, Napoleono,

same ol iam Atilo, laŭŝajne plenumis taskon je

skurĝo de Dio.

Napoleono Bonaparto

Ĉefa Konsulo

Imperiestro